Morgunblaðið - 06.04.1961, Blaðsíða 8

8
MORGVNBLAÐIÐ
Flmmtudagur 6. apríl 1961
-íaldvin Halldórsson, Bessi Bjarnason, Jón Aðils, Ævar B. Kvaran og Lárus Pálsson í hlutverku_
Þjóðleikhúsið:
Nashyrningarnir
eflir Eugéne lonesco
Leikstjóri: Benedikt Árnason
Eftir Eugéne Ionesco
Leikstj.: Benedikt Árnason
LEIKRITIÐ „Nashymingarnir“
eftir fransk-rúmenska rithöf-
undinn Eugéne Ionesco, var
frumsýnt í Þjóðleikhúsinu á
annan í páskum. Er það fyrsta
leikritið eftir þennan viðfræga
og umdeilda leikritahöfund, sem
sýnt er á íslenzku leiksviði.
Ionesco er fæddur í Rúmeníu
árið 1912 en fluttist þaðan eins
árs til Frakklands. Þegar hann
var fjórtán ára hvarf hann aftur
til Rúmeníu og dvaldist þar til
ársins 1938, er hann snéri aftur
tU Frakklands. Hafði hann ekki
unað sér í fæðingarlandi sínu,
enda þótt hann hin síðari árin
þar væri prófessor í bókmennta-
ögu, velmetinn gagnrýnandi og
viðurkennt ljóðskáld.
Eftir að Ionesco settist aftur
að í Frakklandi átti hann lengi
erfitt uppdráttar og varð að
sætta sig við illa launuð störf,
sem voru honum lítt að skapi.
En er á leið tók hann að semja
leikrit og var fyrsta leikrit
hans, sem flutt var á sviði, La
Carlatrice Chauve (Sköllótta
söngkonan), frumsýnt í París
árið 1950. Eftir þetta samdi Ion-
esco hvert leikritið af öðru,
þeirra á meðal leikþættina La
Lecon (Kennslustundin) og Les
Chaises (Stólarnir), sem Leik-
félag Reykjavíkur mun frúm-
sýna n.k. fimmtudag.
Leikrit það, sem hér er um
að ræða, Le Rinoceros, eða Nas
hyrningamir, eins og það heit-
ir í íslenzku þýðingunni, var
fyrst sýnt í París árið 1959, og
vakti þegar geysiathygli. Hefur
það síðan verið sýnt í flestum
menningarlöndum heims og
hvarvetna verið tekið með mik-
illi hrifningu margra, en jafn-
framt verið um það deilt eins
og önnur leikrit þessa sérkenni-
lega og mikilhæfa höfundar. Á
það sínar eðlilegu orsakir, því
að leikrit Ionescos eru öll sér-
stæð mjög að efni en þó einkum
efnismeðferð, enda stendur höf-
undurinn framarlega í flokki
þeirra rithöfunda sem valdið
hafa gjörbreytingu á leikritun
og leiklistarmálum á síðari tím-
um. Hversu varanleg þessi þró-
un verður, skal ósagt látið, en
víst er um það að margir líta á
han^. með tortryggni og van-
þóknun, en aðrir hefja hana til
skýjanna, svo sem jafnan vill
verða þegar sveigt er út af
fjárgötum gamallar venju og
reynt að kanna nýjar leiðir. Það
var því hvorki nýtt né undar-
legt fyrirbæri að fyrstu leikrit-
um Ionesco’s var tekið með mikl
um fáleikum og þau um árabil
sýnd, að heita má fyrir auðum
bekkjum. Sá þrengingartími höf
undarins er nú liðinn hjá. Hann
hefur borið sigur af hólmi og
nýtur ' nú meiri og almennari
hylli en flestir ef ekki allir
leikritahöfundar þeir, sem nú
eru uppi.
í leikritinu „Nashyrningarnir"
tekur höfundurinn til meðferðar
hina miklu múgsefjun, sem er
ett af háskalegustu fyrirbærum
vorra tíma og færst hefur í
aukana með aukinni tækni og
menningu. í borginni, þar sem
hinn drykkfeldi og afskiptalausi
skrifstofumaður Berenger stund-
ar hina hversdagslegu atvinnu
sína, breytast íbúarnir hver af
öðrum í nashyrning. Hjörðin
eykst jafnt og þétt, æðir um göt
urnar með öskri og traðki og
treður allt undir sem á vegi
hennar verður. Jafnvel hinir
traustustu menn fá ekki í móti
staðið og verða að nashyrning-
um áður en þeir vita af. Að
lokum leggur hjörðin undir sig
borgina með öllum tækjum henn
ar, sima, útvarpi og sjónvarpi,
en Berenger, hinn einfaldi skrif-
stofumaður stendur einn eftir
óttasleginn og að því kominn
að gefast upp líka, en tekst þó
á síðustu stundu að rísa til bar-
áttu fyrir hinn mannlega ein-
staklingseðli sínu.
Um „Nashyrningana" hefur
höfundurinn sagt: „Hvers vegna
valdi ég að láta persónumar
breytast í nashyrninga? Vegna
þess að þeir eru heimskustu og
grimmustu skepnur jarðarinnar
og einnig þær ljótustu. Við sá-
um fólkið breytast í nashyrn-
inga í Þýzkalandi nazismans.
Þar breytti fólkið sjálfu sér og
varð að hryllilegum, eyðileggj-
andi villidýrum í hjörð“. Og
hann segir ennfremur: „Til þess
að verjast fjöldahugsjónum er
nauðsynlegt að vera mjög mikl-
um gáfum gæddur eða að vera
barn. — Berenger, söguhetja
mín í Nashyrningunum, er hálf-
gert bam. Hann er sá eini, sem
heldur skynsemi sinni. Hann
veit að eitthvað illt er að ske.
Hann hefur mannlega samvizku
og sú samvizka geymir ýmsan
grundvallarsannleika mannkyns-
ins“. Og um tilgang sinn með
leikritinu ' segir • höfundurinn:
„Eg skrifaði það til að hvetja
fólk til að varast fjöldadáleiðslu
og láta það ekki þjá tilfinning-
ar sínar þó að því finnist það
standa eitt“. Allt er þetta vitan-
ega satt og rétt hjá höfundin-
um það sem það nær, en hvort
mundi hann eigi einnig hafa
haft í huga og þá ekki síður,
hið nærtæka dæmi um hina gíf-
urlegu múgsefjun sem á sér stað
þar sem kommúnisminn ræður
ríkjum? Ég held það fari ekki
á milli mála. Minnir ekki ösk-
ur nashyrninganna og traðkið á
framkomu kommúnistaleiðtog-
anna á alþjóðafundum. Þar sem
þeir berja í borðið, jafnvel með
skónum sínum til þess að gefa
háværum orðum sínum áherzlu.
Og minnir ekki hinn sífelldi ótti
fólksins í leiknum, ef drepið er
á dyr eða síminn hringir, á ótt-
UM ÞÉSSAR mundir eru staddir
hér í bænum góðir gestir, þau
dr. E. Martin Browne prófessor
og leikstjóri og kona hans Henzie
Raebum leikkona, sem jafnframt
er leikskáld og prófessor. En
þau hjónin eru hér á ferð á leið
sinni frá New York heim til
Englands.
Dr. Browne er einn af fremstu
og þekktustu leikstjórum Breta
og má segja að hann sé sér-
fræðingur í verkum hins mikla
brezka nóbelskálds T. S. Eliots,
enda hefur hann haft á faendi
frumstjórn á flestum, ef ekki öll
um, leikritum Eliots, bæði í
London og New York og enn
fremur leikritum eftir aðra ön^-
vegishöfunda, brezka núlifandi
svo sem Christopher Fry o. fl. Þá
hefur dr. Browne verið leikstjóri
á vegum hins fræga Old Vic
leikhúss í London og Shakespears
leikhússins í Stratford-on- Avon.
Dr. Browne faefur kynnt sér
manna mest hina gömlu helgi-
leiki, séð um útgáfu á þeim og
uppfærslu á leiksviði og einnig
stjórnað sýnngum á alvarlegum
leikritum frá síðari tímum.
Frú Henzie Raebum var um
langt skeið í fremstu röð enskra
leikkvenna og lék jafnframt í
valdhafanna, sem þjá fjölda
hinna óbreyttu borgara í ein-
ræðisríkjum kommúnista? Og
er það ekki einmitt heimskomm-
únisminn, sem höfundurinn hef-
ur í huga, er hann leggur Dur-
ard, vini Berengers í munn, þeg-
ar hann er að því kominn að
breytast í nashyrning: „Ég er
hættur við að kvænast, ég tek
hina stóru alheimsfjölskyldu
fram yfir þá litlu? Hvað sem
þessu líður þá er þetta leikrit
hrópandi aðvörun höfundarins
gegn hinni taumlausu múgsefj-
un, sem er eitt af skæðustu
vopnum einræðisríkjanna í bar-
átttunni fyrir heimskommúnism-
anum, og því á það brýnt erindi
til allra þjóða, einnig vor, því
að hér eru líka til nashyrningar
og þeir, því miður, ekki svo
fáir.
Benedikt Árnason hefur haft
leikstjórnina á hendi og tekizt
það vandasama starf með ágæt-
um. Hann hefur vikið lítið eitt
frá sviðsetningunni eins og hann
sá hana í London og hygg ég
að hann hafi gert rétt í því.
Annars er auðsætt á sviðsetn-
ingu Benedikts að hann hefur
skilið viðfangsefnið til hlítar og
lagt mikla vinnu í leikstjórnina,
enda ber sýningin öll þess ótví-
rætt vitni.
Hlutverk leiksins eru mörg og
misjafnlega veigamikil. Aðalhlut
verkið, Bérenger skrifstofumann,
leikur Lárus Pálsson. Hér að
framan hefur verið gerð nokk-
ur grein fyrir þesssari persónu,
sem ein fær staðizt þá miklu
múgsefjun, sem gerir alla að
nashymingum, af því að hann
er „hálfgert barn“ eins og höf-
undurinn segir. Gegnir hann
því svipuðu hlutverki í leiknum
og barnið í ævintýrinu fræga,
„Nýju fötin keisarans" eftir H.
C. Andersen. Lárus var í fyrri
hluta leiksins full hlédrægur,
eins og hann er svo oft í leik
sínum, en er á leið leikinn og
átöki urðu meiri, varð leikur
hans áhrifamikill og sterkastur
í leikslok.
Jón, hinn þróttmikla og sjálf-
umglaða vin Berengers, sem þó
verður með þeim fyrstu til að
bugast af nashyrningasýkinni,
leikur Róbert Arnfinnsson. Hlut
verkið er allmikið og Róbert
gerir því hin ágætustu skil. Eink
um er afbragðsgóður leikur
hans, er hann fer smám saman
að breytast í nashyrning með
tilheyrandi raddbreytingu og
látæði.
Daisy, vinkonu Berengers og
samstarfsmann, leikur Herdís
Þorvaldsdóttir. Daisy stenzt
kvikmyndum og I sjónvarpi, en
lagði leiklistina á hilluna um all
mörg ár, en tók þó þráðinn upp
aftur síðar. Hún hefur einnig
samið nokkur leikrit.
S. 1. mánudagskvöld fluttu þau
hjónin í Þjóðleikhúsinu þætti úr
nokkrum leikritum T. S. Eliots,
en þau voru „Murder in the
Cathedral" (1935), „The Family
Reunion" (1939), „The Coktail
Party“ (1949) og „The elderly
Statesman", sem var sérstaklega
skemmtilegt.
T. S. Eliot hefur almennt verið
talinn brautryðjandi nýrrair ljóð
rænnar stefnu í enskum skáld-
skap og endursagnar þar í landi
á leikritagerð í bundnu máli. Ár
ið 1928 kom út eftir hann hið
merka irit „Easay of Poetic
Drarna" og árið 1935 samdi hann
í bundnu máli leikritið „Murder
in the Cathedral", sem þegar
vakti geysihrifningu, er það var
frumsýnt í Canterbury-dómkirkj
unni, en leikritið fjallar um
píslardauða Tómasar Becket’s
erkibiskups, sem myrtur var við
háaltarið í Canterbury-dómkirkj-
unni 1170 og tekinn í dyrlinga-
tölu tveim árum síðar.
Leikkvöld þetta hófst jneð því
undir leikslokin játuðu þau
hvort öðru ást sína, hún og
Berenger. En sú sæla stendur
þó ekki lengi (enda var ástar-
senan lítt sannfærandi), því að
áður enn varir hefur Daisy tekið
sýkina og læðist út frá elskhug-
anum. Hlutverkið er ekki sér-
lega mikið, en Herdís fer vel
með það.
Dudard, samstarfsmann Bep-
engers, ungan lögfræðing og að
því er virðist hleypidómalausan,
leikur Rúrik Haraldsson Dudard
er hressilegur í tali og allt virt-
ist í fyrstu benda til þess að
hann muni ómóttækilegur fyrir
nashyrningasýkinni, en smám
saman, þegar hann er staddur
heima hjá Berenger, fer hann
að verða undarlegur í fram-
komu og lýkur því með því að
hann hringsnýst út um dymar
og heldur beina leið í hjörð nas-
hyrninganna. Er leikur Rúrika
mjög skemmtilegur og hnitmið-
aður er nashymingurinn í hon-
um er smám saman að ná valdi
á honum.
Lárus Pálsson og Herdís
Þorvaldsdóttir
Haraldur Björnsson leikur Bot-
ard, sem einnig er samstarfsmað
ur Berengers. Botard er gamall
héraðsskólakennari og þykist þvi
vita allt betur en aðrir, enda
mikill „skeptiker". Þegar sagan
um nashymingana fréttist i
skrifstofuna, þar sem hann vinn
ur, tekur hann fregninni með
megnustu fyrirlitningu og vísar
að séra Jakob Jónsson ávarpaðl
leikhúsgesti og kynnti fyrir þeim
•hina erlendu listamenn um leið
og hann bauð þá velkomna. -Þá
gerði dr. Browne í stuttu máli
grein fyrir skáldskap Eliots og
hófst síðan flutningur þeirra
hjónanna á leikþáttunum. Þvl
miður voru leikhúsgestir mjög
fáir, en óhætt er að fullyrða að
þeir fylgdust allir með leik og
framsögn þeirra hjóna af mikilli
athygli, enda leyndi sér ekki að
hér var hámenntað leikhúsfólk að
verki, sem skildi verk skáldsina
og stíl þess til hlítar og hafði
fullkomið vald á framsögn text-
ans, með hinum margvíslegu blæ-
brigðum hans.
Kvöldstund þessi var, þó að
hún væri ekki löng, listrænn við
burður, sem verða mun minnis-
stæður öllum þeim, sem þarna
voru viðstaddir.
Á þriðjudagskvöldið er kemur.
mun dr. Browne flytja fyrirlest-
ur í háskólanum um trúarleg
leikrit, ensk frá miðöldiun og á
miðvikudagskvöld fyirirlestur á
sama stað um trúarleg leikrit,
frá vorum dögum. Eru fyrirlestr-
amir fluttir á vegum guðfræði-
deildar háskólans og er öllum
heimill ókeypis aðgangur.
Ég vil að lokum þakka þessum
mikilhæfu gestum komuna hing-
að,
Sigurður Grimsson.
annn við ofsóknir og njósnir einna lengst múgsefjunina, og
Framh. á bls. 17.
Elliot kynntur