Morgunblaðið - 03.10.1961, Blaðsíða 8

8
MORCUNPT/AÐIÐ
ÞriSjudagur . okt. 1961
Jóharm VÍJáEmarsson
Skáld dttans
Her gaar de udad, udad,
unge Mænd som vi selv,
og ingen af dem fik levet
sit Liv,
og ingen fi‘k sagt det
Farvel.
Mor.t : Nlelsen.
ETNS og aðrar t' ðir varð hin
friðsama dansk. ..jóð að færa
fórnir í síðari heimsstyrjöld.
Menn úr öllum stéttum fylktu
sér um andspyrnuhreyfinguna
gegn Þjóðverjum. Ungir ménn,
nýsestir á bekki æðri skóla voru
skyndilega kallaðir til baráttu.
í staðinn fyrir bókina kom byss-
an. Þetta voru lífsglaðir piltar
með tni á framtíðina. Þeir komu
til . borgarinnar við sundin, stað-
ráðnir í að teyga andrúmsloft
víðsýni og mennta. Óhörðnuð-
um voru þeim fengin vopn og
hlutverk þeirra var að drepa.
Blóð, já mannsblóð, varð að lita
jörðina. Hugsanir þeirra um ljóð
rænan einfaldleik vorsins sem
ber fjörmikil lauf á greinar
trjánna, urðu sótúgar að morgni.
Sveitapilturinn frá Jótlandi, jafnt
sem drengurinn frá Ajmager, varð
að beita stáli. Ætli það hefði ekki
verið ólíkt skemmtilegra að fá
sér pylsu með sinnepi, og bjór
á eftir niður við Kóngsins Nýja-
torg án þess að neyðast til að
heyra stígvél reigingslegra sol-
dáta skella á malbikinu eins og
kjaftshögg lostamorðingja. Þá
var erfitt að vera danskur mað-
ur og þykja vænt um land beyki-
trjánna umkringt söltu hafi. Marg
ir hafa sennilega minnst þeirra
daga, sem ástfangin æska gat
tekið út hjól sín í friði, meðan
fagnaðarlæti barnanna sem léku
boltaleik á grasflötunum hljóm-
aði eins og sætur undirtónn. Kaup
mannahöfn var felmtri slegin.
Djöfullinn sjálfur glötti í krók
og kima. Hugsið ykkur þýsku
hermennina marséra á hverjum
morgni eftir Strauinu syngjandi
Die Strasse Frei. Eitthvað varð
að gera. Ekki mátti sitja lon og
don reykjandi havannavindla
þegar frelsið^var troðið fótum.
Ungu mennirnir létu skrá sig til
herþjónustu. Andspyrnuhreyfing-
in varð samviska Danmerkur.
Þótt við ofurefli væri að etja
tókst þeSsum hugrökku mönnum
stundum að slíta skrautfjaðrirnar
úr brjósti þýska arnarins. Þeir
voru hvergi óhultir. Á blýinu
máttu þeir hvarvetna eiga von.
Það var jafn raunverulegt dönsk-
um manni og lagkage og smþrre-
brpd. Stúdentarnir utan af landi
leigðu sér ekki herbergi án þess
að fullvissa sig áður um að það
hefði fleiri en einar útgöngudyr,
eða minnsta kosti væri mögulegt
að forða sér um þakið. Þessvegna
urðu kvistherbergi tíðum fyrir
valinu. „Þegar ég Skoðaði slík
herbergi, gekk ég alltaf að glugg-
anum til þess að rannsaka þakið“,
sagði einn þeirra. Hann hét
Morten Nielsen og var ljóðskáld.
Þetta umhverfi og þessir tímar
mótuðu kvæðin sem hann orti.
Kaupmannahöfn hernámsáranna
gaf þeim sinn þunglynda tón.
Morten Nielsen helgaði and-
spyrnuhreyfingunni krafta sína
og árið 1944, þá tuttugu og
tveggja ára að aldri, féll hann
fyrir slysaskoti. Þá hafði ,hann
gefið ' út eina ljóðabók Krigere
uden Vaaben, 1943. Bókin Efter-
ladte Digte kom út 1945 á vegum
Paul la Cour.
Eftir lát Morten Nielsens fannst
meðal handrita hans, formáli,
sam hann hafði hugsað sér að
birta með fyrri bók sinni, en ekki
framkvæmt. Þar stendur meðal
annars:
„Það er hvorki skylda né nauð
syn að skrifa formála fyrir ljóða-
bókum. Samt sem áður læt ég
nokkur orð fylgja þessari bók.
Ekki til þess að afsaka hana —
þótt ég sé einmitt sá, sem best
veit hvað hana skortir. Heldur
til að skýra, hvers vegna ég sendi
hana frá mér núna. Við aðrar
aðstæður hefði ég látið það bíða
í nokkur ár.
Tilveran er flestum erfið þessa
dagana, en ég held, að hún sé
þeim sárust, sem vegna þess að
þeir eru ungir, hafa ekki lokið
neinu. Og sem óttast það að geta
aldrei bundið endahnútinn á
neitt.
Þegar þessi bók kemur nú fyr-
ir almenningssjónir, er það vegna
þess, að það er nauðsynlegt fyr-
ir mig að hafa lokið við eitthvað,
sem er mitt og sam ég einn ber
ábyrgð á“.
í ljóðum Mortens Nielsens er
óttinn við dauðann, grundvallar-
tema. Það er engu líkar en hann
hafi fundið nályktina, því feigðin
er aðalumræðuefnið. Ekki vegna
þess að Morten Nielsen hafi ekki
Morten Nielsen.
getað tekið úrslitadóminum af
svipuðu æðruleysi og aðrir menn,
heldur það að skáldið grunaði að
hann yrði kveðinn upp áður en
tækifæri gæfist til að afreka ein-
hverju. Um það ber fyrrnefndur
formáli glöggt vitni, ásamt ljóð-
inu Jeg ser nu i Nat:
— Det hvisker i hjertet,
besværligt og hedt:
Du svigter for meget,
du har bragt mig for lidt.
Sá hvisker det angst:
Ufuldbyrdet, forladt,
staar din skæbne tilbage,
hvis du gaar nu i nat.
Du skal vokse og blomstre
og sætte dine fr0.
Du er endnu for ringe til at d0.
Annarsstaðar talar hartn um
unga menn, sem hverfi án þess að
hafa lifað og án þess að hafa
kvatt.
Jafnvel ástarljóðin eru heltek-
in þessum dauðageig. Það er eins
og ekkert geti fengið hann til að
gleyma örlögum sínum. Hundar
skelfingarinnar eru sífellt á þön-
um við dyrnar. í ljóði eins og Við
erum ein, verður dögunin til að
staðfesta boð rifflanna:
Við erum ein.
Við eigum' aðeins hvort annað.
Láttu þig dreyma um sumarið.
Það rignir í nótt.
Sofðu í faðmi mínum.
Kannski er þetta síðasta nóttin.
Þeir vilja okkur illt.
Finndu hvað ég er heitur.
Það birtir.
Öry.ggi mínu er lökið
og ég er feigur og glataður
og trúi á vopn.
Vertu lítil, láttu þig dreyma
Það ert þú, sem þeir bíða eftir
með hlaðna riffla
andspænis veggnum þarna.
Það rignir í nótt.
Myrkrið er kvíðagráth
Ég gef þér andartaksgleymsku
og hverfulan draum.
Á undan sól dagsins rís ótt-
inn. í Ijóðinu Ingen skal flygte
herfra, segir Morten Nielsen að
orðin hafi hræðilega merkingu
sem hann þekki ekki. Orð skilji
maður loks, þegar það sé lesið
upp fyrir manni sem dómur. Og
hann minnist vinar síns sem einn-
ig orti Ijóð:
Husik din anden Ven,
fra Aftneme her,
den lange, regnende Efteraars-
m0rke, I gik i,
han talte nervþst om sine egne
Vers
(sine egne Ting, stadig sine egne)
den samme usikre, kraftige
Stemme som din.
Hans blege, klodsede Ansigt,
te tunge 0jne
og de desperate Vaabenhænder,
som kun skrev Vers —
Tyve Aar gammel og alene
i en Lejlighed,
kvælende hed af Sommer,
var han tre D0gn om at d0.
Hvordan t0r du skrive D0den —
Morten Nielsen hefur sýnt okk-
ur kaunum slegið andlit striðs-
ins. Hernámsár Danmerkur eru
varla nokkurs staðar jafn lifandi
staðreynd og í verkum hans. En
ljóð hans hafa meira en sögulegt
gildi. Dapurlegur undirtónn
þeirra er sannur, lífsvilji þeirra
óvéfengjanlegur. Atburðir líðandi
stundar hertu þessi ljóð og gáfu
þeim sérstakt bragð. Þó er mest
um vert að kynnast djúpstæðu
skáldi. Ef Morten Nielsen hefði
ekki verið það, gini aðeins við
okkur enn eitt dæmið um inni-
haldslaust frelsistal, sem _ hefði
geispað golunni um leið og sein-
asta þýska byssan hætti að gelta
, á danskri grund. Ljóð sín vann
Morten Nielsen af samviskusemi.
Þótt hann næði ekki háum aldri
vitna mörg þeirra um kunnáttu-
samt skáld. Sum þeirra voru
reyndar ekki fullgerð þegar hann
dó. Eflaust væru þau öðruvísi að
heiman búin, hefði honum enst
aldur til að vega þau og meta.
En ætli þau hefðu þá ekki glat-
að miklu af upprunaleik sínum.
Því skal látið ósvarað, aðeins
þeirri skoðun komið á framfæri,
að verk Mortens Nielsens séu
með því lífvænlegasta í nýrri
ljóðagerð Dana.
Bæði sem skáld og félagi hafði
Morten Nielsen víðtæk áhrif á
ung dönsk skáld. Halfdan Rasmus
sen hefur ort um hann eftirminni-
legt kvæði. í því er þetta erindi:
Ung, men med verdens hjeffte
unárende i din hánd
gik du med tusind andre
ind til dit efterár.
Somre skal blive tilbage,
b01ger af sol og 'regn.
Meget blev taget fra os.
Alt, hvad du var, bestár.
Hið merka skáld og bókmenta-
maður Paul la Cour segir um
hernámstímana, „að þessi ár
verði ekki eingöngu kölluð ó-
gæfuár, vegna þess að þau sköp-
uðu þá æsku, sem Morten Niel-
sen tjáði ógleymanlega í skáld-
skap sínum“. Þetta er bent á
mönnum til íhugunar, en ég álít
að stríð sé undantekningalaust
ljótt, þótt það geti orðið til að
rum,ska við ýmsu, sem annars
hefði verið sungið í Ijúfan svefn.
Æska kölluð til að deyja hefur
af því vafasaman ávinning.
(Heimildir: Paul la Cours forord
til Efterladte Digte, og Sven M011-
er Kristensen: Dansk Litteratur
1918—1950. Ljóðið Vi er alene, hef-
ur Vílborg Dagbjartsdóttir þýtt.
Birtist það hér i endanlegri gerS
með leyfi skáldkonunnar).
Danski rithöfundurinn og presturinn Kaj Munk barðist gegn
hernáminu í ræðu og riti. Launin voru þýzkt blý. Hér sést
minnisvarði, sem Danir reistu þ essum hugdjarfa landa sínum.
Fágætar bækur
óskast tli sölu á næsta uppboð. — Ennfremur vantar onnkur góð
málverk eftir þekkta íslenzka málara.
Hringið í síma 13715 f.h.
Listmunauppboð Sigurðar Benediktssonar, Austurstræti 12, sími 13715
Vörður
Hvöt — Heimdallur
Óðinn
Spilakvöld
halda Sjálfstæðisfélögin í Reykjavík
í Sjálfstæðishúsinu í kvöld 3. okt. kl. 20,30.
Húsið opnað kl. 20.00 — Lokað kl. 20,30.
1. Spiluð félagsvist
2. Ávarp: Ágúst Hafberg framkv.stj.
3. Spilaverðlaun afhent
4. Dregið í happdrættinu
5. Kvikmyndasýning
y
Skemmtinefndin.