Morgunblaðið - 09.08.1961, Page 13

f Miðvikudagur 9. ágúst 1961
MORCVNBLAÐIÐ
13
Dr. Sfurla Friðriksson :
ornrækt
íslendingo
ER þeir Ingólfur Arnarson og
Hjörleifur fóstbróðir hans komu
að Islandi ónumdu, hélt Hjör-
leifur uppi hætti forfeðra sinna
og hugðist rækta hér korn.
„Vildi hann sá og lét þræla sina
draga arðurinn".
Var þetta fyrsta tilraun til
kornyrkju á íslandi eftir því
sem sögur herma.
Aðrir landnámsmenn munu
hafa farið að dæmi Hjörleifs
með að innleiða kornyrkju í
hinu nýja landnámi sínu. Skóg-
ar voru ruddir og frjósöm jörð
í rjóðrum hefur að líkindum gef
ið vænlega kornuppskeru hin
fyrstu ár. Benda mörg ör-
nefni til þess að kornyrkja hafi
verið stunduð til forna víðs veg
ar á landinu. Þormóður og Ket-
ill Bresasynir komu frá írlandi
qg námu Akranes segir í Land-
námu. Skaliagrímur hafði bú að
Ökrum á Mýrum og lét rækta
korn.
Einnig er þess oft getið í fom
sögum, að menn voru að korn-
yrkju og er Njála einkum
auðug af slíkum frásögum.
Þannig hafði Þorvaldur Ósvíf-
ursson mjöl úr Bjarnareyjum á
Breiðafirði. Otkell ríður á Gunn
ar á Hlíðarenda, þar sem hann
er á sáðlandi sínu með korn-
kippu og er að sá korni. Talað
er um sáðland Þorgeirs Otkels-
sonar og Gunnar lítur yfir
bleika akra, er hann horfir neð-
an frá Markarfljóti upp til
Fljótshlíðar. Þess er og getið
að snemma hafi vorað eitt árið,
og menn hafi fært „snemma
niður korn sín“, en Höskuldur
Hvítanesgoði er með kornkippu
í gerði sínu og „sáir niður
korni“, þegar hann er veginn.
Fornsögur okkar hafa þó ekki
verið taldar óyggjandi heimild-
ir og nægja ef til vill ekki ein-
ar til að færa sönnur á korn-
rækt íslendinga á söguöld.
Af skráðum heimildum eru
Samtíðarheimildir áreiðanlegri,
svo sem Sturlunga, annálar og
máldagar. En í þeim má einnig
finna frásagnir um kornrækt.
Ekki var árferði þá ætíð hag-
stætt til kornræktar fremur en
nú. Árið 1331 var „óáran á
komi á Islandi". Árið 1389
„spilltust akrar".
Af öllum vitnisburðum bera
fomminjar þó ótvíræðastan vott
um ræktun korns. Bæði hafa
kornsigðir og kvarnasteinar frá
fyrri tímum fundizt hér í jörðu,
en þó er veigamestur fundur
hinna raunverulegu byggleifa,
sem gefa ótvírætt til kynna, að
ræktað hafi verið korn bæði á
Bergþórshvoli í byrjun 11. ald-
ar og á Gröf í Öræfum um
miðja 14. öld. Á Gröf fundust
auk þess sofnhús til kornþurrk-
unar, en nauðsynlegt mun það
hafa verið að þurrka korn við
eld, þar sem ætla má að kornin
hafi oft verið rakamikill hér á
svo norlægum slóðum. En hitun
kornsins hafði tvenns konar
þýðingu. Annars vegar að auð-
velda mölun og hins vegar að
gera vanþroskað korn geymslu-
hæfara.
Kornið var allt haft til mann-
eldis í brauð og grauta og þó
meira til maltgerðar og ölgerð-
ar. —
Ölið geymdist illa og var
bruggað fyrir hverja veizlu.
Þegar Þorgils skalli var hand-

Byggleifar frá Gröf í Öræfum.
hlið. c) þrískiptur bursti. d)
blómögn með skeifulaga dæld.
ari Iandshlutum. Á 12. öld eru
heimildir áreiðanlegri og getur

f Fluttur um set
1 PARÍS, 4. ágúst. — (Reuter).
HERSHÖFÐINGJARNIR fyrrver
verandi, Maurice Challe og
Andre Zeller, sem afplána nú
15 ára fangelsisdóm vegna for-
ystu þeirra fyrir uppreisninni í
Alsír, hafa verið fluttir um set.
Er haft eftir áreiðanlegum
Iheimildum, að þeir hafi verið
fluttir tU íangelsis sem er um
fimm hundruð kílómetra frá
París. Hafi ráðstöfun þessi staðið
i sambandi við sterkan Orðróm
um að fyrirhuguð sé enn ein upp-
reisnin gegn de Gaulle. Þetta er
í annað sinn, sem hershöíðingj-
arnir eru fluttir, en með þeim
fóru að þessu sinni þrír fyrrver-
andi majórar.
Kornskurður í Gunnarsholti 1960.
a) bakhlið með kími. b) fram-
títubrot. e) axleggur. f) ytri
Sennilegt er að kornyrkju
hafi hrakað, er Svartidauði gekk
yfir, þó er hennar enn getið
fram yfir 1500 og í fógetareikn-
ingum er getið um landskuldir,
sem fjöldi jarða á Suðvestur-
landi greiddu Viðeyjarklaustri
og Bessastöðum í mjöli langt
fram á 16. öld. Eftir þann tíma
féll kornyrkja niður og síðan
hefur hún eigi talizt með at-
vinnuvegum íslendinga. Munu
aðalástæður fyrir því, að korn-
yrkja féll niður, hafa verið
versnandi árferði, almenn hnign
un þjóðarinnar og skortur á
vinnuafli þar eð sjósóknir urðu
á þessum tíma arðbærari at-
vinnuvegur.
Margar tilraunir hafa síðan
verið gerðar til að taka upp
kornrækt að nýju. Gísli Magn-
ússon á Hlíðarenda sáði byggi
um 1650, en fékk sjaldan meiri
tekinn árið 1252, segir í Sturl-
ungu: „Þát höfðusk menn at í
Stafaholti um nóttina at hús-
freyja var at ölgerð ok með
henni Bjöm Sigurðarson ræðis-
maður, ok höfðu úti hitueld-
inn“. Og enn segir um Þórhall
Ölkofra: „Hann hafði þá iðju,
at gera öl á þingum til fjár sér.
En af þeirri iðn varð hann brátt
málkunnugur öllu stórmenni,
því at þeir keyptu mest mun-
gát“.
Ekki verður nú unnt að gera
sér grein fyrir hve almenn korn
rækt hafi verið fyrr á öldum^
Bæði var að kornneyzla lands-
manna mun hafa verið lítil og
alltaf var jafnframt flutt erlent
korn til landsins, enda segir
Arngrímur ábóti árið 1350:
„Korn vex á fáum stöðum sunn-
anlands og eigi nema bygg“. Þó
hafa vérið færð fram rök
fyrir því, að á fjölda bæja sem
kenndir eru við korn, bygg, ak-
ur, gerði, eða tröð hafi verið
stunduð kornyrkja og er tal-
ið að akrar hafi verið frá einni
upp í þrettán dagsláttur, eða
um fjórir ha, þar sem korn-
yrkja var einna mest, svo sem
á Görðum á Álftanesi.
Reynslan sýndi landsmönnum
snemma að aðstaða til kornrækt
ar var mun betri á Suður- og
Suðvesturlandi en í öðrum lands
hlutum, þó að einstaka akur á
Norðurlandi væri í ræktun á 10.
öld, eins og segir í Yíga-Glúms
sögu, um að Þverárlandi í Eyja-
firði hafi fylgt akur sá er hét
Vitaðsgjafi, því að þar brást
aldrei kornuppskeran.
Strax á söguöld hefur korn-
yrkja tekið að réna í norðlæg-
Sofnhús.
Sturlunga meðal annars um
veizlu, sem haldin var á Reyk-
hólum á Ólafsmessu árið 1119.
„Vóru svá góðir landskostir í
þann tíma, at þar váru aldrei
ófrævir akrar, en þat var jafn-
an vani, at þar var nýtt mjöl
haft til beinabótar ok ágætis at
þeirri veizlu“.
Landskuldir til kirkna og
klaustra voru víða goldnar með
heimaræktuðu kórni. Nægir þar
að benda á máldaga Þykkva-
bæjarklausturs árið 1340 en í
þeim segir, að klaustrið hafi
kröfu til vættar mjöls frá Yzta-
Bæli undir Eyjafjöllum og eigi
meðal annars 30 vættir mjöls í
kosti, svo að líklega hafa all-
stórir akrar legið undir klaustr-
ið. —
(Ljósm.: Gísli Gestsson)
Kvarnarsteinn frá Gröf.
uppskeru en eina tunnu korns a
ári. í byrjun 18. aldar eru ýma
hvatningarorð skráð um korn-
yrkju, en lítið verður úr fram-
kvæmdum. Skúli Magnússon
lagði til árið 1752, að 15 dansk-
ar fjölskyldur yrðu fluttar til
íslands til að kenna bændum
akuryrkju. Þessar fjölskyldur
settust að á jörðum bæði norð-
anlands og sunnan og hófu
ræktunarstarfið, en árangur
varð allur minni en gert var
ráð fyrir, og fór þessi viðreisn-
arviðleitni alveg út um þúfur.
Aftur er hreyft við akuryrkju
tilraunum af Landsnefndinni svo
kölluðu árið 1770 og heppnuðust
þá nokkrar tilraunir með ræktun
17ggs, en er Móðuharðindin
dundu yfir dró enn kjark úr korn
ræktarmönnum.
Á 19. öld voru nokkrar korn-
ræktartilraunir gerðar með mis
jöfnum árangri. Á síðari hluta
aldarinnar voru tilraunir Schier
becks landlæknis athyglisverð-
astar.
Eftir að stofnsettar voru hér
gróðrar- og tilraunastöðvar í
byrjun þessanar aldar hafa verið
gerðar ýmsar tilraunir til korn
ræktar, og þá einkum afbrigða
tilraunir. Veigamestar hafa verið
tilraunir Klemenzar Kristjáns-
sonar á Sámsstöðum, en hann
hefur ötullega barizt fyrir end-
urreisn kornræktar hér á landi.
Hafa tilraunir hans leitt £ ljós,
að bygg getur náð góðum þroska
í flestum árum hér á landi sé
rétt unnið að ræktuninni.
Bændur hafa þó verið seinir að
hagnýta sér þá þekkingu, sem af
þessum tilraunum hefur skapazt
og þó ekki að ástæðulausu. Veld
ur þar skortur vinnuafls í sveit
um og það að bændur eru hlaðn
ir öðrum, og er þeir telja, arð-
bærari störfum á annatíma korn
ræktar, en þó hefur mestu valdið
skortur á hentugum vinnuvélum
við ræktun og verkun kornsins
og skortur á samvinnu um notk
un þeirra véla. Hefur þar engu
um þokað þótt leitazt hafi verið
við að styrkja viðleitni til korn
ræktar.
Nú á allra síðustu árum
hafa einstaka athafnabændur
tekið upp ræktun byggs. Hefur
þeim óað hve mikið er flutt inn
af korni til kjarnfóðurgjafar og
talið hagkvæmt fyrir sig og þjóð
arheildina, að eitthvað af því
korni væri ræktað hér á landi.
Má bar nefna kornræktarfram-
kvæmdir Sveins Jónssonar á
Egilsstöðum, sem borið hafa góð
an árangur og orðið hafa öðrum
til hvatningar. Við þessa ræktun
hafa tilraunastöðvarnar jafnan
getað gefið upplýsingar um
stofna, val og áburðamotkun.
Einnig hafa þær sýnt, að bygg
er þroskavænlegt á sandjörð. Og
á víðáttumiklum móa- og sand-
löndum er unnt að sá í sam-
fellda akra og nota við það
stórtækar vinnuvélar.
í ár hefur byggrækt snögglega
aukist og eru nú um 400 ha lands
undir byggi á Suður- og Austur
landi hjá einstaklingum og opin
berum aðilum.
Er vonandi að ræktun þessi
beri góðan árangur svo enn
megi endurvekja kornrækt á ís
landi.
ILiósm.: Sie Þórarinsson)