Morgunblaðið - 01.02.1961, Blaðsíða 13

Miðvikudagur 1. febr. 1961
MORGUNBLAÐIÐ
13
Starf SH erlendis stuðlar a
lífsafkomu þjdðarinnar
Ræða Einars Sigui'bssonar vib um-
ræður um fjárreiður SH á Alþingi
1 G Æ R var umræðu enn
fram haldið í neðri deild
Alþingis um fjárrreiður SH.
iVið umræðuna í gær flutti
Einar Sigurðsson ræðu, þar
sem hann svaraði ræðu
nafna síns Olgeirssonar frá
deginum áður. Hér fer á eft-
ir ræða Einars Sigurðssonar:
Ókunnugleikl og rangfærslur
Ræða háttvirts 3. þingmanns
Reykvíkinga í gær einkenndist
af ókunnugleika á starfsemi,
skipulagi og málefnum S. H. yf-
irleitt og var hún full af rang-
færslum. Mun ég nú ræða það
helzta lið fyrir lið.
' Háttvirtur 3. þm. Reykvik-
inga velti því mikið fyrir sér,
hverjir væru raunverulegir eig-
endur hlutafjár í Coldwater, og
hélt hann því fram, að þetta
kæmi ekki fram í reikingum
S. H. Orðrétt sagði ég í ræðu
minni: „1 þetta fyrirtæki hefur
S. H. lagt $ 459.300 og er eig-
andi fyrirtækisins að áskildum
formsatriðum þar í landi“.
Alveg á sama hátt var sagt
frá hlutafénu í fyrirtækjunum í
Englandi. Þessi hlutafjáreign
kemur öll fram í ársreikningum
S. H. nema síðasta hlutafjár-
aukning í Coldwater, sem kem-
ur fram á árinu 1960, en fyrir
það ár hafa ársreikningar ekki
enn verið samdir.
i Hlutaféð hefur komið fram i
hækkuðu fiskverði til frystihús-
anna, en þau hafa hins vegar
lánað S. H. þetta fé til þess að
leggja það fram sem hlutafé.
Það er því ekkert vafamál, að
öll frystihúsin, sem standa að
S. H. eiga þetta hlutafé, eins
©g allar aðrar eignir S. H.
Fullyrðingar háttv. þingm.
um, að frystihúsin hefðu lagt
þetta fé fram vaxtalaust, eru
ekki réttar. Þau hafa alltaf
fengið hæstu lögleyfða vexti á
hverjum tíma af inneignum sín-
um í S. H.
Getsökum hv. þm. um, að
þetta hafi ekki verið talið fram
til skatts, er í raun og veru
fullsvarað með því að skýra
frá, að þetta sé í reikningum
S. H., sem vitanlega, eins og
annarra fyrirtækja, eru árlega
eendir skattinum. S. H. hefur
engu að leyna í þessu sam-
bandi gagnvart skattayfirvöld-
unum.
Engu haldið leyndu fyrir
félagsmönnum
Háttv. 3. þm. sagði að félags-
tnenn S. H. hefðu ekki aðgang
eð reikningum hinna erlendu
fyrirtækja. Ég sagði í ræðu
ininni: „Coldwater sendir sína
reikninga ársfjórðungslega til
Sölumiðstöðvarinnar“. Þar hef-
»r stjórn og varastjórn, sem í
eru 10 menn samtals, reikning-
Bna til athugunar. Á hverjum
oðalfundi er svo kosin 7 manna
fjárhagsnefnd iál þess að at-
'huga og kynna sér fjárreiður
■fyrirtækjanna og gera tillögur
til aðalfundar um reikninga og
þau mál, er varða fjárhag fé-
iags þeirra, og þá ekki sízt fjár-
íestingu erlendis. Þarna eru
því 17 menn, sem athuga þessi
mál á hverju ári af 56 félags-
mönnum. 1 stjórn, varastjórn og
fjárhagsnefnd skiptir um menn
meira óg minna á hverju ári,
þannig að segja má, að meira
en helmingur félagsmanna taki
beinan þátt í meðferð og af-
greiðslu þessara mála á hverjum
2—3 árum. Auk þess hefur svo
hverjum og einum félagsmanni
verið boðið að sjá þessa reikn-
inga á skrifstofu félagsins. Það
er því alls ekki verið að halda
neinu leyndu fyrir félagsmönn-
um í þessum efnum. Hitt er
annað mál, að ekki hefur þótt
heppilegt að dreifa ársreikning-
um hinna erlendu fyrirtækja,
vegna samkeppnisaðstöðu fé-
lagsins gagnvart ýmsum erlend-
um aðilum. Það mætti kannski
biðja háttvirtan þingmann að
benda á aðeins eitt fyrirtæki,
þar sem hlutfallslega jafnmarg-
ir félagar taka beinan þátt í af-
greiðslu reikninga og fjármála
fyrirtækis, eins og gert er hjá
S. H.
Sá smæsti ræður jafnmiklu
og sá stærsti
Háttvirtur þm. talaði um of-
ríki í skiptum stjórnarinnar við
félagsmenn. Það er síður en
svo, að slík fullyrðing hafi við
rök að styðjast. 1 stjórn S. H.
hafa oftast verið ménn, sem
hafa litið á málin frá almennu
sjónarmiði og verið menn
frjálslyndir og jafnan reynt að
bera hag félagsmanna almennt
fyrir brjósti. Enda er skipulag
S. H. þannig, að sá smæsti ræð-
ur jafnmiklu og sá stærsti. Ár-
lega verður stjórnin að standa
reikningsskap gerða sinna fyrir
félagsmönnum, er þá tækifæri
til að skipta um menn.
Háttvirtur þingm. eyddi mikl-
um tíma í að ræða um áhættu
í sambandi við útistandandi
skuldir erlendis. Eins og ég
sagði í ræðu minni greiðist
fiskurinn innan eins mánaðar,
og get ég friðað háttvirtan þm.
með því, að ekkert hefur tapazt
á þessum viðskiptum öll þessi
ár.
Þá sagði háttv. þingm., að
það væri gert að frystihúsun-
um forspurðum að selja fiskinn
með þessu sölufyrirkomulagi.
Það gefur nú auga leið, hvort
það muni vera að frystihúsun-
um forspurðum að viðhafa
þetta sölufyrirkomulag, þegar
það hefur staðið í 16—17 ár,
eða síðan byrjað var á því að
selja íslenzkan fisk í Banda-
rikjunum árið 1944. Hefur fyrir-
komulag þetta þvert á móti
stöðugt færzt í aukana.
Alveg sama á við um veð
bankanna í þessu sambandi,
sem háttv. þingm. virðist líka
bera mjög fyrir brjósti. Hann hef
ur sjálfsagt átt lengst af sæti í
bankaráði Landsbankans, og
hefur ekki heyrzt, að hann hafi
hreyft þar andmælum gegn
þessu fyrirkomulagi, enda hef-
ur það staðið með fullri vitund
allra aðila, því að hvernig
hefði annað átt að vera. Allar
greiðslur fyrir þennan fisk hafa
verið greiddar í Landsbanka Is-
lands, og er mér ókunnugt um,
að bankarnir hafi orðið fyrir
nokkru tapi á þessum viðskipt-
um í öll þessi ár.
Háttvirtur þingm. nefndi það
eins og einhverja firru, að
Skreiðarsamlagið og Sölusam-
band íslenzkra fiskframleið-
enda færu að selja fisk með
sama hætti í Nigeríu og Brasil-
íu. Ég ætla ekki að fara að
benda þessum aðilum á, hvernig
þeir eigi að selja sinn fisk, en
þyrfti það að vera nokkur fjar-
stæða, þótt þeir kæmu sér upp
sínu eigin sölu- og dreifingar-
kerfi í markaðslöndunum. Og er
það líka ekki rétt, að þessir að-
ilar hafi stundum þurft að
selja gegn gjaldfresti?
Og hvernig er með söluna til
sósíalistisku landanna. Hefur
ekki Tékkóslóvakía allt upp í 40
bæði Hússum og Tékkum hafa
verið boðnar fisksticksverksmiðj-
ur, ef þeir vildu gera tilraun til
að framleiða fiskstengur og mat-
reiddan fisk á sama hátt og gert
er í verksmiðjum í Bandaríkjun
um og Englandi. En þessu hef-
ur ekki verið sinnt.
Meira öryggi á vestrænum
mörkuðum
Um hina sósíalísku og vest-
rænu markaði mætti mikið
segja, en frá sjónarmiði ís-
lenzkra fiskframleiðenda veita
hinir vestrænu markaðir meira
öryggi, að svo miklu leyti sem
hægt er að skapa neytendaeftir-
spurn eftir vörunni. Minna má
á í því sambandi, er Sovétríkin
hættu að kaupa freðfisk af ís-
lendingum, er kommúnistar
fóru úr nýsköpunarstjórninni.
Það er því eðlilegt, að frystihús
in leggi nokkuð á sig til þess
að styrkja aðstöðu sína á þess-
um mörkuðum. En það er meira
en öryggið, sem hér er um að
Myndin er frá verksmiðjum Coldwaters í Bandaríkjunum og
sýnir hvernig fiskblokkirnar eru sagaðar niður í fiskkökur.
millj. króna lán hjá íslenzku
bönkunum, Austur-Þýzkaland
upp í 45 milljóna króna lán og
Pólland 30 milljóna króna lán
eða meira? Oftast eru þessi lán
fullnotuð og eru það nú. Nema
þau alls 115 milljónum króna.
Hvaða munur er á þessum lán-
um fyrir þjóðarbúskapinn og
þeim lánum, sem bankarnir hafa
lánað út á fisk, sem fer til
Bandaríkjanna og Bretlands?
Eins og ég sagði í ræðu minni
„er nú unnið að því að fá í
Bandaríkjunum viðbótarlán, til
þess að greiða fyrir þessum við-
skiptum". Verður þá væntan-
lega hægt að greiða þennan fisk
við afskipun. Það er rétt að
geta þess, að viðskiptin við Sov-
étríkin eru hins vegar oftast á
þann veg, að Sovétríkin eiga
innstæður.
Háttvirtur þm. gaf í skyn, að
S. H. hefði haft lítinn áhuga á
viðskiptum austur á bóginn.
Þetta er hreinn misskilningur,
þvert á móti hefur S. H. jafnan
haft mikinn áhuga á þessum
viðskiptum og notað þessa
markaði til hins ýtrasta, þótt
um það megi deila, hvort hag-
kvæmt hafi verið fyrir þjóðar-
heildina. Þessir markaðir hafa
verið frystihúsunum hagstæðir
að sumu leyti. Þeir hafa tekið
á móti miklu fiskmagni, t. d.
rússneski markaðurinn. Sérstak-
lega voru kaup Rússa mikilvæg,
hvað karfann snertir á meðan
mest veiddist. En hins vegar
verður að segja það eins og
það er, að rússneska verðið er
nú orðið langt undir heims-
markaðsverði, enda ekki hreyfzt
svo teljandi sé árum saman, á
meðan fiskverð hefur farið
hækkandi á öðrum mörkuðum.
Að því er varðar nýbreytni í
viðskiptunum má geta þess, að
ræða, það er líka von um
nokkum ábata af því að geta
fylgt vörunni sem lengst eftir
til neytandans. Það er því í
hæsta máta einkennilegur mál-
flutningur og ólíkur fyrri af-
stöðu hv. þm., þegar hann hvet-
ur nú til beinna viðskipta með
íslenzka fiskinn við erlenda
auðhringa. Fyrsta krafa hring-
anna væri að fá fiskinn í þeirra
eigin umbúðum og með eigin
vörumerki, sem þeir að sjálf-
sögðu sköpuðu eftirspum eftir
án tillits til þess, hvaðan fisk-
urinn væri kominn. Það væri
ekki hátt verð eða tryggur
markaður, sem íslendingar
byggju við með slíku fyrirkomu
lagi.
í þessu sambandi má segja frá
því að hér voru á ferð einhverju
sinni samninganefnd frá einu
vöruskiptalandanna, og sögðúst
þeir þá fá fiskinn frá Danmöriku
fyrir 30% lægra verð en þann
íslenzka. Gáfu þeir þá skýringu,
að það væri af því að seljend-
urnir væru svo dreifðir, að unnt
væri að etja þeim hverjum gegn
öðrum, og þvinga þannig niður
verðið. Það má Ifka í þessu sam-
bandi geta þess, að norska freð-
síldin er 45% ódýrari í þessum
löndum en sú íslenzka, af því að
framboðið er á margra höndum.
Það má líka minna á ástandið
í saltfiskmálunum um 1930, áð-
ur en Sölusamibandið var stofn-
að. Þegar mikið fiskaðist bauð
hver niður fyrir annan. Það er
heldur ekki allt of gott ástand í
þessum efnum í fiskimjölinu,
sem er selt af ótal aðilum. Ætli
það hefði verið eins mikið verð-
fall á mjölinu ef t. d. Sölumið-
stöðin, eða Samlag mjölfram-
leiðenda hefðu annazt þessa sölu,
og komið sér upp fóðurblöndun-
arverksmiðju með eigin sölu-
kerfi í tveimur, þremur markaðs-
löndum.
í þessu sambandi má taka það
fram, sem alþjóð á þó að vera
kunnugt, að það er ekki einka-
réttur til útflutnings á nein-
um islenzkum útflutningsvörum
nema saltfiskinum. Samband Is-
lenzkra samvinnufélaga flytur
t. d. út við 20% af freðfiskinum,
og fram að síðasta ári flutti Fisk
iðjuverið út sjálft sinn íisk. Á
sínum tíma flutti Ingólfur Espo-
lín einnig út frosinn fisk. Hitt
er annað mál, að frystihúsin á-
líta sínum hag bezt borgið með
þvf að standa saman um söluna.
Baráttan við „Unilever“
Afstaða hv. þingmanns til
þessara mála er óskiljanleg. Það
var ekki laust við að það hlakk-
aði í honum, þegar hann var
að lýsa baráttu litla íslenzka fyr
irtækisins við „Unilever“ og
aðra brezka fiskhringa um mark
aðinn í Englandi, og hvernig
hringunum hefði tekizt að fylla
búðirnar á sölusvæði S. H. í
krafti þess mikla fjármagns,
sem þeir hafa yfir að ráða, svo
að litla fyrirtækið hefði ef til
vill tapað einhverju í Englandi.
Eða ætli þessum hörðu keppi-
nautum S. H. þar og annars
staðar þætti ekki matur í að fá
birta opinberlega reikningana
og sjá, hversu beysinn bógur ís-
lenzku fyrirtækin væru?
Ennfremur má hér benda á, að
Samband ísL samvinnufélaga
hefur dyggilega fetað í fótspor
S. H. í uppbyggingu markaða er-
lendis að því er snertir sölufyrir
komulag. SÍS hefur t. d. sitt eig-
ið bandarfska fyrirtæki Iceland
Product Corp. til að selja fisk-
inn, alveg á sama hátt og S. H.
og hefur nú nýlega komið á fót
verksmiðju til að framleiða þar
úr sínum fiski. Heldur hv. þing-
maður, að þetta sé gert út í blá-
inn?
Hv. þingmaður er að býsnast
yfir því fé, sem S. H hefur lagt
í fyrirtæki erlendis til þess að
framleiða þar soðinn mat úr is-
lenzkum fiski. Það fé, sem farið
hefur í uppbygginguna í Banda-
ríkjunum er þó ekki meira en
það, sem þetta sölufyrirkomulag
og verksmiðjustarfsemi hefur
skilað íslenzkum frystihúsum
umfram það verð, sem þau hefðu
annars fengið greitt.
Andvirði hálfs togara
Allt hlutafé S. H. erlendis *r
sem svarar rúmlega andvirði
hálfs togara eða 4 vélbáta, eða
meðal frystihúss. Er iþað nú ein-
hver goðgá, þar sem hér er uan
að ræða sölu á verulegum hluta
af framleiðslu 56 frystihúsa.
Hv. þingmaður hafði orð á, að
fyrirtækið í Ameriku myndi
vera stærsta fyrirtæki í eigu ís-
lendinga. Frystihúsaeigendur eru
stoltir af þvf, að hafa byggt upp
myndarlegt þjóðþrifa fyrirtæki,
sem fyllilega stenzt samkeppni
við önnur hliðstæð fyrirtæki í
Bandaríkjunum.
Brautryðjendastarf Skúla
Magnússonar landfógeta með inn
réttingunum þótti merkilegt á
sínum tíma. Hver mun dómur
sögunnar um þessa starfsemi
S. H. og hver mun dómur sög-
unnar um þá menn, sem í blöð-
unum og jafnvel í sölum Alþing-
is reyna að sakfella þetta fyrir-
tæki, sem hefur átt meiri þátt
í að bæta lífsafkomu íslenzku
þjóðarinnar en jafnvel nokkurt
annað fyrirtæki í landinu, og á
þó vonandi eftir að gera enn bet-
ur?
Fjárhagsaðstaða stjórnenda SH
Háttvirtur þingm. reyndi að
gera tortryggilegar þær upplýs-
ingar, sem ég gaf um fjárhags-
aðstöðu stjórnenda S. H. og vildi
halda fram, að ég hefði verið að
reyna að dulbúa skuldir þeirra
á bak við ógreiddan fisk. Þetta
eins og margt fleira byggist á
ókunnugleika á SH. Ég sagði orð
Framh. á bis. 14