Morgunblaðið - 20.07.1961, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 20. júlí 1961
MORCTJISBLAÐ IÐ
9
Mfinningarorð
JÓN ÞORLEIFSSON
er látinn, og verður jarð-
settur í dag. Þar er merkur per-
sónuleiki og einn af þekktustu
málurum íslendinga horfinn sjón
um. Jón fæddist að Hólum í
Nesjasveit í Austur-Skaftafells-
sýslu, sonur hjónanna Þorleifs
Jonssonar, al'þingismanns og Sig-
urborgar Sigurðardóttur, árið
1891, Jón féll frá í fullu fjöri,
þótt kominn væri á þennan aldur.
Það yrði langt mál að telja hin
margvíslegu störf Jóns, bæði per
sónuleg fyrir félaga sína í list-
inni, og einnig á opinberum veg-
lun.
Svo fátt eitt sé nefnt, var Jón
einn aðalhvatamaður að bygg-
ingu Listamannaskálans við
Kirkjustræti, sem raunverulega
hefur orðið íslenzkum listamönn-
um meiri styrkur en nokkur
önnur framkvæmd í þeirra þágu.
Ennfremur stóð hann ávallt í
fremstu röð samtaka íslenzkra
listamanna, hvað lengi mun halda
nafni hans á lofti, þótt eigi væri
hans eigið framlag til talið til
sameiginlegrar listþróunar okkar
ailra.
Þegar fundum okkar fyrst har
saman, leitaði Jóns hins fagra í
fjöllunum, fór víða um land, en
á millum sótti hann sér meiri og
frekari þroska um listamiðstöðv-
ar Evrópu, svo sem París, Kaup-
mannahöfn o. fl. Hann kom
hverju sinni með ný form og
nýjan skilning á viðfangsefnum,
sem töfraði þá er heima sátu.
Ég hef enga aðstöðu til þess
hér að orðlengja um hið listræna
framlag Jóns Þorleifssonar. Til
þess vorum við of miklir sam-
ferðamenn og um leið of ólíkir á
ýmsan hátt í viðhorfum gagnvart
viðfangsefnum. En nógir aðrir
verða til þess, Og vil ég einungis
segja að ég met Jón Þorleifsson
sem einn hinna fremstu í röðum
íslenzkra listmálara.
Veigamikill þáttur í liststarf-
semi Jóns fyrir íslenzka listþró-
un, var gagnrýni hans á íslenzk-
um myndlistasýningum í einu af
dagblöðum Reykjavíkur um ára-
bil. Sá háttur hafði verið hér á,
að vandamenn skrifuðu um
frændur sína, að sjálfsögðu lof-
gjörð, og fyrir venjulegan les-
anda varð þannig ekki á milli
séð, hver væri verðleikamaður
og hver einskis virði. Þarna braut
Jón Þorleifsson blað í íslenzkri
gagnrýni á málaralist, enda olli
það töluverðum öldugangi um
þær mundir meðal vina og ætt-
ingja, sem þótti þeirra „lista-
maður“ eiga um sárt að binda, í
það og það sinnið. Þó mun það
mála sannast að flestir þessara
„listamanna“, sem þótti Jón óblíð
ur, eru nú gleymdir sem slíkir.
Ekki var laust við að Jón hlyti
óvinsældir meðal ættrækins fólks
fyrir slíkt hispursleysi í dómum,
sem var að vísu éins dæmi um
þær mundir. En með þessu hisp-
ursleysi vann Jón brautryðjanda-
starf og að sjálfsögðu þjóðþrifa-
Starf, sem bar manninum mjög
vitni, því að hann var sérkenni-
lega hreinskilinn, ódeigur og
ósérhlífinn í hvívetna.
íslenzkir listamenn kveðja nú
Jón Þorleifsson með einlægum
söknuði, virðingu og djúpu þakk-
læti og votta fjölskyldu hans
Og vandamönnum innilega samúð.
Svavar Guðnason.
f
I>AÐ mun mörgum hafa á óvart
komið er andlát Jóns Þorleifs-
sonar listmálara bar að. Svo fór
um mig er sú helfregn barst mér
til eyrna. Ég hafði haft tal af hon
um nokkrum dögum áður, og var
hann þá hress og glaður. Átti ég
ekki von á að það samtai okkar
yrði hið síðasta.
Ég hafði kynnzt Jóni Þorleifs-
syni fyrir þrem áratugum á Húsa
felli, en þangað barst mér nú and
látsfregn hans. ’Hin síðari ár
kynntist ég Jóni nánar hjá Ás-
grími Jónssyni frænda mínum,
en þeir voru miklir vinir og hitt-
ust oft. Mat Ásgrímur Jón mikils
sem mann og málara. Og enginn
mælti skilningsríkari orð um Ás-
grím látinn en hann. Og fáir hann
sýnt verkum Ásgríms og safni
hans meiri hollustu og ríkari
skilning og hjartahlýju en Jón
Þorleifsson. Þessvegna m. a. er
ég ein meðal margra sem sakna
nú mjög þessa mæta manns.
Jón Þörleifsson er fæddur að
Hólum í Hornafirði 26. des. 1891.
Voru föreldrar hans hin kunnu
hjón Sigurborg Sigurðardóttir og
Þorleifur Jónsson alþingismaður.
Ólst Jón upp á því merka heimili,
og tók virkan þátt í bústörfun-
um. En listþráin brann honum í
brjósti, og ákvað hann að kveðja
heimili sitt Og hlýða þeirri köll-
un. Hóf hann myndlistarnám í
Kaupmannahöfn og París, og var
erlendis um árabil. Heim kom
Jón 1929. Ferðaðist hann víða um
landið Og festi á léreft marg-
breytileik íslenzkrar náttúru. En
ætíð voru æskustöðvarnar hon-
um hugljúfasta yrkisefnið. Varð
Jón Þorleifsson einn af kunnustu
listmálurum landsins. Hann var
sérstæður og persónulegur í list-
sköpun sinni, og öll sýndar-
mennska var honum fjarri.
Jón var maður bráðgreindur,
sjálfstæður í skoðunum og hrein-
skilinn. Hann var greiðvikinn og
hjálpsamur. Vel var hann ritfær
og ritaði mikið um myndlist í
blöð og tímarit. Lét Jón skoðun
sina hiklaust í ljós, hvort sem
mönnum líkaði betur eða ver.
Hann tók einnig mikinn þátt í
félagslífi myndlistarmanna, og
var formaður í félagi þeirra um
árabil.
Jón Þorleifsson var tvíkvænt-
ur. Fyrri konu sina Rakel Péturs-
dóttur missti hann árið 1952,
mikilhæfa konu, sem ól honum
3 börn, og eru þau öll á lífi.
En fyrir 3 árum kvæntist Jón á
ný þýzkri konu, Úrsúlu Pálsdótt-
ur, og var það hjónaband honum
mikil raunabót og hamingja. Hin
unga og geðþekka kona hans var
skilningsrík, ástúðleg og um-
hyggjusöm. Bjó hún honum hið
vistlegasta heimili, og var hon-
um ómetanlegur styrkur í starfi,
og lét sér mjög annt um eigin-
mann sinn á allan hátt.
Með þessum fáu og fátæklegu
orðum kveð ég Jón Þorleifsson
listmálara, hinn trausta og hjarta
hlýja drengskaparmann, og
þakka honum margra ára góða
viðkynningu. Og jafnframt sendi
ég ástvinum hans innilegustu
samúðarkveðju.
Bjarnveig Bjarnadóttir.
t
Fregnin um lát Jóns Þorleifs-
sonar listmálara kom öllum á ó-
vart, er þekktu Jón heitinn. Fyr-
ir fáum dögum hitti ég hann á
förnum vegi, og var hann þá
hress og fjörugur að vanda,
ræddi ýmsar fyrirætlanir um
framtíðina, og gat engan grun-
að að hann ætti aðeins fáa daga
ólifað.
Jón Þorleifsson var á margan
hátt mjög sérstæður maður, og
þeir, er kynntust honum, gleyma
seint þeim persónuleika er hann
hafði til að bera. Hann var mikill
eljumaður bæði í list sinni og
öðru, er hann tók sér fyrir. í fé-
lagsmálum listamanna var Jón
Þorleifsson um langan tíma for-
ystumaður og vann á því sviði
mikið og ósíngjarnt starf. Má í
því sambandi minnast á, hvert
afrek það var hjá félitlum sam-
tökum listamanna, er Listamanna
skálinn var byggður en þar átti
Jón Þorleifsson ríkan þátt í öll-
um framkvæmdum, og síðan var
hann forstjóri skálans um langt
s’.eið. Annað starf hafði Jón Þor
leifsson lengi á hendi í þágu lista
manna, og var það vanþakklátt
ábyrgðarstarf. Hann átti um ára
bil sæti í dómnefndum, er önn-
uðust val verka til sýningar hér
heima og erlendis. Að þessu
starfi gekk Jón Þorleifsson með
miklu öryggi og hugrekki. Hann
var að vísu á stundum nokkuð
fastur fyrir með skoðanir sínar,
er. gerði jafnan það, er hann á-
leit réttast. Ótalið er enn eitt
starf, er Jón Þorleifsson hafði
lengi með höndum. Harm var
gagnrýnandi Morgunblaðsins og
reit um myndlist. Eins og allir
vita, þá er það starf sízt til að
auka vinsældir þess, er gagnrýn
ina ritar, og Jón Þorleifsson varð
oft fyrir árásum og ofsóknum í
því sambandi, en hann lét sér
fátt um finnast og lét óhræddur
í ljós sannfæringu sína.
Sá, er þessar línur ritar, er
ekki fær um að gera ævistarfi
Jóns Þorleifssonar nein veruleg
skil, enda er ætlunin hér aðeins
sú að kveðja Jón með nokkrum
orðum. Ég get ekki skilið svo við
þessar línur, að ég nefni ekki
eitt atriði úr viðkynningu okkar
Jóns Þorleifssonar, sem getur ef
til vill gefið nokkra hugmynd um
persónuleika hans.
Við Jón Þorleifsson vorum ó-
sammála um marga hluti og átt-
um oft í nokkuð snörpum átök-
um, bæði í sambandi við mynd-
list og félagsmál myndlistar-
manna. Mér er óhætt að full-
yrða, að með hverju ári, sem leið,
og eftir því sem ég kynntist Jóni
Þorleifssyni betur, virti ég hann
meir og meir fyrir kosti, er að-
eins koma í ljós, er menn eru á
öndverðum meiði hvor við ann-
innan. Það er fágætt að mæta á
lífsleiðinni slíkum mönnum sem
Jóni Þorleifssyni.
Að lokum vil ég færa eftirlif-
andi konu og börnum Jóns hug
heilar samúðarkveðjur við frá-
fall Jóns Þorleifssonar listmál-
ara. Hér hefur verið höggvið
skarð í raðir íslenzkra lista-
manna, og það skarð verður ekki I
fyllt.
Valtýr Pétursson.
t
KVEÐJA FRÁ
STARFSBRÓÖUR
HANN bar birtuna inn í íslenzka
myndlist, ekki í spöndum og
skjóðum eins og Bakkabræður í
húsið gluggalausa, heldur á björt
um og glóandi litabakka, beint á
trommuþanda strigana. Hann lýst
ist og lifnaði í list sinni með aldr-
inum og varð æ bjartari óg heið-
skírri og teygði litaspjaldið í ljós-
ið og birtuna eins og góðum mál-
ara sæmir.
Hann fæddist og ólst upp í
einni fegurstu sveit landsins,
Hornafirði og sótti jafnan yrkis-
efni í íslenzka náttúrufegurð,
þannig var hann alltaf sjálfum
sér samkvæmur. Það eitt er
merkilegt umhugsunarefni að sjá
nær sjötugan segginn fara fram
úr sjálfum sér, eins og sýndi sig
bezt á síðustu sýningu hans í vet-
ur, þar sem allir veggir loguðu
af litum og glóð, fjöri og funa,
sumri og sól. Hann lifði aldrei
sjálfan sig í list sinni og leitaði
sér alörei gervikenndrar endur-
nýjunar í eirðarlausu ismaflangsi
og liststefnuflakki.
Hann sigldi og fór vítt um heim
og geim og sá mörg ný og
skemmtileg tungl á lofti listanna
samtímis án þess að fá ofbirtu
í augun og missa sjónar af sínum
Hornafjarðarmána fyrir öðrum
stærri og glæstari, eins og sveit-
ungar hans forðum í kaupstaðar-
ferðinni frægu í dýrðinni á Djúpa
vögi. Sjónhverfingar og blekking
ar voru honum alls fjarri, til
slíks var hann of sannur og ein-
lægur og flúði aldrei uppruna
sinn né eðli frekar en gömlu
meistararnir okkar þrír, sem
juku og stæltu sitt einstaklings-
Blaðinu hefur borizt . bindi af
bókinni Vestur íslenzkar ævi-
jánsson hefir búið til prentunar.
Árni Bjarnarson ritar formála, en
höfundur inngangsorð. Bókafor-
lag Odds Björnssonar á Akureyri
gefur bókina út.
Hér er um að ræða æviágrip
núlifandi Vestur-íslendinga og
ættir þeirra raktar til afa og
ömmu þeirra og á ritverkið þann
ig að koma að fullu haldi til þess
að fólk hér heima geti haft upp
á frændum sínum vestanhafs.
Heimilisfang þeirra, er um get-
ur, er gefið upp í skránum miðað
við 1958, er efninu er safnað.
Annað bindi þessa ritverks er
langt til búið til prentunar.
Bókin er prýdd 500 manna-
myndum enda eru myndir af
lega íslenzka listeðli í ljósadýrð
heimslistanna án þess að koma
heim með endurskinið eitt sam-
an.
Jón var tvíkvæntur. — Fyrrl
konu sína, merka og mikilhæfa
mannkostamanneskju, missti
hann eftir margra ára farsæla
sambúð. Þrjú síðu: ,u æviárin
naut hann ástar og umhyggju
ungrar og glæsilegrar eiginkonu.
Það voru honum góð ár. Hann
var hamingjumaður í hjúskapar-
málum. Það ríkti ástríki í Blátúni
Og léreftin ljómuðu líka af litum
og ást. Það er fegurð í því og
sjarmi að deyja ástfanginn um
sjötugt. Það er líkt og leggja upp
í langa siglingu um vornætur-
skeið og stefna beint í miðnætur-
sólina og sigla inn í lygnt og rós-
rautt sólarlagið. Jóni lét líka bezt
að mála í sólskinslitum.
Jón var alltaf í framför, þó að
hann færi ekki í himinháum
heljarstökkum. Hjá honum var
hægfara þróun, en ekki bylting.
Hann þekkti vötnin ströng fyrir
austan Og sandbleytuna og gætti
jafnan varfærni í lífi sínu og
list, enda varð hann farsæll og
komst langt. Þó varð ekki málara
stéttin í landinu að sama skapi
farsæl að njóta ekki ráða hans
og dáða í félagsmálum sem
skyldi. Jón í Blátúni hrökklaðist
úr stéttarfélagi sínu ásamt fleiri
málurum fyrir nokkrum árum
vegna landlægra innbyrðis keðju
sprenginga í stéttinni eins og títt
er og eðlilegt meðal geðríkra og
skapandi manna með heitar til-
finningar. Hann vann alltaf já-
kvætt og framkvæmdi. Fram-
kvæmdamennirnir láta verkin
tala, hinir bara tala. Listamanna-
skálinn, sem var mikið hans verk,
væri ekki eins Og hriplekur fúinn
skreiðarhjallur í dag, ef við hefð-
um notið framkvæmdaráða hans
lengur, heldur væri risið af
grunni nýtt og veglegt lista-
mannahús með glæstum sýningar
sölum. Ég held, að fáir hafi unnið
betur og óeigingjarnara starf að
hagsmunamálum stéttar sinnaren
hann og þökk sé honum fyrir það.
Það vill oft vera gallinn á lýðræð
inu, að að beztu mennirnir sitja
heima eða er bolað eða bægt frá.
Jón í Blátúni var gáfaður mál-
ari með sjáandi auga, vitur, víð-
sýnn, virkur, vandlátur og vel-
viljaður. Það er hollt hverju stétt
arfélagi að hafa slíka menn í
fararbroddi fylkingar sinnar.
Eftir því sem ég hafði nánari
kynni af honum féll mér hann æ
betur í geð. Hann vann alltaf á
eins og sannur og fölskvalaus
tónn í ósviknu verki.
Svartur farfi sorgarinnar grúf-
ir nú yfir Blátúni, yfir börnum
hans, ekkju, barnabörnum og
vandamönnum, en mun lýsast Og
birtast, er tímar líða í fagra Og
bjarta liti minninganna um góð-
an mann og merkan málara, eins
og glóðin og gleðin í litum verka
hans, sem munu halda áfram að
lifa.
miklum hluta þeirra manna, sem
æviskrárnar fjalla um.
Ritið er tileinkað minnngu ís-
lenzku landnemanna í Vestur-
heimi.
Velflest eru æviágripin og ætt-
færsla manna allnákvæm og
nokkuð mislöng, sem fer eftir
hve glöggar upplýsingar hefiir
verið hægt að fá um hvern og
einn.
Æviágripunum er raðað í staf-
rófsröð miðuð við föurnafn en
aftast í bókinni er nafnaskrá rað
að eftir skírnarnöfnum. Bókin
er 458 síður að stærð, prentuð á
vandaðan pappír og hin smekk-
legasta að öllum frágangi. Prent
verk Odds Björnssonar hefir
prentað bókina.
Örlygur Sigurðsson.
Vestur-íslenzkar æviskrár