Morgunblaðið - 18.08.1961, Side 13

Föstudagur 18. ágúst 1961
MORGVNBhAÐlÐ
13
-K':
ÞEGAB spurt er hvei« vegna
göturnar í Reykjavík heiti
þetta og þetta, þá er manni
oft vandi á höndum að svara
því. Götuheiti koma ekki til
sögunnar fyrr en Reykjavík
tekur að vaxa. Það má segja,
að Aðalstræti og Hafnar-
stræti, Austurs-træti og Suð-
urgata séu með fyrstu götu-
heitum hér, þó með þeirri at-
hugasemd, að nokkrar þess-
ara gatna heita ekki í upp-
hafi þeim nöfnum, sem þær
nú heita. Aðalstræti hét á
dögum Skúla fógeta aðeins
Gatan eða Gaden og kemur
þannig fyrir í opinberum
skjölum. Síðar, þegar þurfti
að greina hana frá öðrum
götum, þá heitir hún Klúbb-
gata, eftir að Gamii Klúbb-
Frá Tjörninni
ötuheifi í Reykjuvík
ur er orðinn til húsa við suð
urenda hennar, þar sem nú
er Hjálpræðisherinn. Hafnar-
stræti heitir ekki heldur
Hafnarstræti heldur Strand-
gata. Austurstræti hét áður
en það nafn festist við hana
Langastétt, og nafnið er til-
komið af þvi, að 1842 er gerð
renna bak við húsin í Strand
götunni, alla leið út í Læk,
úr Aðalstræti, og rennan er
siðan lögð með borðum og
eftir borðunum stiklað og
gatan heitir þess vegna
Langastétt. Athugandi er, að
við götuna var þá byggðin
lítil nema næst Aðalstræti.
Einnig voru komin hús að
austanverðu, þar á meðal nú-
veraiidi Haraldarbúð og Hress
ingarskálinn og fleiri.
En þetta er nú alkunnugt
mál. Hins vegar er oft spurt:
hvers vegna heitir Vonar-
stræti þessu fallega nafni?
Þá er þvv til að svara, að
það er eiginlega gamansemi
bæjarbúa, sem hefur gefið
götunni heiti. Vonarstræti er
sem sé byggt á eintómum
uppfyllingum út í Tjörnina.
Tjörnin náði í upphafi því
sem næst að kirkjudyrum, og
þá er augljóst, að meginhluti
Vonarstrætis er á uppfyllingu
út í Tjörnina. Mönnum fannst
standa nokkuð lengi á því að
íylla skörðin og gera þarna
götu, svo áður en gatan var
eiginlega fullgerð, þá voru
menn farnir að nefna hana
Vonarstræti eða: von í stræti.
Þess skal getið um leið, að
það er fleira en Vonarstræti,
sem stendur á uppfyllingu út
í Tjörnina. Nær allur Frí-
kirkjuvegur er uppfylling og
öll Tjarnargatan er uppfyll-
ing út í Tjörnina, ruðningur
úr Tjarnarbrekkunni fram í
Tjörnina, sem gerð er á ár-
unum 1907 og þar um.
Áður fyrr meðan götuheiti
voru ekki komin á hina ýmsu
stíga á kaupstaðarlóðinni, þá
voru húsin oftast nær kennd
við íbúa. Og mikill fjöldi
húsaheita í bænum, t. d. í
bæjarskrá Reykjavíkur, hinn
ar fyrstu sem kom út 1902
og Bjöm Jónsson ritstjóri gaf
út, sér maður, að komin eru
69 götuheiti, en heiti húsa
eru enn þá fjölmörg í skránni.
Eftir sumum þessara húsa
hafa götur verið heitnar, en
maður saknar þess, að ekki
skuli þá hafa verið starfandi
nafnanefnd eins og núna til
þess að festa göti#,ieiti eftir
góðum og gömluin örnefn-
um á kaupstaðarlóðinni. Sem
dæmi skal ég nefna, að mað-
ur saknar þess, að Bókhlöðu-
stígur skuli heita svo, nefnd-
ur eftir gömlu bókhlöðunni
við Menntaskólann, svokall-
aðri Kelloggsgjöf, en ekki
heita eins og hann upphaflega
mun hafa heitið, Stöðulsstíg-
ur. Þetta mun vera eitthvert
elzta örnefni á kaupstaðalóð-
inni, því Stöðlakot lá þarna
við stíginn og gefur alveg
ákveðna bendingu um, að
stöðull Reykjavíkurbæjarins
hafi verið þarna á næstu grös
um.
Eitt stígheiti þarna á næstu
grösum er þó eftir upphaf-
legu örnefni, en ekki al-
veg rétt. Það er Skálholts-
stígur, því að örnefnið hét
Skálholtskot, og er sennilega
svo til komið, að þarna hafi
staðið skáli í Víkurhloti. Er
freistandi að ætla, að skálinn
sé líkt til kominn og skáli
sá, sem Skálholt í Biskups-
tungum heitir eftir, að land-
námsmaðurinn hafi byggt sér
skála þama i brekkunni og
ef til vill haft þar vetursetu,
eh skjótt fundið, að skýlla
var og hentugra sérstaklega
vegna þess að Lækurinn,
Tjörnin og Vatnsmýrin var
sjálfgerð virkisgröf að aust-
an. Flytur hann sig yfir læk
og byggir síðan Reykjavíkur-
bæ á þeirri spildu sem nú
er deilt um, en eftir munn-
mælum og skjallegum gögn-
um mun vera aftan Her-
kastalans, á sömu slóðum og
Brúnsbær og síðar Gamli
klúbbur vom. Skálholtsstíg-
ur ætti réttu lagi að heita
Skálholtskotsstígur til þess að
minna á örnefnið en ekki á
biskupssetrið.
Svo kemur austan Lækjar
merkileg gata, sem ekki er
tengd við miðbæinn fyrr en
á árunum 1906—08. Það er
Hverfisgata. Hún heitir svo,
vegna þess að í upphafi vega
var hún gatan í hverfinu. í
Arnarhólsholti hafði smám
saman með leyfi stiftamt-
manna myndazt byggð stæði-
legra torfbæja, og síðar stein-
bæja, á landi, sem stiftamt-
mennirnir úthlutuðu, en ekki
byggingarnefnd, því að land-
ið Arnarholtsholt lá undir
Arnarhól, sem ekki fylgdi
kaupstaðarlóðinni. Hverfis-
gata var gatan, sem tengdi
þessa byggð saman, og seinna
festist nafnið Skuggahverfi
við byggðina vegna þess að
neðarlega í byggðinni var
býli, sem hét Skuggi, rétt á
þeim slóðum, þar sem Þjóð-
leikhúsið stendur nú.
Um Bankastræti er það að
segja, sem alkunnugt er, að
nú er strætið kennt til þess,
að Landsbankinn byrjaði sína
tilveru í steinhúsi Sigurðar
Kristjánssonar við strætið.
Áður hét gatan Bakarastígur,
vegna þess að Bernhöfts-
bakarí var á hægri hönd, þeg
ar gengið var upp eftir
stígnum.
Skólavörðustígur dregur
auðvitað nafn af Skólavörð-
unni, sem skólapiltar reistu
í upphafi, en Krieger stift-
amtmaður hressti upp á og
síðar Árni Thorsteinsson.
Árni Thorsteinsson gerði
það mjög myndarlega eft-
ir teikningum Sigurðar
Guðmundssonar málara. —
Frá fornu fari var Skóla-
vörðustígurinn skemmtigöngu
gata Reykvíkinga. Menn
gengu upp að Skólavörðunni
til þess að njóta útsýnisins
og einu sinni kom fram til-
laga um það, af eintómu
þakklæti við Krieger stift-
amtmann, að kalla Skóla-
vörðuna Kriegersminde og
kenna götuna við hann líka,
en sem betur fór varð nú
ekki úr því.
Laugavegur heitir ekki svo
í upphafi, heldur Vegamóta-
stígur, og heitir svo vegna
þess að framlenging Bakara-
stígsins sveigði í landnorður
og mætti tröðunum, sem lágu
upp Arnarhól fram að Trað-
arkoti, sem auðvitað hét svo
vegna þess það lá við trað-
irnar gömlu, er gengu yfir
Arnarhólstú*.
Byggðin við Laugaveg
jókst mjög ört, svo að innsta
hús við hana á móts við
Laugaveg 42 var í almenn-
ingsmunni nefnt Ráðleysa.
Þó kom annað hús enn þá
austar í bæinn og til þess
að marka, að þá væri
lokið byggðinni hét það
Byggðarendi og var þar sem
Frakkastígur kemur niður á
Skúlagötuna og stendur enn.
Þegar farið var í Laugarn-
ar úr bænum, var farið upp
Bakarastíginn og Vegamóta-
stiginn, inn á götuna í hverf-
inu og frá þeirri götu lá veg-
urinn skáhallt niður á móts
við Rauðará, þar innar
niður í fjöru og svo sem
leið liggur. Laugavegurinn
verður, þegar þessi leið er
gjörð þráðbein inn á Hlemm
og vegurinn er auðvitað
kenndur við það, að þetta
var leiðin inn í Þvottalaugar.
Hverfisgata og Laugavegur
mætast svo við heiti, sem
nú er lagt niður, þ. e.
Vatnsþróna, sem var á nú-
verandi efsta hluta Hlemm-
torgs, rétt suðvestan við Norð
urpól, sem líka er heiti í
sambandi við útþenslu bæjar-
ins til austurs og norðurs.
Við vatnsþróna, sem ekki
er tilkomin fyrr en vatns-
veita er komin til bæjarins,
var almennur áningarstaður
ferðamanna úr bænum og í
bæinn, menn gáfu hestum
sínum þar að drekka og marg
ur klárinn hefur þar endur-
nýjað krafta sína. —• 1
minningu þess, að þarna
var áningarstaður þarf-
asta þjónsins fól bæjarstjórn
Sigurjóni Ólafssyni mynd-
höggvara fyrir nokkrum ár-
um að reisa minnismerki
hestsins. En Hlemmur heitir
svo, að farið var yfir Rauð-
ará, sem nú er kominn í hol-
ræsi í jörðina eins og líka
gamli Lækurinn úr Tjörninni,
á vaði, en fyrir gangandi fólk
var hlemmur settur yfir lækj
arsprænuna — Rauðará var
aldrei verulega mikil á —
svo þeir kæmust þurrum fót-
um yfir.
Lindargata heitir náttúr-
lega eftir Móakotslind, sem
taugaveikin fannst í á árun-
um og var byrgð þess vegna,
en var lengi vatnsból fyrir
Skuggahverfi. 1 Austurbæn-
um er götuheitið Barónsstíg-
ur. Það heiti finnst ekki í
bæjarskrá Björns Jónssonar
frá 1902, enda er gatan til
Framh. a bls. 22
V*.
Úr Skuggahverfi
m * //.
•V • * .... •