Morgunblaðið - 28.07.1961, Blaðsíða 11

Fðstudagur 28. júlí 1961
MORGVNBLAÐIÐ
II
Atburðarásin frá stríðslokum
„ÚRSLITAKOSTIR“
KRÚSJEFFS 1958
| Þessa nýju sovézku atlögu
hóf Krúsjeff í ræðu, sem hann
hélt í Moskvu 10. nóvember
1958, þar sem hann sakaði
I Vesturveldin um að hafa rof-
ið Potsdam samkomulagið um
hernám Þýzkalands, sem Sovét
veldið hafði þá einmitt sjálft
] margbrotið, og stóð nú ekkert
eftir af því nema fjórvelda-
stjómin yfir Berlín og þá
„hernámsstjórn" bæri að af-
nema. Hann sagði, að Sovét-
ríkin vildu afsala sínum yfir-
ráðum í borginni í hendur
austur-þýzku stjórnarinnar og
gætu Vesturveldin eftir það
leitað til hennar, ef um ein-
hver mál Berlínar væri að
ræða.
Vesturveldunum var til-
kynnt um þessa afstöðu Sovét-
veldisins í orðsendingu 27.
nóvember, sem lýsti „úrslita-
kostum“ þeirra. í orðsending-
unni létu hinir sovézku send-
endur hennar liggja að því,
að Vesturveldin notuðu Vest-
ur-Berlín til ógnana gegn
Sovétríkjunum og fylgiríkji-
um þeirra. Með því hefðu þau
fyrirgert rétti sínum til að
halda áfram hernámi borgar-
innar. Sovétstjórnin lagðj til,
að allt herlið yrði flutt burt
frá Vestur-Berlín jafnframt
því sem fjórveldin ábyrgðust
sjálfstæði borgarinnar og e.
t. v. einnig þýzku ríkin tvö
eða Sameinuðu þjóðirnar í
einhverri mynd.
„ENGINN GRUNDVÖLL-
UR“ VIÐRÆÐNA
Þá lýsti Sovétveldið yfir
því í orðsendingunni, að sam-
komulagið frá 1944 um fyrir-
komulag hernámsins, (sem
getið var í upphafi), væri af
þeirra hálfu talið úr gildi
gengið. Og að lokum komu svo
úrslitakostirnir: Ekki yrði
stjakað við rétti Vesturveld-
anna næstu 6 mánuðina (þ.
gengið. Og að lokum komu
svo úrslitakostirnir: Ekki yrði
ekki notaður til þess að „ná
viðeigandi samkomulagi“
myndu Sovétríkin láta af her-
námsstjórn í Austur-Berlín
með samkomulagi við aust-
ur-þýzku stjórnina — og þar
með gefið í skyn að Vestur-
veldin yrðu undir hana að
sækja rétt til samgangna við
Berlín.
Það var skýrt tekið fram í
orðsendingunni, að ef tillög-
unni um frjálsa og óvopnaða
Vestur-Berlín yrði vísað á
bug, væri „enginn grundvöll
ur fyrir viðræður hernáms-
veldanna fyrrverandi um
Berlínar-vandamálið."
VESTURVELDIN FÚS
Vesturveldin svöruðu „úr-
slitakostum“ Sovétveldisins
með orðsendingu hinn 31. des.
1958, þar sem tillagan um
„frjálsa Berlín“ var talin óað-
gengileg. — ítrekaður voru
réttindi Vesturveldanna sam-
kvæmt gildandi samningum,
til að halda óhindrað uppi
samgöngum við borgina, og
bent á, að þessi réttindi liðu
ekki undir lok við einhliða
yfirlýsingar Sovétveldisins.
Ennfremur var lögð áherzla
á það, að Vesturveldin væru
ekki reiðubúin til að ganga
að neinum afarkostum en
væru á hinn bóginn fús til
viðræðna um Berlínar-málið á
breiðum grundvelli, þar sem
jafnframt væri fjallað um
lausn annarra vandamála við
víkjandi sameiningu Þýzka-
lands og öryggi álfunnar.
í framhaldi af þessu gerðu
sovézkir ráðamenn tillögu um
ráðstefnu, þar sem ræddur
yrði þýzkur friðasamningur.
Gátu þeir þess þá jafnframt,
að tillaga þeirra um „frjálsa
Berlín" gæti verið undiropin
viðaukum eða lagfæringum,
ef því væri að skipta — svo
framarlega sem „slíkar tillög-
ur stefndu að því að leysa upp
hernámsstjórnina í Vestur-
Berlín og treysta friðinn í
Evrópu“.
RÁÐSTEFNA I GENF
1959
Frekari orðsendingar og við
ræður milli aðila leiddu síðan
til þess, að efnt var til ráð-
stefnu um Berlínar-málið í
Genf í maí og júní 1959. Voru
tillögur um þær viðræður sett
ar fram í orðsendingu frá Vest
urveldunum 16. febrúar 1959,
þar sem um leið vár enn ítrek-
aður réttur þeirra, til að
„halda uppi með venjulegum
hætti“ samgöngum sínum við
umsamda hluta Berlínar-borg
• ar. — Síðar í sama mánuði
fór Macmillan, forsætisráð-
herra Breta, til Moskvu og
tveim dögum eftir að heim-
sókn hans lauk, lýsti Krúsjeff
því yfir í ræðu, sem han nhélt
í Leipzig, að „lokadaginn“ 27.
maí mætti færa aftur til 27.
júní — eða jafnvel júlí — en
vandamálin í sambandi við V.-
Berlín og friðarsamning við
Þýzkaland yrði að leyga. Var
þessarar ummæla Krúsjeffs
m. a. getið í málgagni sovét-
stjórnarinnar, „Pravda“, hinn
6. marz 1959.
Nokkrar aðrar „tilslakanir"
voru gerðar á kröfum Sovét-
veldisins í Berlínar-málinu. Á
fundi í. Austur-Berlín 9. marz
1959 stakk Krúsjeff m. a. upp
á, að sovéskir og vestrænir
eða hlutlausir herir yrðu á-
fram í Vestur-Berlín, til þess
að fylgjast með því, að hún
yrði „frjáls borg“ og gætu
Sameinuðu þjóðirnar einnig
orðið aðili að slíku eftirliti.
EKKI „LOKADAGUR“
Á blaðamannafundi í Moskvu
tíu dögum síðar sagði Krúsj-
eff, að hinn upphaflegi „loka-
dagur“ 27. maí, bæri ekki að
skoðast sem úrslitakostir, held
ur einungis dagsetning til að
styðjast við. Hann viður-
kenndi, að Vesturveldin hefðu
lagalegan rétt til að vera í
Berlín, og ætti sá réttur ræt-
ur sínar sínar að rekja til
uppgjafar Þjóðverja í heims-
styrjöldinni. En nú væru 14
ár liðin frá stríðslokum og eng
in nauðsyn á lengra hernámi
Vestur-Berlínar. Þá endurtók
hann, að Sovétríkin vildu
ganga frá friðarsamningi við
Austur-Þýzkaland.
MARKMIÐ SOVÉT-
VELDISINS
Sovézka Orðsendingin frá 30.
marz 1959, þar sem fallizt var
á hinar vestrænu tillögur um
utanríkisráðherrafund í Genf
11. maí hafði að geyma svo-
hljóðandi orðalag varðandi til
gang viðræðnanna:.......til
þess að kanna vandamál, er
Þýzkaland varða, þ. á. m. frið
arsamninga við Þýzkaland og
Berlínar-vandamálið . . .“ Það
lá nú orðið nokkuð ljóst fyrir,
hvers vegna sovézkir valda-
menn lögðu áherzlu á tengsl-
in milli Berlinar-vandamáls-
ins og þýzks friðarsamnings.
Sovétstjórnin hafði einsett sér,
að láta samkomulag um vanda
mál Berlínar velta á því, hve
langt Vesturveldin fengjust til
að ganga í áttinda að sovézka
friðarsamningsuppkastinu, er
fól í sér mörg ákvæði, sem
óaðgengileg voru fyrir vest-
rænu þjóðirnar, þ. á. m. sam-
stundis viðurkenningu á Aust-
ur-þýzku kommúnistastjórn-
inni.
Áætlun Vesturveldanna um
að Berlínar-vandamálið yrði
leyst sem eitt skref í áttina að
lausn allra meginágreinings-
efna varðandi öryggi Þýzka-
lands og Evrópu í heild, var
vísað á bug af Gromyko í
Genf. Allar síðari tilraunir
vestrænna aðila til að komast
að bráðabirgðasamkomulagi
um Berlín urðu líka árangurs-
lausar.
FRELSI VERNDAÐ
í lok umræddrar ráðstefnu
var ástandið í Berlínar-mál-
inu lýst svo af þáverandi ut-
anríkisráðherra Bandaríkj-
anna, Christian Herter:
„Sovétveldið hefur, að
því er ég fæ bezt séð, engan
sérstakan áhuga á að bæta
ástandið í Berlín. Það hef-
ur áhuga á að koma Vest-
urveldunum burt úr borg-
inni. Sovétveldimi er það
bersýnilega ekki að skapi,
að frelsið og kommúnism-
inn halda áfram að keppa
saman í Berlín.
Kjarninn í deilum okk-
ar er því miklu síður fólg-
inn í einstökum málsatrið-
um, sem við höfum rætt
hér, heldur en í í
þeirri grundvallarspurn-
ingu, hvort íbúar Vestur-
Berlínar eigi að njóta frels
is áfram — eða ekki.
Þær tillögur, sem Sovét-
veldið hefur borið fram,
Krusjeff
ÞAÐ SEM hér fer á eftir,
eru ummœli hásetts embœtt-
ismanns í Evrópu, sem ver-
ið hefur nátengdur Berlín-
armálinu; hann rifjar hér
upp nokkur atriði, sem vert
er að hafa í huga:
„Það sem Krúsjeff er að
gera nú í sambandi við Berlín,
svipar mjög til þess, sem Hitl
er hafðist að árið 1938 að því
er snerti Súdetahéruðin.
Krúsjeff kýs ekki að leggja
út í styrjöld nú, fremur en
Hitler æskti slíks 1938. í
Miinchen fékk Hitler það sem
hann í svipinn sældist eftir —
fram til þessa, virðast ok/k-
ur stefna að því að ná
þessu fólki undir kommún-
ismann gegn eigin vilja. Á
slíkt er ekki hægt að fall-
ast“,
NÝJAR ÓGNANIR
Að lokum skal svo rifjað
upp, að 1 heimsókn Krúsjeffs
til Bandaríkjanna í september
1959, urðu þeir Eisenhower
og hann ásáttir um, að samn-
ingaumleitanir um Berlín
skyldu teknar upp að nýju
„með það fyrir augum að
finna lausn, sem samræmzt
gæti hagsmunum allra, er hlut
ættu að rriáli, og tryggði áfram
haldandi frið í heiminum".
Það er svo kunnara en frá
þurfi að segja, hvernig nokkr-
um mánuðum síðar fór um
samskipti þeirra Eisenhowers
og Krúsjeffs. — Enn er Berlín
ar-málið óleyst og margendur
teknar hótanir Krúsjeffs upp
á síðkastið hafa valdið því, að
alvarlegar horfir nú í heim-
inum en nokkru sinni áður frá
styrj aldarlokum.
án þess að til styrjaldar kaemi.
Fólki hættir til að gleyma
því, að árið 1939 vildi Hitler
heldur ekki heimsstyrjöld.
Hann hefði miklu heldur vilj
að ná Póllandi undir sig — án
þess að kalla um leið yfir sig
heri Bretlands og Frakklands.
Hitler þóttist viss um — og þar
skjátlaðist honum — að hann
gæti tekið Pólland, án þess að
heimsstyrjöld hlytist af.
Hættan liggur í því, að sag
an frá 1939 endurtaki sig 1961.
Krúsjeff gæti fengið það sem
hann vill í Berlín án stríðs, ef
ekkert væri spornað gegn ógn
unum hans. Þetta yrði honum
□------------□
ÞAÐ ER naumast ofmælt,
að hringrás heimsviðburð-
anna snúist nú um Bcrlín.
Andspænis margítrekuð-
um hótunum Krúsjeffs,
leiðtoga Sovétveldisins,
standa frelsisunnandi þjóð
ir einbeittar og ákveðnar
í að láta ekki fótum troða
rétt sinn né horfa aðgerð-
arlausar á íbúa Vestur-
Berlínar hneppta í fjötra
kommúnismans. Það er ó-
bifandi skoðun flestra, að
verði látið undan kröfum
Krúsjeffs í Berlín, muni
hann að hætti annarra yf-
irgangsmanna færa sig
upp á skaftið — heimta
annað og meira. Því þykir
happadrýgst að hvika nú t
hvergi — meðan freistað l
er að finna friðsamlega 1
lausn. þessa mikla vanda-
máls, sem Kennedy forseti
nefndi í hinni merku ræðu
sinni í fyrradag „hinn
mikla prófstein á hugdirfð
og viljafestu vestrænna
ríkja“. ,
□--------------------□
svo hvatning til að ganga enn
feti lengra og tefla djarfar.
Krúsjeff á sér 4 markmið,
sem öll hafa sín áhrif á aðgerð
ir hans í Berlínarmálinu:
1) Hann vill styrkja austur-
þýzku stjórnina, sem er
völt í sessi.
2) Hann vill binda endi á
flóttamannastrauminn í
gegnum Vestur-Berlín.
3) Hann vill skapa ástand,
sem geri Austur-Þýzka-
landi kleift að gleypa V-
Berlín.
4) Þá má ætla að hann vilji
gera allt Þýzkaland hlut-
laust — og síðar alla
Evrópu.
Tvö fyrstu atriðin eru í seil
ingarfæri en hvorugu tak-
markinu verður náð að ó-
breyttu ástandi í Vestur-
Berlín. Hin atriðin eru lengra
undan.
Það má búast við, að Krú-
sjeff reyni að þoka þessum
hugðarefnum sínum áleiðis
með því að glefsa í þau — og
reyna að krækja sér í einn
bita í einu. Hversu hættulegt
ástandið getur orðið, mun
verða komið undir einbeitni
þeirra þjóða, sem andsnúnar
eru kommúnismanum. Þeim
mun fúsari sem þær verða til
að láta undan ógnunum —-
þeim mun meiri verður hætt
an.
Við gerum ráð fyrir, að
Berlínar-málið komist á af-
gerandi stig einhverntíma í
október".
Hitler í Súdetahéruðunum.
Krúsjeff í Austur-Berlín.
í skóm Hitlers