Morgunblaðið - 22.07.1961, Blaðsíða 9

Laugardagur 22. júlí 1961
MORGUISBLAÐIÐ
9
Sr. Eíríkur Eiríksson jbjóð-
garBsvörbur - fimmtugur
Séra Eiríkur Eiríksson, Þing-
vallaprestur og þjóðgarðsvörður.
er fimmtugur í dag, og sem skóla
stjóra, kennara prest, forseta
Ungmennafélags fslands og ræðu
inann á fundum, þingum og öðr-
um mannamótum þekkja hann
tugþúsundir fslendinga í sjón og
þúsundir af nokkurri persónu-
legri kynningu. I>ó mundi það
sannast mála, að enginn, sem
ekki hefur af honum haft sér-
lega náin kynni, geti gert sér
nema mjög takmarkaðar hug-
myndir um þennan alúðlega en
þó dula, gáfu- og mannkosta-
mann.
Séra Eiríkur er fæddur í Vest-
mannaeyjum og komst á fyrsta
ári í mikla lífshættu á leið sinni
til lands, og mun hann ekki síð-
ar á ævinni hafa komizt í hann
krappari á sjó, enda hefur hann
látið þessa fyrstu sjóferð sér að
kenningu verða, farið lítið á
sjó nema á stórskipum, alls ekki
viljað eiga það á hættu að vera
oftar á sevinni borinn ósjálf-
bjarga upp úr bát.
Hann er Ámesingur að ætt og
uppruna og ólst upp hjá afa sín-
um og ömmu á Eyrarbakka. Oft
ijölskyldu hans, en ég hef kom-1
izt ao raun um, ao par nerur
nann hlytc sinum haroa hus-
oonua, aoyrgoartiiíinningu sinni
færð, niður á Ingjaldssand og
messaði í Sæbólskirkju, ðg heim
kom hann fyrir miðnætti þann
sama Drottinsdag, fór svo til
gagnvart peim, sem jiuna ao kennslu að morgni..............Örðug-
xæra, purxa ao pjairast vio mara,- ast hygg ég hafi verið honum,
erlendu einkum um guðfræði,
málfræði, sögu, uppeldisfræði,
sálarfræði og bókmenntir, margs
konar orðabækur og aðrar hand-
bækur — sumar mörg bindi, og
svo heildarverk ýmissa stór-
mun hann hafa staðið þar við I skálda. En íslenzku bækurnar og
ejógarðinn, starað á brimið fyrir
landi og hlýtt á brestina og gný-
inn, ýmist sleginn ógn eða hrif-
inn af mætti og tign þeirrar
ihöfuðskepnu, sem hefur átt ær-
inn þátt í að móta íslenzka sögu
og þjóðarhagi. Vittu barn sú
hönd er sterk,“ sagði skáldið, þá
er það í ógn og aðdáun virti fyrir
sér eldborin verk skaparans.
Séra Eiríkur var snemma bók-
fús og bókelskur, og árið 1932
varð hann stúdent, tók kennara-
próf ’34 og próf í guðfræði ’35
og kynnti sér skólamál og stund
aði nám á Norðurlöndum og í
Sviss, jafnframt því, sem hann
var á vetrum kennari við Hér-
aðsskólann á Núpi í Dýrafirði,
en var vigður aðstoðar prestur
til Dýrafjarðarþinga 1937 og
skipaður sóknarprestur árið eft-
ir. Á Núpi var hann svo prestur
þangað til í fyrra, að hann varð
þjóðgarðsvörður og síðan sókn-
arprestur í Þingvallaprestakalli,
en kennari var hann við Núps-
skóla til haustsins 1942 og síð-
an skólastjóri allt til þess, er
hann fluttist að Þingvöllum.
Loks hefur hann verið Sam-
bandsstjóri Ungmennafélags ís-
lands á 3ja áratug, stundum hér
áður ritstjóri Skinfaxa og er orð-
inn það nú á nýjan leik. Skal svo
látið staðar numið um upptaln-
ingu hans mörgu trúnaðarstarfa.
Árið 1938 gekk hann að eiga
Kristínu Jónsdóttur, bónda á
Gemlufalli í Dýrafirði, Ólafsson-
er frá Hólum í sama héraði, og
'Ágústu Guðmundsdóttur frá
Brekku. Hefur þeim séra Eiríki
og frú Kristínu orðið tíu barna
auðið, og lifa níu þeirra, fimm
synir og fjórar dætur.
Ég sá fyrst séra Eirík árið
1938, þá kennara á Núpi og að-
stoðarprest, talaði lítið við hann,
en varð einkum starsýnt á hann
sakir þess, að svipurinn minnti
mig á traustlegt hús með hlera
fyrir gluggum. Og þó að ég hitti
hann nokkrum sinnum næstu ár
in, þóttist ég litlu nær, unz ég á
útmánuðum 1942 dvaldi hjá hon-
lim á Núpi í rúma viku. Ég rabb-
eði við aðra á daginn eða spilaði
við þá bridge, las ópréntað efni
fyrir skólafólkið að loknum
ikvöldverði, og fór síðan með
séra Eiríki út á prestssetrið, og
drakk þar kvöldkaffi hjá frúnni.
Enn undir miðnætti, fylgdi séra
Eiríkur mér til svefnherbergis.
Þar voru bækur í skápum frá
lofti til gólfs á þrem veggjum,
hækur í stöflum og hlöðum á
gólfinu, en þó fært án stökks
með tilhlaupi að komast að
evefnbeði — bækur gamlar og
nýjar, íslenzkar og erlendar, þær
| | hitt hann oft og mörgum sinn
um á virkum dögum og með
j honum unnið að ýmsu, sitja í
kirkjubekk forviða, stara á hann
og verða alla að einni hlust ....
Þannig þekkja ekki aðrir hann
sem prest utan kirkju en þeir,
sem sorg herjar eða eru í alvar-
legum náuðum staddir, því að
hann er utan alvörustunda og
harma — ekki mikill prestur
virkra daga.
Sem skólamaður er hann all-
sérstæður. Honum er mjög ljós
sú ábyrgð, er á þeim manni hvíl-
ir, sem gefið er sakir gáfna
þekkingar og stöðu vald til að
hafa örlögþrungin áhrif á ungt
fólk og lítt ráðið. Það mundi því
láta nærri, að ‘hann vildi sem
skólamaður fyrst og fremst
leggja áherzlu á að kermá læri-
sveinum sínum að vinna af kappi
og veita þeim til þess aðhald —
og um leið leitast við að stilla
þannig til, að þeir megi finna
sjálfa sig, læra að treysta á getu
sína og samtímis finna sig skylda
til starfs og stríðs. Oft hefur
honum verið legið á hálsi fyrir
að fylla svo skóla sinn, að þar af
yrði óhagræði bæði nemendum,
kennurum og honum sjálfum og
ritin voru af öllu hugsanlegu tæi
og misjöfnustu stærðum, allt frá
geipidoðröntum til tvíblöðunga,
og annað veifið þurfti Núpsklerk
ur að fullvissa sig um tilvist
þeirra með því að snerta við kjöl
eða þoka til bók í hillu. Annað
veifið, segi ég, því þarna stóð
hann hverja nótt í rúma viku
frá því um miðnætti og að
minsta kosti til fimm að morgni,
já einn morguninn fór hann hálf-
átta, og þá beint inn í skóla.
Séra Eiríkur talaði ekki mikið
þessar nætur, en hann fitjaði
upp á mörgu og spurði margs —
og fékk mig til að láta móðan
mása. Stundum spurði hann
óbeint, stundum — raunar alloft
— á svipaðan hátt og einfeldning
ur, læddist sem sé og villti á sér
heimildir, en einnig spui'ði hann
sem fróður maður og spakur.
Hann var sem sé að þukla á mér,
andlega meint, þótt líkamlega
sé talað, en um leið felldi hann
hlera frá gluggum síns innra
manns, og ég komst að raun um,
að hann var ekki aðeins víðles-
inn og stálminnugur, heldur með
afbrigðum athugull og hafði
hugsað um flest, sem manneskj-
una varðar, tímanlega og and-
lega, rýnt í rúnir tilverunnar
sem raunsær maður neikvæðra
og oft válegra tíma, í rauninni
setzt til borðs með Goðmundi á
Glæsivöllum og hirð hans og —
sloppið ókalinn á hjarta.
Svo var það nokkrum árum
síðar, að fullkrappar urðu
straumöldurnar á þeim farvötn-
um, sem mér var að sköpum
skylt að leggja um leið mína.
Ég var þá fluttur að vestan.
Einn morgun árla hitti ég séra
Eirík, nýkominn vestan að. Við
tókum tal saman, og urðum við
ásáttir um að bregða okkur til
Þingvalla og dvelja þar um
hríð. Þar vorum við síðan fjög-
ur dægur, og valt á ýmsu um
svefntíma og borðhald, en löng-
um gengum við um hraunið eða
sátum í lautarbolla eður í mosa-
söðli, þar sem sá yfir vatnið og
vítt til fjalla. Það var sólskdn á
Þingvöllum, og hlý var sólin, en
heitara vinarþel séra Eiríks.
Síðustu tíu árin höfum við
hjónin oft dvalið á heimili hans
vestra, og ég hef kynnzt náið
störfum hans. Sem klerkur er
’hann alltaf snjall í ræðustól og
stundum með afbrigðum. Sér
hann þá vitt, og eru honum til-
tæk fræði ýmissa spakra verald-
armanna, eigi síður en lærdómar
heilagrar ritningar — og eldur
guðs og lífstrúar logar í orðum
hans. Þá eru opnir allir gluggar,
og séð hef ég menn, sem hafa
visst starf og þroskast af að beita
orku sinni við hlið annarra ung-
menna. Hann hefur ekki talið
sér heimilt að neita um skóla-
vist, meðan til væri smuga, sem
unnt væri í að smeygja ungum
pilti eða stúlku, sem hefðu þörf,
hvort sem hann eða hún sæktu
skóla af eigin hvötum eða sinna
nánustu. Sem kennari er séra
Eiríkur einstæður að atorku, og
honum lætur mjög vel að skýra
torvelda hluti jafnt fyrir lítt
gefnu fólki og námstregu sem
fluggreindu og sjónæmu. Hann
hefur og kunnað tök á að gæða
samkennara sína sömu seiglu og
áhuga, hafi þeir ekki átt þetta
frá upphafi, enda er það lands-
frægt, að flestir hafi náð hinu
eftirsótta, en vafasama lands-
prófi, þeir er hafi verið undir
handleiðslu séra Eiríks og sam-
starfsmana hans. Orku séra Eiríks
til starfa og hreysti hans hef ég
oft undrazt. Við hjónin dvöld-
um seinast á heimili hans fyrir
fjórum árum. Hann var þá hálf
fimmtugur. Hann vann alla virka
daga sextán, átján tíma, og samdi
gjarnan stólræðu aðfaranótt
sunnudags. Einn sunnudagsmorg-
un hélt hann árla af stað út
sveit, fram Gerðhamradal og yfir
Sandsheiði, í hálfgildings brota-
hve fjárvana skólinn var ævin-
lega, og þótti honum tíðum gæta
lítils skilnings ráðamanna um
þörf þess, að slíkui skóli fengi
fé til framkvæmda, er nauðsyn-
legar væru, svo að aðbúnaður og
skilyrði til starfa væru viðun
andi og í samræmi við breytta
tíma. Og ekki sást hann fyrir
um að leggja fé frá sjálfum sér,
þegar nauðsyn krafði. Eigi verð
ur nú lengra haldið, án þess að
hér komi við sögu kona séra
Eiríks, því hún er ekki aðeins
myndarkona, góð húsfreyja og
mikil móðir, heldur er hún einn-
ig svo gáfuð, jákvæð í viðhorf-
um og samfélagslega sinnuð, að
hún hefur — auk forstöðu síns
stóra heimilis, skilið störf bónda
síns ágæta vel og tekið á sig
margs konar eril og erfiði í
þlágu skólans, hlynnt að sjúlk
um og jafnvel, þegar þess hef-
ur gerzt brýn þörf, gegnt ráðs-
konu störfum á skólabúinu. Og
iðulega hefur hún þrengt að sér
og sínum til þess ,að fleira af
ungu fólki gæti notið skólavist-
ar. Hún er og kona, sem vekur
traust allra, sem kynnast henni,
og í hvert sinn, sem skólinn hef
ur þurft mikils við hefur það
aukið honum tiltrú, að menn
hafa vitað, þeir, sem til þekktu,
Frh. á bls. 13.
Axel Jónsson Sandgerði
Minningarorð
í DAG fer fram að Hvalsnes-
kirkju útför Axels Jónssonar
kaupmanns í Sandgerði.
Axel andaðist í sjúkrahúsinu í
Keflavík 12. júlí eftir mjög stutta
legu, en langvarandi vanheilsu.
Axel Jónsson var fæddur 29.
júlí 1893 og því tæpra 68 ára er
hann andaðist.
Hann fæddist að Smiðjuvöll-
uin" á Akranesi, en fluttist með
foreldrum sínum að Laufási á
Akranesi um aldamótin. Var
Axel löngum kenndur við þann
bæ af Akurnesingum.
Foreldrar Axels voru hjónin
Gróa Jónsdóttir Og Jón Guð-
mundsson skósmiður. Þau bjuggu
alian sinn búskap á Akranesi.
Systkini Axels voru 5 alls, 2
albræður, Kristján, sem fórst á
bezta aldri með kútter „Valtýr“
Og Karl bílstjóri í Reykjavík,
giftur Þorbjörgu Jónsdóttur, 3
hálfsystkin, Geir Jónsson, verka-
maður á Akranesi, Kristján
Linnet, fyrrv. sýslumaður í Vest-
mannaeyjum og Hansína, sem
gift var Þórði Bjarnasyni, stór-
kaupm. í Reykjavík. Hansína og
Kristján Linnet voru alsystkin
og eru bæði látin fyrir nokkru
síðan.
Axel Jónsson hóf ungur verzl-
unarstörf og vann við þau lengst
af ævinnar. Um fermingaraldur
hóf hann verzlunarstörf hjá
Böðvari Þorvaldssyni, sem rak
verzlun í meir en hálfa öld á
Akranesi. Síðan fluttist Axel með
Haraldi syni Böðvars til Sand-
gerðis um 1915. Fyrstu árin var
Axel aðeins á vertíðinni í Sand-
gerði, en aðra tíma ýmist á Akra
nesi eða Austfjörðum, Um 1920
fór Axel með verzlun Lofts Lofts
sonar í Sandgerði og var eftir
það óslitið í Sandgerði. Árið 1933
fór Axel aftur að verzlun Har-
aldar Böðvarssonar & Co í Sand-
gerði. Það ár gerðust Ólafur Jóns-
son og Sveinn Jónsson meðeig-
endur og stjórnendur Haraldar
Böðvarssonar & Co í Sandgerði.
Axel gjörðist meðstofnandi að
h/f Miðnes 1941, er það félag
keypti eignir H. B. & Co. í Sand
gerði og var Axel einnig í stjórn
þess fyrirtækis jafnfrámt því að
hann var starfsmaður þess til árs
ins 1949.
Árið 1946 keypti Axel verzlun
Sigurbjörns Stefánssonar í Sand-
gerði og rak þá verzlun til dauða
dags, síðustu árin í félagi við
Einar son sinn.
Auk síns fasta starfs gegndi
Axel mörgum trúnaðarstörfum í
Sandgerði. Hafði t. d. á hendi
póstafgreiðslu, var í hreppsnefnd
og skattanefnd í mörg ár, um-
boðsmaður Brunabótafélags ís-
lands og Happdrættis S.Í.B.S.,
fréttaritari Útvarpsins og Morgun
blaðsins í fjölda ára og hafði á
hendi afgreiðslu þess blaðs o. fl.
Axel var' mjög lipur verzlun-
armaður og góður skrifstofumað-
ur. Hann skrifaði fallega rithönd
og var vandvirkur vel.
Axel var maður lítill að vallar-
sýn, en lipur og liðugur fram
eftir aldri, gekk t.d. „á höndum“
á unga aldri, sem fátítt var í þá
daga og þótti íþrótt mikil. Skapið
var létt og í vinahópi var hann
hrókur fagnaðar.
Það má segja að Sandgerði sé
að verulegu leyti grunc^vallað og
byggt u.pp af Akurne^jngum
a. m. k. hvað sjávarútveginn og
verzlun þar snertir. Loftur Lofts-
son, Þórður Ásmundsson Og Har-
aldur Böðvarsson voru allir Akur
nesingar, en voru lítið sem ekki
búsettir í Sandgerði. Fjöldi Akur
nesinga hefir stundað sjóinn og
aðra atvinnu á vertíðinni og á
löngu tímabili svo að segja allir
þilfarsbátar Akraness gerðir út
frá Sandgerði á vertíðinni. Var
Sandgerði þá nokkurskonar „ný-
lenda“ frá Akranesi.
Axel var einn þeirra Akurnes-
inga sem ílengdust í Sandgerði.
Hann kom þangað þegar þar
voru aðeins örfáir húskofar með
fáa tugi íbúa. Hann óx upp með
þorpinu og átti drjúgan þátt í
vexti þess og velgengni. Hann
unni Sandgerði og fólkinu sem
þar býr.
Axel Jónsson giftist Þorbjörgu
Einarsdóttur þann 14. maí 1922.
Þorbjörg var dóttir hjónanna
Soffíu Jósafatsdóttur og Einars
Jónssonar er bjuggu á Grund á
Stafnesi Axel og Þorbjörg
bjuggu alltaf í Sandgerði, fyrst
að Grund Og síðan að Borg.
Þorbjörg var sérstök gæða-
kona, hjálpsöm og grandvör í
hvívetna. Þorbjörg átti dóttur,
Friðrikku Pálsdóttur, áður en
hún giftist Axel, og ólst Frið-
rikka upp hjá þeim, sem þeirra
barn, einnig önnur dóttir Frið-
rikku, Þorgerður, mjög efnileg
og góð stúlka.
Það sorglega slys varð fyrir
réttu ári, eða 11. júlí 1960, að
Þorbjörg kona Axels og Þorgerð-
ur dótturdóttir hennar fórust af
slysförum. Axel meiddist þá einn
ig talsvert og mun aldrei hafa náð
sér til fulls eftir þann atburð, í
byrjun s.l. árs fórst einnig
tengdasonur Axels með m/b
„Rafnkell". Það var mesti dugn-
aðarmaður.
Þetta voru mikil áföll og missir
fyrir Axel Og fjölskyldu hans.
Börn Axels og Þorbjargar eru
4, öll á lífi. Þau eru Jón, kaup-
maður (Verzl. Nonna & Bubba,
í Sandgerði og Keflavík) kvænt-
ur Bergþóru Þorbergsdóttur, frá
Jaðri í Garði, 4 börn, býr í Sand-
gerði, Einar kaupm. í Sandgerði,
kvæntur Einarínu Sumarliðadótt
ur frá Meiðastöðum í Garði, 5
börn, býr í Sandgerði, Gróa,
ekkja eftir Vilhjálm Ásmunds-
son, vélstjóra, 4 börn, býr í Sand
gerði, Soffía, gift Ingvari Odds-
syni, bílstjóra í Keflavík, 6 börn,
býr í Keflavík.
Við færum börnum Axels og
öðrum ættingjum og venzlamönn
um innilegustu samúðarkveðju
frá okkur og fjölskyldum okkar
og biðjum Guð að veita þeim náð
Og styrk.
Axel Jónssyni þökkum við af
alhug fyrir samstarfið og vin-
áttuna hérna megin og væntum
að hann hafi nú hitt ástvini sína
fyrir handan og að sála hans hafi
öðlazt frið.
Sveinn og Ólafur.