Morgunblaðið - 22.07.1961, Qupperneq 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 22. júlí 1961
Áður en hinlr níu belgísku fjallgöngumenn héldu frá Briissel 23. júnl, gaf danski sendi-
herrann þar, L. P. Tillitse, þeim íshögg að skilnaði. Sendiherrann er fyrir miðju með íshöggið
vafið í fána, en vinstra megin við hann stendur leiðangursstjórinn, Jean Duchesnes. Til hægri
eru þrír leiðangursmenn, og að baki þeim sést í ungu stúlkuna, Nadine Simandl.
Fótsporin enda á 1000 mefra hárri bjargbrún: i
Belgarnir sem týndust,
þekktu ekkert til staöhátta
22 ára stúika meðal higna týndu
ÖLL VON virðist nú úti um
það, að Belgarnir fjórir, sem
týndust í f jallgöngu á Græn-
landi 14. júlí, séu lengur á
lífi. Harmleikur þessi hefur
vakið mikla athygli manna í
Danmörku og Belgíu. Enn á
ný vakna spurninrgarnar um
það, hvort fjallgöngur séu
réttlætanlegar sem íþrótt. Um
það þýðir vitanlega lítið að
ræða; alltaf eru til fullhugar,
sem hafa nautn af því að klífa
illgeng og hættuleg fjöll, og
þeir munu halda áfram að
gera það, hvort sem reynjt
verður að banna þeim það eða
ekki. Þá hefur danska Græn-
landsmálaráðuneytið enn einu
sinni orðið fyrir árásum blaða.
Að þessu sinni er gagnrýnt,
að það skuli leyfa hverjum
sem er að fara til Grænlands
í fjallgöngur, án þess að
kynna sér reynslu og útbún-
að fjallamannanna, hvað þá
þekkingu þeirra á staðháttum.
Fimm leita
fjögurra félaga.
í belgíska leiðangrinum
voru níu manns, þar á meðal
ein stúlka. Þeir voru allir
félagar í belgíska fjallamanna

Jean Duchesnes frá Liege.
Hann varð fimmtugur að aldri,
og hafði tíu ára reynslu af f jall
göngum. Hann tók m.a. þátt í
belgíska leiðangrinum til
Ahaggar-f jallanna í Sahara ár-
ið 1954.
klúbbnum, Club Alpine Belge.
Foringinn var Jean Duches-
nes frá Liege, 50 ára, sem
hafði talsverða reynslu að
baki sér. Þeir fóru fyrst til
Kaupmannahafnar 23. júní,
dvöldust þar í nokkra daga
og flugu síðan til Grænlands.
Frá Umanak fóru þeir á báti
norður í Nonnak-fjörð, um
60—70 km leið, þar sem þeir
voru settir í land. Síðan er
lítið vitað um ferðir þeirra,
nema að 19. júlí komu fimm
leiðangursmanna til Umanak,
illa haldnir á sál og líkama.
Skýrðu þeir svo frá, að hinir
fjórir hefðu orðið viðskila við
sig 14. júlí. Belgarnir fimm
skiptu sér þá í tvo leitar-
flokka og könnuðu svæðið
gaumgæfilega, en það er afar
ógreitt yfirferðar. Fundu þeir
að lokum spor þeirra, þar
sem þau lágu fram af 1000
metra háu bjargi. Telja þeir
víst, að þeir hafi gengið þar
fram af í byl eða þoku.
Þessir fjórir, sem týndust,
voru foringinn, sem áður er
getið, Jean Alzetta, 23 ára,
frá Brússel, stúlkan Nadine
Simandl, 22 ára, frá Brussel,
og André Foquet, 32 ára, frá
Namur. Sá síðastnefndi hafði
talsverða reynslu í fjallgöng-
um; hafði verið með Duohes-
nes í Sahara og síðar í leið-
angri til Suðurskautslanda.
★ Fengu aðvaranir.
Þótt ekki sé með fullu
vitað, hvernig slys þetta hefur
borið að höndum, er þó talið
víst, að hinir týndu hafi ekki
farið eftir aðvörunum og
leiðbeiningum, sem Danir
gáfu þeim, áður en þeir lögðu
af stað. Landsvæði þetta hef-
ur afar lítið verið kannað, en
sá, sem einna fróðastur er
um það, er Bþrge Fristrup,
magister, jöklafræðingur við
Arktiskt Institut. Kveðst
hann hafa varað þá eindregið
við að reyna að klífa Nerdle-
rit-fjall og yfirleitt að ferðast
á þessum slóðum. Landslagið
er ákaflega erfitt yfirferðar
og fjöllin „rotin“, þ. e. a. s.
öll sundursprungin af frosti.
Honum fannst Belgirnir lítið
sem ekkert vita um græn-
lenzkar aðstæður, en það sé
ekki sama að klífa fjöll þar
og í Ölpunum eða í Sahara.
Því hafi hann brýnt sérstak-
lega fyrir þeim, að ofan
imTt/T r-
'■JOLIMCHAtó
\
þetta bættist óútreiknanlegt
Nerdlerit-fjall, sem Belgarnir
hugðust klífa, er við Nonnak-
fjörð, en hann er um 60—70
km. fyrir norðan Umanak, sem
sést hér á kortinu á u. þ. b.
miðri vesturströnd Grænlands.
veðurfar. Veðrabrigðin væru
snögg, og sagði hann þeim, að
ef óveður skylli á, væri ekki
um annað að ræða en að
halda algerlega kyrru fyrir,
unz því slotaði.
★ Fyrstu mistökin
þau síðustu.
Þá segist hann hafa minnt
þá á það að lokum, að í Græn
landi gilti svo sú regla fram-
ar öðrum stöðum, að fyrstu
mistökin væru venjulega þau
síðustu.
Fristrup segist ekki trúa
því, að þeir hafi fylgt ráðum
sínum, enda bendir allt, sem
enn er vitað, til þess að þeir
hafi verið á ferð í lélegu
skyggni — sennilega byl —
og hrapað því fram af hömr-
um. En, segir Fristrup, Græn-
land er komið í tízku meðal
ferðalanga og fjallamanna,
það er ekki lokað land, og á
slíkum ferðalögum leynist allt
af hætta, sem ferðamaðurinn
verður að taka á sig.
★ Himmelbjerget og
Nerdlerit.
N. O. Christensen, skrif-
stofustjóri hjá danska Græn-
landsmálaráðuneytinu, segir í
tilefni af þessum atburði, að
Framh. á bls. 19
V idski pti
og efnahagsmál
Gengisskráning
12. júlí 1961
1 Sterlingspund ...... 105,85 106,24
1 Bandaríkjadollar .... 38,00 38,10
1 Kanadadollar ........ 36,64 36,74
100 Danskar krónur .... 548,35 549,80
100 Norskar krónur .... 530,10 531,50
100 Sænskar krónur .... 735,05 736,95
100 Finnsk mörk ......... 11,83 11,86
100 Franskir frankar .... 774,55 776,60
100 Belgískir frankar .... 76,27 76,47
100 Svissneskir fr... 880,60 882,90
100 Gyllini ............ 1057,60 1060,35
100 Tékkneskar kr..... 527,05 528,45
lOOV-þýzk mörk ...... 954,85 957,35
1000 Lírur................ 61,23 61,39
100 Austurrískir sch. 146,88 147,28
100 Pesetar .............. 63,33 63,50
Enn um sjálfvirkni
Sveinn Guðmundsson, verk-
fræðingur, skrifar þættinum eft-
irfarandi:
„Gaman var að lesa um hugð-
arefni mitt, sjálfvirkni, í efna-
hagsmálaþætti Morgunblaðsins
hinn 4. júlí. Þar var m. a. sagt,
að sjálfvirkni væri fólgin í ná-
kvæmu eftirliti véla og vél'heila
með margvislegri framleiðslu.
Margar skilgreiningar eru á
sjálfvirkni, en sízt er þessi bezt.
Segja má, að sjálfvirkni sé í
víðri merkingu fólgin í almennri
vélvæðingu, vélrænum rekstri
og sérhæfingu véla til þess að
gegna sérstöku hlutverki, stýr-
ingum og skipulagningu efnis-
flutnings. Þó er þetta ekki al-
vge fullnaegjandi.
Iðnbyltingin á 18. og 19. öld
byggðist á notkun véla, sem
byggðar voru úr hjólum, stöng-
um, stáli og skyldum útbúnaði.
Þá þegar, um og fyrir aldamót-
in 1800, voru til sjálfvirkir vef-
stólar og kornmyllur. Á Okkar
öld hefur tæknin til reiðu raf-
magns-, rafeinda-, lófts- og vökva
tæki, sem tengja má hinum eldri
vélbúnaði. Þannig er sennilega
réttasta skilgreiningin sú, sem
fullnægir því að skýra að nokkru
í hverju hin nýja tækni felst, að
sjálfvirknin sé samruni þessara
nýju hjálpartækja og eldri tækni,
er byggðist á lögmálum aflfræð-
innar.
Ekki vil ég heldur án um-
sagnar samþykkja það, sem
stendur í greininni, að sjálfvirkn
in kosti gífurlegt fé. Nær væri
að segja, að gífurlegt fé kosti
að notfæra sér hana ekki. Rangt
er að einblína á verksmiðjur,
sem settar eru í gang með því
að ýta á einn hnapp. Slíkar
verksmiðjur kosta venjulega gíf-
urlegt fé, og eru sjaldan heppi-
legasta lausnin. Tækni sjálf-
virkninnar má nýta í smáum
stíl og í smæstu fyrirtækjum.
Eitt höfuðvandamál nútíma
þjóðfélags — íslendinga og ann-
arra þjóða — er, að framleið-
endur þurfa að lækka verð vör-
unnar, *n launþegar þurfa að fá
hærra kaup. Þetta virðist algjör-
lega ósamrýmilegt, en leiðin til
lausnar liggur um framleiðni og
skipulagningu. Hið nauðsynlega
hjálpartæki er sjálfvirkni.“
Stór markaður
bætir aðstöðuna
Það sem sagt var hér í þætt-
inum um sjálfvirkni var að
mestu byggt á upplýsingum úr
bandarísku riti og var einkum
miðað við aðstæður þar í landi.
Ljóst er af bréfi Sveins Guð-
mundssonar, að erfitt er að skil-
greina nákvæmlega hvað sjálf-
virkni er, en hann skýrir það
betur en áður var gert. Enn-
fremur er gott að heyra, að þessi
nýja tækni geti komið að ýms-
um notum í okkar litla þjóðfé-
lagi.
Á hinn bóginn mun sjálfvirkni
hafa mestu hlutverki að gegna
í háþróuðum iðnaðarlöndum, og
þá ekki hvað sízt í margvísleg-
um stóriðnaði. Og þó að það sé
án efa rétt sem segir í bréfi
Sveins, „að það kosti gífurlegt
fé að notfæra sér ekki sjálfvirkn
ina“, þá getur verið að það sé
samt ekki hægt í ýmsum tilfell-
um. Oft hefur verið sagt, að það
sé dýrt að vera fátækur. Eða
dýrt að vera smár, eins og enn
frekar ætti að segja um okkar
þjóðfélag. Hér hefur t. d. verið
komið upp litlum raforkuverum
víða urn land, þó að einingar-
verð rafmagns frá stærri orku-
verum hefði verið margfalt
minna. Enn hefur ekki verið
hægt að ráðast í að koma þeim
upp, enda hefur yfirleitt skort
markað fyrir svo mikla orku.
Svo má benda á það, að ein
höfuðástæðan fyrir viðleitninni
til að sameina V.-Evrópu í eina
viðskiptaheild er sú, að innan
svo stórs markaðar er hægt að
koma við iðnaði, sem yrði mun
stærri í sniðuna en nú tíðkast f
einstökum þessara landa. Nauð-
syn sífellt meira rannsóknar-
starfs og nýrxar tækni, sem í
sumum tilfelluna a. m. k. mun
tengd sjálfvirkni, á áreiðanlega
þátt í því, að hagkvæmasta
stærð fyrirtækja í ýmsum grein-
um fer vaxandi. *
En eins og áður segir er mjög
gott til þess að vita, að við skul-
um einnig geta notfært okkur
sjálfvirknina á ýmsan hátt. Er
því mikilvægt að fylgjast vel
með í þessum málum, því að
þama getur verið um eina mik*
ilvægustu hjiálpina að ræða f
viðleitninni til að bæta stöðugt
lífskjör landsmanna.
Hvatning til aukinna afkasta
í Bússlandi
Aukin afköst eru ein helzta
undirstaða framfaranna. Og það
hefur lengi verið viðurkennt, a.
m. k. í hinum vestræna heimi,
að áhrifamesta leiðin til afkasta-
aukningar væri sú, að verðlauna
þá. sem duglegastir eru.
í hinu kommúníska Rússlandi
hefur sama aðferð lengi verið
viðhöfð. Fyrir óvenjuleg afköst
gefa menn jafnvel fengið bíl í
verðlaun, en stundum er orðu-
veiting og birting myndar af við-
komandi látin nægja. Fjölmarg-
ir geta fengið aukagreiðslur, ef
þeir komast yfir meðaltal af-
kasta eða taka að sér aukastörf
á kvöldin.
Starfsmeun í heilum verk-
smiðjum eða á á'kveðnum vinnu
stöðum geta aflað sér viðbótar-
tekna með því að auka fram-
leiðsluna, og verkar það sviþað
og þegar hópur manna tekur að
sér verk í ákvæðisvinnu.
Eftir að Rússar höfðu aukið
afköstin mikið með ýmsum ráð-
um svipuðum og þeim, sem hér
hefir verið lýst urðu þeir áþreif-
anlega varir við að framleiðslu-
aukningin ein sér nægir ekki
til framfara, einnig verður að
taka tillit til framleiðslukostn-
aðarins. Það er aukning ,,fram-
leiðninnar“ sem er aðalatriðið.
Meðan ekki hafði verið tekið •
tillit til þessa var gjarnan öllum
ráðum beitt til að auka fram-
leiðsluna *g voru þá margir
verksmiðjustjórar lítt vandir að
meðulum. En nú er farið að
taka mun meira tillit til kostn-
aðar og gæða við framleiðsluna,
þegar úthlutað er verðlaunum
eða greiddar aukatekjur.
Þessar hvatningaraðferðir auka
að sjálfsögðu allverulega á
launamismun í Rússlandi, sem
er töluverður milli almennra
launþega, en mjög mikill þegar
litið er á allar stéttir landsina
í heild. En reynslan hefur kennt
ráðamönnunum, að fóllkið vill
ekki leggja á sig aukið erf-
iði nema að það fái að njóta
þess á einhvern hátt. Og þá er
varla um aðrar leiðir að ræða
en persónulegar launagreiðslur.