Morgunblaðið - 30.12.1960, Blaðsíða 11

Föstudagur 30. des. 1960
W nn r T’\ rtT/AÐI Ð
11
Hér sést Haile Selassie keisari setja fyrsta þjóðkjörna þingið í Eþíópíu 1957.
stjórnarháttu hans og stefnu.
Hann hefur notið virðingar um
allan hinn frjálsa heim. Hann
stóðst margra ára baráttu við
stórveldi í Evrópu og það er
meira en sagt verður um flesta
stjórnmálamenn Afríku í dag.
Þá hefur hann alla tíð unnið
markvisst að því að byggja
land sitt eftir nútíma sniði bseði
stjórnmálalega, fjárhagslega og
menningarlega. Að þróunin hef-
ur verið hægfara, er ekki hans
sök. En hann er varkár, það er
satt. Varkárari en Nkruma. En
það skyldi þó ekki einmitt vera
varkárni hans að þakka, að
hann hefur fengið að vinna
verk sitt í meira en 40 ár? Að
varkárni er ekki óþörf í Afríku
í dag sýnir m. a. Mau-Mau-
blóðbaðið í Kenya og stjórnleys-
ið í Kongó.
Persónulega tel ég sennilegast,
að uppreisnarmennirnir í Addis
Abeba hafi verið úr flokki
þerra, sem ekki kunna að meta
varkárni Haile Selassie. Líklega
hafa engin erlend öfl staðið að
baki uppreisninni, en trúlegt er
að uppreisnarmennirnir hafi þó
verið undir erlenduin áhrifum,
t. d. frá Accra og Leopoldville.
Nkruma er ungur og óþolin-
móður maður. Á þingi Afríku-
þjóða í Accra í desember í
Uppreisnin i Eþíópíu
eftir Felix Ólafsson kristinboða
Árið 1960 hefur mótast af at-
burðunum, sem eru að gerast í
Afríku frekar en nokkru öðru á
sviði alþjóðamála. Þar hefur
hver stórviðburðurinn rekið ann
an. Hafi einhver ætlað að gleyma
Afríku um stund, hefur hann
fljótlega hrokkið upp við drun-
ur og vopnagný. Engum dylst
nú lengur, að miklu skiptir fyrir
Afríku og fyrir allan hinn
frjálsa heim hverjir verða ofan
á í átökunum, sem nú eiga sér
stað allt frá Jóhannesarborg til
Alsír og frá Leopoldville til
Nairobí.
Eitt það síðasta, sem sérstaka
athygli vakti á árinu, var upp-
reisnin í Eþíópíu, 14. des. sl.
Þrátt fyrir allt kom hún sem
þruma úr heiðskíru lofti. Víða
þóttust menn geta átt von á
uppreisn, en ekki þar. En
þetta sýnir þó og sannar svo
ekki verður um villst, að eng-
inn blettur hinnar miklu álfu
er ósnortinn af spennunni og
ólgunni. Jafnvel ekki það ríki,
sem lengst allra Afríku-ríkja
hefur verið frjálst og óháð land.
En hvað var það í raun og
veru, sem skeði? í fyrstu áttu
menn mjög erfitt með að gera
sér grein fyrir atburðunum.
Fréttir voru óljósar og oft bein-
línis villandi. Það var ekki ó-
eðlilegt. Fá lönd eiga jafn auð-
velt með að einangra sig sem
fjallalandið í Austur-Afríku um
girt brennheitum eyðimerkur-
söndum á alla vegu. Þar þarf
aðeins að loka einum flugvelli,
'banna skeytasendingar og sím-
töl við önnur lönd og Addis
Abeba er horfin í móðu íjall-
anna.
Þrátt fyrir allt síuðust fréttir
þó út úr landinu og þær skírð-
ust smátt og smátt. Og í dag,
tveim vikum eftir uppreisnina,
vitum við svona nokkurn veginn
hvað gerðist. Fáeinir fífldjarfir
náungar notuðu sér fjarveru
keisarans og hrifsuðu til sín
völdin. Þjóðinni, sem Haile Sel-
assie hefir stjórnað í 44 ár,
sögðu þeir að hann væri var-
menni og afturhaldsseggur. En
í hans stað tóku þeir krónprins-
inn. Asfa Wassen, og náfrænda
keisarans Ras Imeru. Það var
ósköp skiljanlegt. Þeir hafa
vafalaust ekki ætlað sér að út-
rýma keisaraættinni eða fjöl-
skyldu Haile Selassie. Til þess
er hún of sterkur þáttur í með-
vitund þjóðarinnar og sögu. Það
kom þó brátt í ljós, að upp-
reisnarmennirnir voru valtir í
sessi. Þeir öðluðust ekki það
fylgi, sem þeir höfðu gert sér
vonir um . Þeir sátu í ró ná-
kvæmlega jafn lengi og keisar-
inn var á leiðinni frá Brazilíu
til Eþíópíu. En jafn skjótt og
hann birtist á sviðinu lögðu
þeir á flótta. Þeim vannst að-
eins tími til að vinna nokkur
hrópleg níðingsverk.
Osjálfrátt verður manni á að
minnast liðinna atburða úr
sögu Haile Selassie og gera
samanburð. Árið 1928 reyndu
óvinveittir menn að rægja
hann fyrir keisaradrottning-
unni. Hann var þá aðeins ríkis-
stjóri. Þá var hann sakaður um
nýjungagirni og of mikla fram-
sækni. Keisaradrottningin trúði
þessu og einn góðan veðurdag
sá Ras Tafari að skrifstofur
hans voru umkringdar vopnuð-
um hermönnum og hliðum hafði
verið lokað. En Ras Tafari sýndi
tortryggni drottningarinnar al-
gjöra fyrirlitningu. Hann gekk
rólegur út, skipaði að hliðunum
skyldi lokið upp, tók síðan múl-
dýrið sitt og reið síðan rólega
heim eftir götum borgarinnar án
þess að einu skoti væri hleypt af.
Menn velta því fyrir sér, hver
sé hin raunverulega orsök upp-
reisnarinnar um daginn. Höfðu
uppreisnarmennirnir rétt fyrir
sér? Er Haile Selassie miskunn-
arlaus og eigingjarn einræðis-
herra? Hann hefur látið hart
mæta hörðu og þykir mjög ó-
væginn eftir uppreisnina. Og
hvaða öfl stóðu á bak við upp-
reisnina?
Án þess að mæla hörkunni
bót skal þó minnt á, að einmitt
hann bað fyrir óvinum sínum
ítölunum á sínum tíma og hélt
hlífðarskildi yfir þeim. þegar
hann hlaut land sitt aftur 1942.
Við það tækifæri sagði hann
m. a.: „Þessi dagur er ham-
ingjudagur okkar allra, því að
á þessum degi höfum við sigr-
azt á óvinum okkar. Þér skuluð
því gleðjast af hjarta í Anda
Krists. Launið ekki illt með iilu.
Fremjið engin hryðjuverk svip-
uð þeim, sem óvinirnir frömdu
á okkur allt til þessa dags. Gefið
ekkí óvininum neitt tækifæri á
að flekka hið góða nafn Eþiópíu!
Voru þó þeirra glæpir miklum
mun verri en það sem nú gerð-
ist.
Hvað. sem koma kann í ljós í
þessu máli, er okkur óhætt að
fullyrða, að slíkir atburðir sem
þessi eiga sér hvergi stað í
Afríku í dag, án þess að þeir á
einhvern hátt hafi samband við
upplausnina og ólguna, sem þar
rkir svo víða. Þess vegna getur
það, hversu smávægilegt sem
það kann að virðast, haft ör-
lagaríkar afleiðingar. Hver litil
uppreisn er eins og steinn, sem
losnar í fjallshlíð að vorlagi.
Hún getur hæglega komið af [
fyrra sló hann í borðið og sagði,
að innan tveggja ára mætti ekk-
ert ófrjálst svæði vera til í
Afríku. Þar sat ungur og óreynd
ur stjórnmálamaður frá Leopold
ville, Lumumba að nafni. Ekki
er ólíklegt að þessi bjartsýni
hafi haft áhrif á Lumumba og
þar með á þróun mála í Kongó.
Þar hefur í það minnsta sannast
áþreifanlega, að óþolinmæði er
einn hættulegasti andstæðingur
frjásrar Afríku í dag.
Og þó munu margir leiðtogar
frjálsrar Afríku vera haidnir af
sömu hættulegu óþolinmæðinni
og Nkruma. Hann er því af
mörgum talinn foringi þessara
þjóða og ríki hans fyrirmynd
hinna. Uppreisnarmennirnir í
Addis Abeba hafa sennilega ver-
Addis Abeba. Hver veit nema
það munj verða hinn varkári
Haile Selassie og ekki hinn óþoi-
inmóði Nkruma.
Það skal tekið fram, að þessi
grein er ekki rituð af stjórn-
málaspeking eða spámanni. Ég
sé Afríku og sér í lagi Eþíópíu
með augum kristniboðans. Ég
ann þjóðinni, sem ég hefi starf-
að á meðal og ég óttast um hag
hennar og allrar Afríku. I dag
eigast þar við sterk öfl og ómögu
legt er að segja hverjir muni
sigra. í augnablikinu eru átökin
hörðust meðal frelsisleitandi
þjóða, þar sem kristindómurinn
hefur mest áhrif og ítök. Ef
þróunin fær að ske þar með eðli-
legri varkárni, mun allt fara
vel, en ef allt lendir í borgara-
styrjöldum og blóðsúthellingum,
hafa hin andkristilegu öfl
múhammeðdanisminn og Nasser
annars vegar og kommúnisminn
hins vegar mikla möguleika I
Afríku.
Þess vegna nær það einnig til
okkar, sem nú er hrópað víða
um hinn vestræna heim: Við
verðum að hjálpa Afríku. Ger-
um það, sem í okkar valdi stend
ur til þess að þróunin verði eðli
leg og heilbrigð. í Því sambandi
mætti vafalaust benda á margt.
Ég nefni aðeins eitt, sem mér er
skildast. Enginn neitar því nú
lengur, að kristniboðið er e. t. v.
stærsta orsök þeirrar þjóðernis-
og siðferðis-vakningar, sem nú
á sér stað í Afríku. Kristniboð-
arnir hafa boðað, að Guð elski
alla menn og hafi búið öllum
mönnum hjálpræði. Þar er eng-
inn greinarmunur. Slíkt hefur
áhrif til lengdar. Kristniboðarn-
ir hafa reist skóla og rekið nú-
tíma líknarstarf. Flestir leiðtog-
ar Afríku-landanna hafa gengið
í skóla kristniboðsins, t. d.
Nkruma, Kasavubu, Tsjombe og
Hastings Banda. Nkruma sagði,
þegar Ghana öðlaðist sjálfstæði:
Kristniboðarnir hafa gert okkur
að því, sem við erum.
Og þá minnumst við þess, að
við íslendingar eigum og rek-
um kristniboðsstöð í Eþíópíu.
Það er enginn vafi á því, að
kristniboð í Eþíópu í dag hefur
geysilega þýðingu. Fyrst og
fremst trúarlega, en einnig
menningarlega og stjórnmála-
lega. Með kristniboði okkar i
Eþíópíu tökum við einnig þátt
í að tryggja framtíð frjálsrar,
kristinnar Afríku.
' ' • \
Prá Addis Abeba.
stað stórri skriðu. Flestir, sem
til þekktu, munu sennilega hafa
óttast meir afleiðingar upp-
reisnarinnar heldur en uppreisn-
ina sjálfa. Vel getur verið, að
keisarinn hafi verið harðhentur
núna, til þess að koma í veg
fyrir hryðjuverk víðs vegar um
landið. Hér skal þó talað af var-
kárni.
Haile Selassie er tvímælalaust
meðal fremstu leiðtoga frjálsrar
Afríku í dag. Það var um hann
sagt fyrir uppreisnina, og þessir
síðustu atburðir breyta engu í
því tilliti. í meira en 40 ár hef-
ur hann haldið í stjórnartaum-
ana í því Afrkuríki sem eitt
allra ríkja álfunnar, hefur alltaf
verið frjálst og sjálfstætt ríki.
Menn hafa því haft nægan tíma
til að mynda sér skoðanir um
ið á þeirri skoðun. Og e. t. v. var
það orsök þess að Eþíópíu-her-
mennirnir í Kongó lýstu stuðningi
sínum við uppreisnarmenn. Þeir
töldu Haile Selassie of seinvirk-
ann og varkárann.
En til eru aðrir, sem líta öðr-
um augum á málið. Þeir segja:
Það eru aðeins 3 ár síðan Ghana
öðlaðist sjálfstæði.. Eþíópía hef-
ur verið frjálst ríki öldum sam-
an. Eþíópar hafa sjálfir varið
land sitt kynslóð eftir kynslóð
og nú síðustu áratugina undir
stjóm Haile Selassie. Hann er
mikill og virtur foringi. Menn
segja, að hann hafi háar hug-
myndir um eigin persónu. Þá
hefur Nkruma það ekki síður.
Hver veit nema hinn raunveru-
legi leiðtogi frjálsra Afríku-ríkja
sé ekki að finna í Accra heldur í
/
Nýir rá&-
herrar
Palm, Beach, Florida, 28. des.
JOHN F. Kennedy, kjörinn for-
seti Bandaríkjanna tilkynnti í
gær að hann hefði skipað John
B. Connally flotamálaráðherra
og Eugene Zuckert flughersmála
ráðherra í ríkisstjórn þeirri er
tekur við völdum hinn 20. janúar
n.k.
Var tilkynningin birt eftir að
Kennedy hafði setið fund með
Robert S. McNamara, væntan-
legum varnarmálaráðherra, seia
verður yfirmaður hinna nýskip-
uðu ráðherra.
Eftir er að skipa ráðherra til að
fara með mál landhersins.
Nýr tryggingar-
yfirlæknir
skipaður
f NÝL fKOMNU Lögbirtingar-
blaði er greint frá því að Páll
Sigurðsson, læknir, hafi verið
skipaður tryggingaryfirlæknir og
deildarstjóri sjúkratrygginga-
deildar Tryggingastofnunar ríkis-
ins. Gildir skipunin frá 1. júlí
1960.
í blaðinu er jafnframt greint
frá því, að Stefán Guðnason,
læknir, hafi verið skipaður trygg-
ingarlæknir við stofnunina, trygg
ingaryfirlækninum til aðstoðar,
frá 1. september 1960 að telja.