Morgunblaðið - 11.02.1961, Side 13

Laugardagur 11. febrúar 1961
MORGVNBLAÐ1Ð
13
Pröfessor Jöhann Hannesson
Frá skolpræsum
til hugsjóna
1 GREIN einni í Morgunblaðinu
5. febrúar 1961 er án athuga-
semda birt grein um eina af
systurkirkjum vorum, sem hefir
að geyma svo mikinn óhróður um
þessa kirkju að ekki má minna
vera en að við það sé gerð nokk-
ur athugasemd. Að öðrum kosti
er hún til þess fallin að leiða al-
menning afvega og spilla milli
systurkirkna.
'fí Það er þegar nokkur skýring
að höfundur greinarinnar, Axel
■Kielland, hefir einnig verið blaða
maður við ,,Dagbladet“, í Osló.
! En sérkenni þess blaðs eru kunn
f>ar í lanai, en munu flestum
ókunn hér. Skal því fyrst vikið
að þeim nokkrum orðum. Blaðið
er þekkt að því að skipta sér mik
ið af því, sem aflaga fer, bæði
í þjóðfélagi, kirkju og stjórn-
málum. Það hikar ekki við að
úthúða mönnum og stofnunum
®g flytja mál sitt á ofstækisfull-
an hátt, þegar því er að skipta.
Oft er það vandlátt, en ekki með
skynsemd. Dagbladet níddi t. d.
norska bændur fyrir slóðaskap í
landbúnaðarmálum. Skoraði þá
bóndi einn á blaðið að taka við
búi hans og reka það. Varð blað-
ið við áskoruninni og rak búið
um skeið, en tapaði á rekstrinum.
Um búrekstur „Dagbladsins“ hef-
ir mikið verið ritað og rætt, einn-
ig í öðrum blöðum. Hefir þetta
verið vinsælt aðhlátursefni víða
um Noreg um alllangt skeið.
Hins vegar má þó telja blaðinu
til gildis að það skyldi taka áskor
uninni og það er skoðun höfund-
ar þessarrar greinar að einhverj-
kt góðir drengir muni starfa við
þetta blað, þátt fyrir meginstefnu
þess.
’ En ekki væri þetta blað til fyr-
irmyndar fyrir blaðamennsku
vora, þótt hún sé ekki að öllu
leyti góð. Almenningur í Osló
befir gefið blaðinu viðurnefnið
j.Kloakken", skolpræsið. Og það
snafn er ekki nýtilkomið. ,,Hef-
irðu náð í Kloakken?" spyrja
naenn ’hver annan síðdegis í stræt
isvögnum og brautarstöðvum.
„Viltu lána mér Kloakken?"
segja kunningajar hver við ann-
an. Það ætla ég að þetta sé mesta
þrætublað á norrænum málum
— hins vegar er það ekki þar með
sagt að það sé allt af ómerkilegt
■né verst allra blaða. En áfergja
þess í æsifregnir hleypur oft með
það í gönur og 8. boðorðið virð-
ist það hafa fellt úr gildi. Það
hikar ekki við að sverta mann-
Orð manna og spilla orðstír þjóða
«— nota skósvertuaðferðina. Enda
nota þorparar sér oft gagnrýnis-
skort þess og æsifýsn til þess að
bera í það mjög ómerkilega hluti.
Hér skal dæmi nefnt. 1 sambandi
við Gyðingaofsóknir í fyrra víðs
vegar í Þýzkalandi jós blaðið sér
yfir ríkisstjórnina í Bonn og hélt
■uppi römmum áróðri til að ala á
því hatri, sem enn er að finna
— af eðlilekum ástæðum — með-
al sumra Norðmanna í garð Þjóð-
verja. Þá gerðist það að ,,Dag-
bladet“ prentaði eftirmynd af
skjali, ef skjal skyldi kallað, með
„leynilegum“ skipunum frá
Strauss landvarnarráðherra. I
,,skjalinu“ voru skipanir um að
Gyðingar mættu ekki vera í her
„Vestur-Þjóðverja“. Tilgangur-
inn var sá að ná sér sem mest
xiiðri á Bonn-stjórninni. Gallinn
var aðeins sá að þetta „skjal“
var fölsun, gerð af kommúnist-
um og afhjúpuð þegar á árinu
1957. Þetta vissu blaðamenn við
önnur blöð. Þá sýndi sig að „Dag-
bladet" hafði gerzt auðtrúa hand-
bendi fyrir áróður kommúnista.
Sá var þó ekki tilgangur þess.
En hatrið og æsifýknin gegn
Vestur-Þjóðverjum hafði hlaup-
ið með það í gönur.
Skrif blaðsins í kirkjunnar
garð eru af sama toga spunnin.
Skrif Kiellands sem birt var og
vitnað er til hér í garð norsku
kirkjunnar sver sig í ættina við
þessar aðferðir. Ekkert blað á
Islandi er jafn illviljað í kirkj-
unnar garð nema ef.vera skyldi
„Þjóðviljinn". Það verður að
segja um flest íslenzk blöð að
þau eru fús til þess að láta kirkj-
una njóta sannmælis og taka við
greinum bæði með og á móti.
Nytsemi skolpræsanna
Skolpræsi eru nauðsynleg sér-
hverri borg, sem hrein vill telj-
ast. Þeir menn, sem leggja þau
og halda þeim hreinum, eru oss
ómissandi. Og illa er farið þeirri
borg þar sem skolpræsi stíflast
iðuglega. Eg hef dvalið í smá-
borgum og komið í þorp þar
sem skolpræsi voru opin. Það
veldur illum þef. Heppilegast
mun nú talið að þau séu lokuð
og séð sé um að þau stíflist ekki.
Nú hafa sum blöð tekið sér
skcúpræsin til fyrirmyndar, nokk-
ur hin opnu, önnur hin lokuöu
ræsi. Hafa bæði til síns ágætis
nokkuð, en um bæði gildir að
þau æitu helzt ekki að stífiast.
Kirkjunnar menn dei.'a, stjórn-
málamenn og rithöfundar. Haft
er eftir einum rithöfundi um
annan: „Munurinn á honum og
mér er sá að ég fer ofan í skolp-
ræsin til að hreinsa þau, en hann
fer þangað tii að baða sig“.
Þriðji möguleiki er einnig fyrri
hendi: Að draga aðra menn nið-
ur í skolpræsin til að að baða
þá.
Borg Guðs — kirkjan — hefir
einnig sín skolpræsi, sem þarf að
halda „hreinum“. Menn þurfa að
halda sál sinni hreinni og til þess
að svo megi verða í kirkjunni,
þarf einnig að hreinsa henarr
skolpræsi þegar þörf krefur.
Þetta skildu þeir einnig, lista-
menn í heiðnum sið — og spek-
ingar — að sálin þarf hreinsunar
við. Má hér til nefna Aristóteles,
Kung-tze, Lao-tze og fleiri. En
enginn skildi betur nauðsyn þá.
sem er á hreinsun sálarinnar en
Drottinn vor Jesús Kristur, sem
hóf starf sitt opinberlega með því
að kalla menn til iðrunar, því
himnaríki er í nánd. Þessvegna
ber að fagna sérhverjum manni,
sem til iðrunar kallar, svo sem
samverkamanni — ef hann kall-
ar á þeim sömu forsendum og
Drottinn kallar í sínu orði. En
kall til iðrunar er ekki sama sem
rógburður um menn og málefm.
Hið fyrra er ofan að. h:ð síðara
er neðan að og þótt hvorttveggja
heyrist hér á jörðu, þá er hér
óbrúanlegt djúp á milli.
Niðurian xrá liugsjónum
Ibsens
Sú var tíðin að Ibsen var uppá-
halds leikskáld Islendinga. Ahrif
hans um heim allan hafa mönn-
um holl verið á ýmsa lund.
Hvorki vildi hann að menn létu
gera sig að þrælum, halda sér í
þrældómi né horfa þegjandi á að
mönnum væri þannig haldið.
Hann kunni að vísu að „hreinsa
skolpræsi“, t. d. í Afturgöngun-
um, Þjóðníðingnum o. fl., en
hann fór ekki með menn þangað
til þess að ata þá út. Þess vegna
finnum vér verk hins mikla
manns um víða veröld, allt inn
til sveita í Kína, í hafnarborg-
um Indlands, í heimspekiritum
vestrænna snillinga. Nú una sér
þó margir niðri í „skolpræsun-
um“ og vilja baða sig þar og
börn sín.
Mikið niðurfall er frá Ibsen til
þess Kiellands, sem reynir að
svívirða sína eigin kirkju eins og
hann gerir í téðri grein. Þar
er komið niður í lélega sölu-
mennsku á fordómum — og vona
ég að hann skilji þetta á norrænu.
Svo auðvirðilegt plagg sem þetta
hefði hinn gamli meistari Ibsen
aldrei sent frá sér. Hér í grein-
inni talar maður, sem þykist að
vera að gera grein fyrir því, „sem
gerist á bak við tjöldin innan
kirkjunnar". Þar á allt að vera
fullt af angist og ótta — við
hvað? Við helvíti.
Þeir skipta mörgum hundruð-
um þeir menn, sem ég hef kynnzt
af þessarri kirkju. Þeirra góðu
verk eru kunn víða um lönd. Eg
hef heyrt fjölda af ræðum þeirra
og að minnsta kosti verið með
sumum þeirra á samkomum og
bænastundum, sem eru eitthvað
I BOGASAL Þjóðminjasafnsins
hefur ungur teiknari efnt til syn-
ingar á verkum sínum. Elías B.
HalldórssOn er maður, sem lagt
hefur stund á teikningar að und-
anförnu, bæði hér heima í Hand-
iðaskólanum og einnig í Kaup-
mannahöfn. A sýningu Elíasar
eru að sinni nokkrar krítarmynd-
ir og kolateikningar, en meiri
hluti sýningarinnar eru myndir
gerðar með penna og tússi.
Þetta er í fyrsta sinn, sem Elí-
as B. Halldórsson efnir til sýn-
ingar á verkum sínum, svo að
r.okkru nemi. Hann hefur að vísu
áður sýnt nokkrar teikningar í
glugga Morgunblaðsins, en nú
gefst miklu betra tækifæri til að
sjá, hvað í þessum unga teikn-
ara býr. Hann vinnur verk sín
snyrtilega og virðist á stundum
á annað þúsund. Og fegurra
myndi orðbragðið verða hér á
landi ef allir nefndu helvíti eins
sjaldan og þeir. Líf þeirra er mót
að af allt öðrum hugsjónum en
höfuudur gefur í skyn. Hann
nefalr eitt norskt nafn, Monsen.
I kirkjulegum fræðiritum um
xírkjur Norðurlanda — stórum
ritum í mörgum bindum — er
þetta nafn ekki að finna. Hins
vegar er nafnið að finna í sam-
bandi við einn af sértrúarflokk-
unum þar í landi og má vera að
átt sé við þann mann. En það er
skolpræsa-blaðamennska að láta
líta svo út sem hann sé fulltrúi
þeirrar kenningar, sem norska
kirkjan flytur.
Rithöfundurinn lætur svo sem
hann sé að berjast gegn „helvít-
iskenningu", en hann gerir það
slælega. Hann minnist hvergi á
þá vítiskenningu, sem nú veður
yfir löndin (en sum norsk rit hafa
þó gert að umtalsefni). Sam-
kvæmt henni er tíminn ekki náð-
artími og sumir fyrirfram útilok-
aðir frá því að verða Guðs börn.
Þeir, sem vasklegast hafa fram
gengið í að flytja mér og mínum
vítis-kenningu, eru hvorki prest-
ar né trúboöar, heldur leikrita-
höfundar og leikarar, einkum
gegn um útvarpið. í sumum leik-
ritum rignir hvers kyns blóts-
yrðum, formælingum og sjukleg.
um æsingsópum yfir börn og
unglinga. „í þessu leikriti voru
leggja of mikið upp úr smáatr-
um. Ef til vill vinnur hann verk
sín of mikið og snurfusar, svo
að sjálf hin teiknaða lína veikist
og átakið milli svarts og hvíts
verður ekki nægilega kröftugt.
En það er mikil tilfinning fyrir
svartlist í þessum teikningum, og
það mætti segja mér, að Elías
ætti eftir að ná sér betur á strik,
þegar hann fær tækifæri til að
vinna að svartlist. Það er ýmis-
legt, er bendir til þess, að ein-
mitt á því sviði séu hæfileikar
hans hvað ljósastir.
Það er hógvær og aðlaðandi
blær yfir þessum verkum, en
ekki geta þau talizt stórkostleg.
Það er heldur ekki sanngjarnt að
krefjast of mikils af svo ungum
cg óreyndum manni. En það er
margt, sem mér líkar vel við
allir menn vondir“. Það er stutt*
ur, en skýr leikdómur, kveðin*
upp af barni — og sannari mörg*
um sölumennsku-leikdómi ,,Sækj
ast sér um glíkir, saman níðing-
ar skríða", segir í fornri vísu
um vald hins illa. Þannig telj»
Norðmenn að auk allra sorp-
blaða, seljist um 6 milljónir sorp-
bóka árlega í landi þeirra.
Verðhækkun sorpsins
Þegar leikhús taka eitthvaS
kirkjulegt efni til meðferðar, þá
virðist það yfirleitt vera eitthvað
sem illa hefr farið í kirkjunni.
Leiklistin var í fóstri hjá kirkj-
unni og vill gjalda launin. Þetta
kann að liggja í eðli nútímalist-
ar, a. m. k. virðist svo vera. Því
það, sem raunverulega er Kristi
líkt og hefir eilífðar gildi, virð-
ist ekki vera viðráðanlegt list-
inni nú. Og þá þegja menn um
það, en vilja heldur „skemmta
skrattanum", eins og máltækið
segir og skemmta sér með hon-
um, njóta þess, sem segir í Ags-
borgarjátningunni ,,að í þessum
heimi eru margir hræsnarar og
syndarar innan um trúaða“ (8.
grein), þ. e. í kirkjunni. Eins er
einnig skiljanlegt að í leiklistinni
lendi líka talsvert af sorpi inn-
an um listina og listin verði að
taka það leiða hlutverk að sér að
hækka það í verði.
Þannig telur höfundurinn það
engu máli skipta hvort Kristur
hefir verið til eða ekki né hver
hann er. Þó ályktar hann um
þjóna Drottins að þeir eigi einn-
ig, þegar skyldan kallar, að
fylgja dæmi hans“. Hafi hann
ekki verið til, þá má alveg eins
fylgja dæmi Rauðhettu eða ein-
hverrar annarrar ævintýraper-
sónu. Hafi hann ekki verið sá,
sem hann sagðist vera, þá er eng-
inn skuldbundinn til að fylgja
Framh. á bls. 17.
þennan unga teiknara og ég hafði
gaman af að skoða verk hans á
þessari fyrstu sýningu Elíasar.
Ein lítil og látlaus teikning, sem
ber nafnið „2. desember“, finnst
mér bera þess vitni, að hann
eigi eftir að gera faílega hluti.
Það er annars skemmtilegt til
þess að vita, að ungir listamenn
skuli hafa áhuga á svartlist. Sag-
an er sú, að svartlist hefur ekki
verið stunduð að nokkru ráði
enn sem komið er hérlen^is.
Ohætt er að hvetja fólk til að
skoða þessa sýningu Elíasar B.
Halldórssonar. Þar er á ferð ung-
ur listamaður, sem hefur nokkuð
sérstæðan hugmyndaheim og vek
ur athygli. Vonandi fær hann
tækifæri til að stunda svartlist,
svo að hæfileikar hans fái að
þróast.
Valtýr Pétursson
Sýning Elíasar B. HaSSdórssonar