Morgunblaðið - 12.02.1961, Blaðsíða 13

SunnuSagur 12. febrúar 1961
MORCUHBLAÐ19
13
REYKJAVIKURBREF
Brimið
við íslands-
strendur
er misJtunnar
laust
Olafur Lárusson
látinn
Ólafur Lárusson hafði nánari
kynni af fleiri íslenzkum lög-
fræðingum en nokkur annar
maður. Hann var ýmist skóla-
bróðir eða kennari allra þeirra,
er luku laganámi á fyrsta ald-
arhelmingi lagakennslu hér á
landi. Á því tímabili luku helm-
ingi fleiri íslendingar lagaprófi
hér en gert höfðu allan þann
tíma, sem þeir stunduðu laga-
nám við Hafnarháskóla. Ólafur
var kennari við lagadeild Há-
skólans í nær 40 ár og kenndi
þar undirstöðugreinar lögfræð-
innar með þeim ágætum, að
hann öðlaðist einstaka ástsæld
meðal nemenda sinna. Sjálf
kennslan réði þar að vísu ekki
ein um. Við hana bættist fágæt
umhyggja og góðvild í garð
nemenda.
Ólafur Lárusson var þó eng-
an veginn ætíð auðveldur mað-
ur í samskiptum. Hann var
þykkjuþungur gegn þeim, sem
hann taldi halla réttu máli. En
hann var fyrst og fremst rétt-
látur maður, sem í engu mátti
vamm sitt vita. í umgengni var
hann oft fálátur en í góðra vina
hópi allra manna glaðastur og
kunni flestum betur að krydda
samtal með skemmtilegum frá-
sögnum. Hann var skarpur og
glöggsýnn lögfræðingur, betur
að sér í sérgreinum sinum en
nokkur annar hérlendis. Þá var
hann einnig frábærlega vel að
sér í íslenzkri sögu og stað-
fræði. Um öll þessi hugðarefni
sín hefur hann ritað margt,
sem varanlegt gildi hefur og
lengi mun verða vitnað til.
Ólafur Lárusson var ein helzta
prýði Háskóla tslands og í Há-
skólanum undi hann sér vel.
Hann kaus að horfa á hvers-
dagslegar erjur og stríð úr
nokkurri fjarlægð en með djúp-
um lærdómi og miklum mann-
kostum hafði hann bætandi
áhrif á alla, er honum kynntust.
Undursamleg
, björ«im
Ein frægasta skáldsaga Breta
um atburði síðasta stríðs heitir
„The cruel sea“, Hið grimma
haf. t þeirri bók er átakanleg
frásögn af því, þegar brezkt
herskip var skotið niður skammt
undan ströndum íslands. All-
margir þeirra sem á skipinu
voru, komust á fleka eða gátu
náð taki á þeim. En fæstir
þeirra héldu lífi, sjávarkuldinn
varð þeirra banamein. Þessi
saga rifjast upp við frásögnina
af hinni undursamlegu björgun
Einars Jónssonar í Grindavík á
dögunum. Það er vissulega frá-
bært afrek að halda lífi eftir 45
mínútna sjávarvolk í stórbrimi
við íslandsstrendur um hávetur.
Myndirnar af hinum mikla
garpi, konu hans og börnunum
fimm eiga að varðveitast til að
minna okkur alla á, hversu
mikið við eigum að þakka sjó-
mönnum okkar og hve mikið gp
í húfi, að þeir nái heilir í höfn.
Eysteinn Jónsson
slasast
Stjórnmálamenn eiga sjaldn-
ast náðuga daga. Til úrlausnar
þeirra koma einatt þau vandá-
mál, sem öðrum hefur ekki
tekizt að leysa. Auðvitað á þetta
einkum við um þá, sem í stjórn
eru hverju sinni, en stjórnar-
andstæðingar hafa einnig ýms
vandamál við að glíma, enda
telja þeir, að sízt megi án leið-
beininga sinna og umvandana
vera.
Það er þvi mjög að vonum,
að stjórnmálamenn hér, eins og
annarsstaðar, leiti öðru hverju
hvíldar og nokkurrar tilbreytni.
Eysteinn Jónsson, sem verið
hefur ráðherra lengur en nokk-
ur samlanda hans, hefur allt
frá æskudögum sótt sér hress-
ingu í skíðaferðir og fjallgöng-
ur. Um síðustu helgi tókst svo
hörmulega til, að hann brotnaði
illa í skiðaferð. Allir, andstæð-
ingar ekki síður en samherjar,
óska honum góðs bata og vona
að hann megi sem fyrst koma
aftur til starfa.
Fjárskortur
Fátt bagar okkur íslendinga
meira en fjárskortur. Hvert
sem viðfangsefnið er, þá kveður
hvarvetna hið sama við: Það,
sem gera þarf, er ýmist ógert
eða hálfgert vegna þess að fé
vantar til framkvæmda. Það eru
og ekki framkvæmdirnar einar,
sem ganga sorglega seint. Víðast
vantar einnig menn til að anna
því, sem þó er komið á nokk-
urn rekspöl, m. a. af því að
ekki er fé til að launa svo
marga, sem þyrfti ef vel ætti
að vera.
Þetta á jafnt við um marg-
háttaðar framkvæmdir einstakl-
inga og almannavaldsins. Menn
vantar fé til iðnaðarfram-
kvæmda, til uppbyggingar land-
búnaðar, í fiskveiðasjóð, í vega-
gerðir, í götulagningu, til sjúkra
húsa, til skólabygginga, til hafn-
argerða, til íbúðarhúsabygginga,
til stjórnarráðsbyggingar, til
sýningarskála, til hótelbygg-
inga, til fangelsa, til heilbrigðís-
rannsókna, til almennra vísinda-
rannsókna og til ótal margs ann
ars, sem hér er hvorki rúm né
tími að telja.
Atvinnuleysi
verður að forðast
Þegar þrýtur er oftast leitað
til ríkisstjórnar og Alþingis og
oft farið hörðum orðum um að
stjórnarvöldum gangi seint að
afla nauðsynlegs fjár. En hvaða
fjármuni hafa þau? Enga aðra
en þá, sem þjóðin, fólkið sjálft,
skapar, eða hægt er að fá að
láni hjá erlendum aðilum.
Það er einmitt vegna þessa
stöðuga meinlega skorts á fé,
sem viðreisnarráðstafanir nú-
verandi ríkisstjórnar og meiri-
hluta Alþingis mega ekki fara
út um þúfur. Þær ráðstafanir
eru líklegasta og raunar eina
frambærilega ráðið til þess að
skapa innanlands það fjármagn,
sem framfarir eru komnar und-
ir, og til að endurvekja erlendis
lánstraust, sem við sízt megum
án vera.
Þegar V-stjórnin flúði af
hólmi hafði mjög dregið úr
fjármagnsmyndun innanlands og
lán voru ófáanleg erlendis með
venjulegum hætti. Hrun og at-
vinnuleysi blasti þessvegna við.
Viðreisnarráðstafanirnar miða
fyrst og fremst að því að koma
í veg fyrir þvílíkan ófarnað. Nú
verandi ríkisstjórn hefur ekki
valdið samdrætti í atvinnulífi og
framkvæmdum heldur hindrað,
að hann yrði vegna gjaldþrots
og atvinnustöðvunar. Þetta hef-
ur tekizf miklu betur en stjórn-
arandstæðingar spáðu. Þeir full-
yrtu, að á árinu 1960 og nú
um áramótin yrði komið stór-
kostlegt atvinnuleysi. Hrakspár
þeirra byggðust á því, að þeir
héldu, að verkefnin, sem þeir
hlupust frá, væri óleysanleg.
Raunin hefur orðið sú, að við
lögboðna atvinnuleysisskrán-
ingu, sem fram fór fyrstu þrjá
daga í febrúar, létu 8 menn
skrá sig hér í Reykjavík. Ef
vinstri stefnan hefði fengið að
ráða, mundu nú vera hér þúsund
ir atvinnulausra manna.
Endurbót
bankalög-
gjafarinnar
Einn þáttur viðreisnarinnar er
að koma bankalöggjöf þjóðar-
innar í skaplegt horf. Þar velt-
ur á miklu að tryggja seðlaút-
gáfu og hafa hana í höndum
stofnunar, banka, sem sé vanda
sínum vaxinn og óháður við-
skiptabönkunum og þeim sér-
sjónarmiðum, er þeir hljóta
hver um sig að hafa. Hingað til
hefur ekki tekizt að leysa þetta
vandamál á viðunandi hátt.
í upphafi aldarinnar var Is-
landsbanka, sem þá var í hönd-
um erlendra manna, fenginn
seðlaútgáfuréttur. Þetta reyndist
ekki heppileg lausn og varð
efni til mikils ófriðar í íslenzk-
um stjómmálum. Síðar, fyrir ein
um mannsaldri, eða h. u. b. 35
árum, var um það deilt, hvort
seðlaútgáfan skyldi fengin
Landsbankanum eða sérstökum
Ríkisbanka, sem einungis skyldi
vera seðlabanki. Þá voru þeir,
er síðari lausnina vildu, því
miður bornir ofurliði. Af því
hefur margan ófarnað leitt.
Óhætt er að segja, að hrun ís-
landsbanka 1930 hefði aldrei
orðið, ef hér hefði þá verið sér-
stakur seðlabanki, ofar báðum
viðskiptabönkunum. — Nokkru
fyrir síðari heimsstyrjöldina var
málið aftur tekið upp en náði
ekki fram að ganga. Enn var,
skömmu eftir 1950, gerð tilraun
til þess að koma málinu í rétt
horf. Sú tilraun strandaði á
tregðu Framsóknarmanna.
Ólík vinmibrögð
Þegar V-stjórnin kom til
valda 1956, átti endurskoðun
bankalöggjafarinnar að verða
eitt höfuðverkefni hennar. Þá
hafði svo um skipazt, að Fram-
sóknarmenn þóttust fúsari en
áður til að skilja á milli seðla-
útgáfu og venjulegra viðskipta-
bankastarfa. Þegar á reyndi,
fengust þeir þó ekki til að stíga
sporið nema til hálfs. Aðal-
áhugamál þeirra var að níðast
á Sjálfstæðismönnum og hindra
þá í réttmætri þátttöku í stjórn
bankamála.
Framsóknarmenn þóttust vera
andvígir því, að nokkur einn
flokkur gæti ráðið yfir ríkis-
bönkunum. En þeir gættu þess
vandlega, að ekki væri haggað
yfirráðum þeirra sjálfra yfir
Búnaðarbankanum. Þar héldu
þeir óskertu einræði með þeim
afleiðingum, sem nú eru fram
komnar, að landbúnaðarsjóðirn-
ir, sem eru í vörzlu þess banka,
eru raunverulega gjaldþrota.
Breytingamar 1957 voru allar
miðaðar við ákveðna menn, ým-
ist að svipta andstæðinga starfi
eða búa svo um, að meðhalds-
menn hefðu öll ráð.
Núverandi ríkisstjórn hefur
farið allt öðru vísi að um und-
irbúning bankalöggjafar þeirr-
ar, sem hún hefur nú lagt fyrir
Alþingi. Þar er miðað við það,
að sönn valdahlutföll í þjóðfé-
laginu fái að njóta sín í yfir-
stjórn allra ríkisbankanna.
Seðlabankinn er alveg skilinn
frá viðskiptabankanum, Lands-
bankanum, sem hann undanfar-
ið hefur verið í tengslum við.
Seðlabankanum er fengið eðli-
legt sjálfstæði en þó tryggt, að
vilji ríkisstjórnar og meirihluta
Alþingis ráði höfuðstefnu, svo
sem vera verður, ef vel á að
fara.
Bankalögg j öf inni
„umturnað46
Viðbrögð Framsóknar við hin-
um nýju frumvörpum eru tákn-
ræn fyrir hugsunarhátt þann,
sem hjá henni ríkir. Fyrst lét
hún sem hér væru geigvænleg
tíðindi í vændum. Ólafur Jó-
hannesson prófessor stóð upp í
efrí deild og átti ekki nógu
hörð orð um það, að frá efni
bankalagafrumvarpanna hefði
verið sagt á Varðarfundi áður
en þau voru lögð fyrir Alþingi.
Tíminn skýrði síðan frá aðfinn-
ingum Ólafs undir margra
dálka fyrirsögn, sem gaf til
kynna, að stórhneyksli hefði átt
sér stað. Þær aðfinningar voru
að vísu allar á misskilningi
byggðar, en hlutu af hálfu
þeirra, sem þær höfðu uppi, að
spretta af því, að hér væri um
óvenjulegt og viðkvæmt stór-
mál að ræða, sem sérstaka var-
úð bæri að hafa um. Þegar á
reyndi, sneri Tíminn hins vegar
gersamlega við blaðinu. Þá lét
hann sem hér væri hreint hé-
gómamál á ferðum, einungis
miklar umbúðir um stofnun
eins bankastjóraembættis. Ef
ekki var um annað að ræða,
hvernig gat það þá verið „trún-
aðarbrot“ og „tilraun til að
draga vald úr höndum Al-
þingis“, að skýra frá því á
venjulegum stjórnmálafundi?
Ekki var samræmið meira
hjá talsmanni flokksins í neðri
deild. í öðru orðinu fullyrti
hann, að bankalöggjöfinni ætti
nú að „umtuma", en í hinu, að
breytingin væri sú ein að verið
væri að stofna eitt bankastjóra-
embætti! Jafnframt varð hann
þó að játa, að nú væri í fyrsta
skipti tryggt, að ríkisstjórnin
réði stefnu í bankamálum, svo
að handhafi seðlaútgáfunnar
gæti ekki lengur skoðað sig sem
ríki í ríkinu. Þá eru nú loks rof
in að öllu tengslin milli Lands-
bankans og Seðlabankans, sem
enn héldust að verulegu leyti
samkvæmt lögunum frá 1957.
Þórarinn ræðst á
Sleinjírím. Her-
mann og Eystein
Það er ekki í bankamálunum
einum, sem Framsókn um þess-
ar mundir gerir sig seka um
broslega ósamkvæmni. Sl. mið-
vikudag var í Sameinuðu AI-
þingi rædd fyrirspurn frá Þór-
arni Þórarinssyni um aðild ríkis
ins og ríkisstofnana að Vinnu-
veitendasambandi íslands. 1
málflutningi sínum fordæmdi
Þórarinn að ríkið og stofnanir
þess skyldu vera aðilar slíkra
samtaka. — Félagsmálaráðherra,
Emil Jónsson, upplýsti þegar í
stað, að ákvörðun ríkisstjómar-
innar um þvílíka aðild hefði
verið gerð af Steingrími Stein-
þórssyni, þegar hann var for-
sætisráðherra 1951. Þá voru þeir
Hermann Jónasson og Eysteinn
Jónsson með Steingrími í ríkis-
stjórn og áttu ásamt honum og
fulltrúum Sj álfstæðismanna þátt
í þessari ákvörðun. Tíenni var
og ekki breytt eftir að Sjálf-
stæðismenn hurfu úr stjórn og
Framsókn myndaði ríkisstjórn
ásamt Alþýðuflokk og komm-
únistum 1956. Þá hefði Her-
manni Jónassyni verið í lófa
lagið að afturkalla ákvörðun
Steingríms frá 1951, ef hann
hefði talið hana ranga. Hinar
einstöku ríkisstofnanir, sem hér
um ræður, heyrðu og á þeim
árum undir menn af mismun-
andi flokkum, þar á meðal full-
trúa kommúnista. En hvorki
Lúðvík Jósefsson né Hannibal
Valdimarsson sáu ástæðu til að
gera hér breytingu á. Aðgerðar-
leysi þeirra hlýtur að koma af
því, að þeir telji óhjákvæmilegt,
að ríkið og stofnanir þess séu
aðilar slíjrra samtaka.
Framh. á bls. 14