Morgunblaðið - 12.02.1961, Blaðsíða 10

1C
MORGl' NBLAÐIÐ
Sunnudagur 12. febrúar 1961
Landsmálafélagið Vorður 30 ára.
Stærsta og öflugasta
stjdrnmálafél. landsins
Forystufélag Sjálfstæðisflokksiiis
STOFNUN Landsmálafélagsins
Varðar hinn 13. febrúar 1926
mun ávallt talin einn merkasti
viðburður í sögu Sjálfstæðis-
flokksins og í íslenzkri stjórn-
málabaráttu yfirleitt. Sjálf-
stæðisflokkurinn sem slíkur var
að vísu ekki kominn til sögunnar
1926, en stofnendur Varðar mynd
uðu þremur árum síðar kjarn-
ann í flokknum, sem þá var kom-
ið á Iaggimar.
Upphafsmenn Varðar voru
þeir alþingismennirnir Magnús
Jónsson, prófessor, og Jón Þor-
láksson, ráðherra. Var hinn fyrr
nefndi fyrsti formaður félagsins
og má teljast aðalhöfundur þess.
Um nauðsyn félagsstofnunarinn-
ar hefur Magnús Jónsson m. a.
ritað á þessa leið:
Vantaði miðstöð
„Sá einn, sem farinn var að
sbarfa verulega að stjórnmál-
um hér í Reykjavík áður en
Varðarfélagið var stofnað,
getur gert sér nokkra hug-
mynd um það, hve mikils-
virði sú félagsstofnun var
fyrir stjórnmálastefnu okkar
og flokksstarfsemi, og hvilík
umskipti urðu við það á öll-
um vinnubrögðum.
Aður en fél^gið var stofnað
stóðu menn eiginlega hálf
ráðalausir uppi í hvert sinn,
sem bera átti fram lista við
kosningar eða yfirleitt ná til
stuðningsmanna flokksins til
eins eða annars.
Venjulega aðferðin var sú,
að einhver hópur áhuga-
manna kom saman án nokk-
urs umboðs. Þessi hópur tók
sig til og - skrifaði svo sem
150—200 mönnum og bað þá
að koma saman á fund og
ræða málið. Af þessum mönn-
um komu svo einhverjir á
fundinn, en annar álíka stór
hópur manna var móðgaður af
því, að þeir höfðu ekki verið
boðaðir. Flestar okkar póli-
tísku athafnir hófust svona
gæfusamlega, og gat oft
kostað mikla vinnu, að eyða
óánægju og fá alia til að
ganga saman að verki.
í>á vantaði flokkinn mið-
stöð hér í bænum, þar sem
menn gætu komið saman,
sagt skoðanir sínar, leitað
álits flokksmanna og komið
að nauðsynlegri pólitískri
fræðslu um þau mál, sem á
döfinni voru“.
Stefnan mörkuð
A fundi, sem þeir Jón og
Magnús héldu 2. febr. 1926, stakk
Magnús upp á stofnun nýs lands-
málafélags í Reykjavík. Voru
menn sammála um nauðsyn þess
og kusu nefnd í málið, sem hélt
stofnfundinn síðan 13. febrúar.
Þar voru lög félagsins samþykkt
og stjórn þess kosin. Hlaut
Magnús Jónsson kosningu sem
formaður. Aðrir í stjórn voru:
Sigurgísli Guðnason, Harald-
ur Johannessen, Guðmundur Ás-
björnsson, Guðrún Jónasson, Sig-
urbjörg Þorláksdóttir, Björn
Olafsson og Kristján Albertsson.
Kjarninn i stefnu félagsins var
þannig markaður frá upphafi,
svo að drepið sé á helztu atrið-
:ui
1) Að byggja á þjóðlegri og víð-
sýnni framfarastefnu.
2) Að styðja og efla atvinnulíf
I landsmanna á grundvelli ein-
staklingsframtaks.
3) Að slíta sambandinu við Dani
svo fljótt sem auðið væri, að
ísland tæki öll sín mál í sínar
hendur, að ísland yrði lýð-
veldi þegar að sambandsslit-
um fengnum, og að haft væri
vakandi auga á heiðri og hags
munum landsins út á við.
4) Að efla og styðja höfuðat-
vinnuvegi vora, sjávarútveg,
landbúnað, iðnað og verzlun.
5) Að vinna að skilningi milli
verkamanna og atvinnurek-
enda og réttlátum samskipt-
um þeirra.
6) Að stuðla að því, að þegn-
arnir njóti réttlætis og sann-
girni í öllum skiptum sínum
við ríkisvaldið.
7) Að efla hag Reykjavíkur og
vinna’ að alhliða framförum
hennar á sviði atvinnumála,
fjármála og menningarlífs.
* * *
Þegar í byrjun lét Vörður "mjög
til sín taka í stjórnmálalífinu.
Magnús Jónsson lýsir því þannig,
hvernig Vörður varð fljótlega
að höfuðmiðstöð Xhaldsflokksins
gamla:
„Löglega boðaður Varðarfund-
ur var nú vettvangur flokksins.
Þeir, sem ekki hirtu um að vera
í félaginu, eða sækja fundi þess,
voru þar með úr leik og gátu
engum kennt um nema sjálfum
sér. Einmitt þetta varð smám
saman til þess, að áhugasamir
fiokksmenn fóru að koma í fé-
lagið þegar þeir sáu, að þar voru
hiklaust teknar ákvarðanir um
framboð og annað það, er máli
skipti.
Þá þarf ekki að lýsa því, hví-
lík þægindi það voru fyrir okk-
ur, sem fórum með mál flokks-
ins, að geta borið þau fram á
Varðarfundum, kannað skoðanir
áhugamestu flokksmannanna og
sótt ráð til þeirra. Þetta notaði
ég að minnsta kosti óspart og
talaði oft á Varðarfundum".
Félagið var óbundið Ihalds-
flokknum, þótt það styddi fram-
bjóðendiir hans í það og það
skiptið. 1929 var Sjálfstæðisflokk
urinn stofnaður, og gengu þá
þeir, sem fylgt höfðu Frjáls-
lynda flokknum, inn í Vörð. Efld
ist félagið þá mjög að félagatali,
starfskröftum og áhrifum.
Allt frá upphafi hefur Vörður
verið eins konar brjóstvörn Sjálf
stæðisflokksins. Segja má, að
starfsemi félagsins megi skipta
í nokkra höfuðþætti. Fyrst má
nefna:
ðkipulagsmál
Núverandi skipulag Sjálfstæð-
isflokksins er að langmestu leyti
komið frá Verði. Vörður kom á
hverfaskiptingunni, sem svo vel
hefur reynzt við kosningar, og
fulltrúaráð Sjálfstæðisfélaganna
í Reykjavík er frá honum runnið.
Verði má með fullum rétti þakka,
að kosningabaráttan var rekin
skipulega og samkvæmt áætlun,
enda má minnast þess, að and-
stæðingar Sjálfstæðisflokksins
hafa kennt fyrirkohiulagi hans
um ósigra sína hér í Reykjavík.
Höskuldur Ólafsson, núverandi
formaður Varðar
Fundahöld
Einn mikilvægasti liðurinn í
starfsemi félagsins er sú áherzla,
sem lögð hefur verið á félags-
fundi. Þar hafa verið rædd öll
helztu framfaramál, sem efst
hafa verið á baugi hverju sinni.
Sérfræðingar hafa haldið fram-
söguræður og skýrt málin, en
síðan hafa félagsmenn lýst skoð-
un sinni. Má t. d. nefna, að um
hitaveituna og Sogsvirkjunina
var fyrst rætt á Varðarfundum.
Félag allra stétta
Ekki síður hafa stjórnmál
verið til umræðu á fundum fé-
lagsins. Varðarfundirnir hafa
verið sá breiði vettvangur, þar
sem forystumenn flokksins geta
reifað málin fyrir flokkmönnum,
skýrt sjónarmið sín, og spurt álit
Formenn frá upphafi
ÞESSIR hafa verið formenn Varðar frá upphafi:
1927: Magnús Jónsson, prófessor
1928: Jón Ólafsson, alþingismaður.
1932: Guðmundur Jóhannsson,’kaupmaður.
1932 — 1933: Gústaf A. Sveinsson, hæstaréttarlögmaður.
1935: Gunnar E. Benediktsson, hæstaréttarlögm.
1935 — 1940: Guðmundur Benediktsson, bæjargjaldkeri.
1942: Árni Jónsson frá Múla, ritstjóri.
1943: Stefán A. Pálsson, kaupmaður.
1945: Eyjólfur Jóhannsson, forstjóri
1946: Bjarni Benediktsson, ráðherra.
1952: Ragnar Lárusson, forstjóri.
1955: Birgir Kjaran, hagfræðingur.
1956: Davíð Ólafsson, fiskimálastjóri.
1960: Þorvaldur Garðar Kristjánsson, lögfr.
Höskuldur Ólafsson, sparisjóðsstjóri.
1926 — 1927:
1927 — 1928:
1928 — 1932:
1932 — 1933:
1933 — 1935:
1935 — 1940:
1940 — 1942:
1942 — 1943:
1943 — 1945:
1945 — 1946:
1946 — 1952:
1952 — 1955:
1955 — 1956:
1956 — 1960:
1960 —
félagsmanna á framfaramálum
og nýjungum, sem þeim eru í
huga. Félagsmenn hafa aftur á
móti sagt álit sitt hispurslaust,
gagnrýnt eða lofað, komið með
tillögur og skýrt frá sérsjónar-
miðum hinna ýmsu stétta. Það
hefur verið höfuðstyrkur félags-
ins frá upphafi, að það hefur
verið félag allra stétta. Skv. fé-
lagaskrá eru um 80% launþegar
og um 20% atvinnurekendur, en
þar af er aðeins helmingur, 10%
vinnuveitendur. Fjölmennasta
starfsstéttin er iðnaðarmenn, um
20%, þá verkamenn, þá verzl-
unar- og skrifstofufólk o.s.rfv.
Um Varðarfundi kemst Olafur
Thors, forsætisráðherra, svo að
orði fyrir tíu áum:
Nær óhugsandi er, að flokkur.
inn taki í meginmálum aðra
stefnu en þá, sem fjölsóttur
Varðarfundur getur fellt sig við.
Undir einhug og áhuga Varðar-
manna eru kosningaúrslitin í höf
uðstaðnum að verulegu leyti
komin.
Fræðslumál
Þau má að mestu flokka undir
fundina, því að auk þess að vera
umræðufundir um pólitísk dæg-
urmál, hafa verið flutt þar er-
hinir færustu menn fluttu erindi
indi um stjórnmál almennt og
einstaka þætti þeirra, landsmál
alls konar og menningarmál. Þá
má geta þess, að fyrir hin miklu
stjórnmálaátök 1959, þegar
tvennar Alþingiskosningar voru
haldnar, hélt Vörður fjölmennt
„Síðasta aldarfjórðunginn hafa stjórnmálanámskeið, þar sem
oll meiri hattar stjornmal Islend|hinir færugtu menn fluttu erindi
mga verið rædd a fundum Varð-|um jjin,a ýmsu þætti þjóðmála.
arfélagsins í Reykjavík. A þann
vettvang hafa forystumenn Sjálf-
stæðisflokksins jafnaðarlega hald
ið með hugarfari málfærslu-
mannsins, sem gengur fyrir rétt-
inn og Varöarfélagar hafa lang
Magnús Jónsson, fyrsti for-
maður Varðar.
oftast líkst hinum lögfróða, víð-
sýna og góðviljaða dómara.
Varðarfélagar hafa aldrei þurft
Voru bau erindi út gefin á prenti
savna ár.
Skemmti- og kynningarmál
Fátt tengir félagsmenn í íjöl-
mennu félagi betur saman en
góð kynning á glaðri stund. Því
hefur félagið beitt sér fyrir ýmiss
konar skemmtunum og samkom-
um, svo sem kvöldvökum, jóla-
skemmtunum, spilakvöldum og
hinum vinsælu sumarferðum,
sem eru langfjölmennustu hóp-
ferðir hérlendis. A síðustu ár.
um hefur hið svonefnda Varðar.
kaffi verið tekið upp og Varðar.
fagnaður.
I blaðagrein er hvorki vegur
að rekja sögu Varðar á viðhlít.
andi hátt, né gera fullkomna
grein fyrir starfsemi félagsins,
því að hvort tveggja er allt of
umfangsmikið, Morgunblaðið vill
fyrir sitt leyti óska félaginu allra
heilla á afmælinu og þakka því
giftudrjúgt starf.
Að lokum væri ekki úr vegi að
enda á nokkrum orðum, sem
Magnús Jónsson prófessor skrif.
aði um Vörð fyrir tíu árum:
, Mjór er mikils vísir, segir al-
að óttast að framsögumenn á kunnur máisháttur.
Varðarfundum færu vísvitandij úr hinum mjóa visi sem V)ð
rangt með staðreyndir eða' gróðursettum 13. febr., 1926, er
reyndu að villa mönnum sýn. En ná orðið stórveldi í íslenzkum
þeim er ljóst að öllum getur yfir-, stlónmáIUm.
sézt. Þeim nægir því ekki að| j Reykjavík var Vörður
vita, að forustumenn flokksins j lengj vel eina félag Sjálfstæðis.
þurfi, eða hafi þurft, að taka j flokksins 0g ávallt hefir hann,
ákvörðun í stóru máli. Þeir krefj- að oðrum félögum flokksins
ast jafnt fyllstu upplýsinga um olostuðum, verið nokkurskonar
öll málsatriði, sem tillagna í mál m;ðstoð
inu. Síðan fella þeir dóminn. Þeir 1 vörður er eins konar ættfaðir
fagna því heilhuga, ef þeir geta 0g heimilisfaðir Sjálfstæðisstefn
fallizt á tillögur forustumann- unnar - Reykjavík. Hin félö|íh
anna. Ella segja þeir einarðlega eru beint og óbeint komin út af
en þykkjulaust sinar skoðamr. honum> 0g fjöldi dugmestu starfs
Séu málalokin þegar ráðin, breið krafta j þeim félögum, eru með.
ir persónulegt traust og velvild lllrjir varðar engU að síöuir. Hann
oftast yfir það, sem mönnum er sameiginlega flokksheimilið.
kann að hafa þótt misráðið af ( Hér eru sgnmiraar háðar í sfjóm.
hendi forustuliðsins. 1 málum og hár er_ aðalstaríið
Þannig eru Varðarfundirnir og unnið.
þannig eru sameiginlegir fundirj Og þetta er ekkert smáræðis.
sjálfstæðismanna í Reykjavík. ] starf. Má minna á það eitt, hvílíkt
Gömul vinaandlit. Nýir ungir j verk það er, að ná saman og fá
samherjar, e. t. v. upprennandi á kjörstað á annan tug þúsunda
forustumenn flokksins. Konur atkvæða hér í Reykjavík.
jafnt sem karlar. Flest fólk, semj Þá má minna á fræðslustarf
kann glögg skil á íslenzkum j Varðar. Það væri ekki ófróðlegt,
stjórnmálum, a. m. k. síðustu ára1 að sjá í einni bók þau pólitísku
tugina, og sumt, eða rauiiar erindi, sem flutt hafa verið á
margt, svo að af ber. Fróðleiks-j Varðarfundum þessi 25 ár. Sú
fúsir, velhlustandi, gagnrýnandi' bók yrði mörg bjndi. Og hún
en góðviljaðir áheyrendur og log- myndi rúma þaulvandað yfirlit
andi af áhuga. Sá, sem aldrei tal- ’ um öll helztu, flóknustu og vanda
ar sæmilega fyrir slíkum söfn- j sömustu þjóðmál, sem verið hafa
uði, er ekki mælskumaður. Sagt á dagskrá alla ævi Varðar.
er, að þingmenn neðri deildarj Hafa menn athugað, hve risa-
brezka þingsins séu öllum öðr- vaxið þetta starf eitt saman er?
um betri áheyrendur. Ekki skal i Enda verð ég að segja, að gaml
það véfengt, heldur aðeins minnt ir Varðarfélagar, þessir eftirtekt.
á að sá, sem það staðhæfði, þekk-' arsömu, þaulsætnu fundarmenn.
ir ekki Varðarfundina“.
* * *
Bjarni Benediktsson,
dóms-
þeir eru ekki blankir í íslenzkri
pólitík. Þeir gætu gengið undir
próf í pólitískum fræðum með
málaráðherra, segir um Varðar-, sæmd.
Varðarfélagið er stórveldi. Og
félagið og fundi þess:
Sjálfstæðisflokkurinn er langjþað ekki eingöngu hér í Reykja-
stærsti, öflugasti og merkasti | vík, heldur og um landið allt. Sú
stjórnmálaflokkur landsins. Af, fræðsla, sem hér hefur fyrst ver.
öllum félögum innan flokksins er, ið flutt, hefur farið út um land
Varðarfélagið iþýðingarmest. Það, í blöðum.
er sá vettvangur, þar sem hinarj Þeir menn, sem hér hafa feng.
veigamestu stjórnmálaræður eru ið sína þjálfun, hafa gerzt mestu
oftast haldnar. Þar er borin' áhrifamennirnir í íslenzkum
fram hispurslaus gagnrýni á það,! stjórnmálum.
er miður fer j málum flokks og Frá Verði hefur farið fyrir.
þjóðar. jmyndin að starfinu hvarvetna“.