Morgunblaðið - 27.10.1961, Síða 6

6
MORGVNBLAÐIÐ
Föstudagur 27. okt. 1961
Halldór Jónsson:
Þjdðarhagur
af togaraútgerð
„Þjóðarbúið hefir hagnazt á starfrækslu „nýsk öpunartogaranma“ um rúmar 2.000 milljónir
króna, frá því að þeir voru keyptir til landsios".
Karakterheimska um atvinnumál
Þórbergur Þórðarson rithöf-
undur, gerir mun á tvennskonar
heimsku. Onnur er þessi venju-
lega heimska, sem stafar af skorti
á náttúrlegri greind. Hin heitir
„karakter“-heimska, sem stafar
af veilu á siðrænu sviði, — menn
hirða ekki um að notfæra sér
greind sína, til þess að brjóta mál
til mergjar og reyna að komast
að rökréttri og raunsannri niður-
Stöðu.
1 einu af dagblöðum höfuðborg
arinnar birtust fyrir nokkrum
dögum, tvær greinar um atvinnu
mál, eftir skynuga Og greinagóða
höfunda. 1 báðum tilfellum var
troðið inn svo miklu af staðlaus-
um blekkingum um sjávarútveg
þjóðarinnar, að öllum sem til
þekkja og íesið hafa, hlýtur að
blöskra, hvað menn geta leyft
sér að bera á borð fyrir almenn-
ing og fullyrða að sé sannleikan-
um samkvæmt, án þess að nota
greind sína, til þess að færa
nokkur rök fyrir máli sínu.
1 annarri greininni segir t. d.:
„þarfir togaraflotans Og hinna
stóru vélbáta fyrir erlendan gjald
eyrir, er alltof stór hluti af út-
flutningsverðmætum þeim, er
þessi skip afla . . .“
Þetta hlýtur að líta mjög alvar
lega út í augum almennings, sem
getur sannprófað, hvort þessi
„vandræða sjávarútvegur“ étur
ekki sjálfur upp allt það sem
hann aflar, eins og þetta orðalag
gefur í skyn| En raunveruleik-
inn er allt annar, ef betur er að
gætt. 1 Hagtíðindum 1960, segir
um verðmæti innflutnings árið
1959: heildar innflutningur nam
1.050 mil) im króna, þaraf
voru rekt ^rvörur til sjávarút-
vegs 85 niiiljónir og rekstrarvör-
ur til iandbúnaðar 64 milljónir
króna.
Þí-u eru því um 8,5% af inn-
flutningsverðmætinu, sem sjávar-
útvegurinn þurfti til reksturs
síns og 6.4% til landbúnaðar, svo
að hressilegur afgangur hefir orð-
ið til annarra þjóðfélagsþarfa!
| Þjóðartap af togaraútgerð?
Hvorugur greinarhöfunda á
nógu sterk orð, til þess að« lýsa
þeim vandkvæðum, sem þjóðinni
hafi stafað af togaraútgerð fyrr
Og síðar og sé viðhaldið í þeim
atvinnuvegi.
Ekki er hægt í stuttri blaða-
Vörubíll ók utan
í vörubíl
1 FYRRAKVÖLD ók vörubíll
utan í annan vörubíl á homi
Lauga rásvegar og Langholts-
vegar. Annar biliinn var að enda
við að taka beygjuna af Lang-
holtsveginum yfir á Laugarás-
veg, þegar hinn fór fram hjá
honum og lenti með pallinn eða
afturhjólið á frambretti og fram
hjóli á honum.
Piltinum, sem ók fyrrnefnda
bílnum, brá svo við þetta, að
hann snarbeygði til vinstri, og
lenti þá bifreið hans á ljósastaur
og braut hann. En hinn, sem ók
utan í hann, hélt áfram ferðinni
vestur Laugarásveginn.
Biðux rannsóknarlögreglan
þann bílstjóra að hafa samband
við sig sem fyrst.
grein, að fara ýtarlega út í slíkt
þjóðhagsmál. En örstutt og ein-
föld dæmi, sem flestir ættu að
geta áttað sig á, er hægt að
styðjast við, til þess að sýna al-
menningi hvað hald er í slíkum
fullyrðingum.
Arið 1929 tók til starfa í Hafn-
arfirði togaraútgerðarfélagið
Júpiter hf. Og Marz hf. nýsköpun
fellt fram á haustið 1947, er það
flutti starfsemi sína til Reykjavík
ur. A þessu tímabili greiddi þetta
fyrirtæki í Hafnarfirði milljóna-
tugi í vinnulaun á sjó Og í landi
og önnur viðskipti við bæjarfé-
lagið ? sambandi við reksturinn.
En fyrirtækið greiddi einnig á
þessu starfstímabili um sex millj.
króna i opinber gjöld, en sú upp-
hæð ein var um það bil kaup-
verð tveggja nýsköpunartogara,
er þeir komu til landsins.
Arið 1947 keyptu systurfélögin
Júpiter h.f. og Marz h.f. nýsköpun
artogarana Neptúnus og Marz og
hófu útgerð þeirra hér í Reykja-
vík. A 30 ára afmæli uppruna-
félagsins (1959) hafði þessi tog-
araútgerð, greit hér til viðskipta-
aðiia á sjó og í landi, margfalda
milljonatugi umfram kaupverð
skipanna. Og greitt á starfstíma-
bilinu í Reykjavík 3,7 milljón
krónur í opinber gjöld, en sú upp
hæð er nærfellt nákvæmlega
kaupverð fyrsta nýsköpunartog-
arans Ingólfs Arnarsonar, er
hann kom til landsins 1947.
Þjóðarhagur af ntýsköounar-
togurunum
Fyrrnefndir greinarhöfundar
teygja þann lopa, sem lengi hefir
verið spunninn, og eytt í mikilli
andlegri orku, að níða niður hina
stórfelldu endurnýjun togaraflot-
ans, er fram fór á vegum nýsköp-
unarstjórnarinnar. Ausið er yfir
almenning allskonar fjarstæðum
um óhagkvæm skip, mikinn kostn
að, óþarfa eyðslu o. s. frv. Allt
slíkt tal út í bláinn, ásamt fjár-
hagseríiðleikum þeim sem tog-
araútgerðin nær staðbundið, hef-
ir verið látin stríða við, hefir
leitt af sér volæðislegar hugleið-
ingar um, að leggja ætti niður
togaraútgerð, og slíkt afsakað
með því að fjölga beri vélbátum
í staðinn.
Sjálfsagt er að fjölga vélbát-
um svo mikið sem föng eru til,
• Höfuðið vantaði
á leikarann
Með haustinu skánar venju-
lega kvikmyndaval bíóanna.
Og svo hefur einnig orðið nú.
Innan um hafa komið ágætar
myndir að undanförnu.
Eg sá t. d. afbragðs mynd í
Hafnarfirði um helgina,
frönsku verðlaunamyndina
„Nú liggur vel á mér“. Jean
Gabin var að venju stór-
skemmtilegur og túlkaði óborg
aniega flækinginn, sem þurfti
að komast í húsaskjól, í fang-
því þeir eru annar lífsnauðsyn-
legi þátturinn við fisköflun þjóð-
arinnar. En þar fyrir væri ekkert
vit í því, að leggja niður togara-
útgerð og væri skynsamlegra að
auka hana og endurbæta.
Sá afli sem togararnir flytja að
landi, er sóttur á djúpmið og
fjarlæg mið, þar sem vélbátar
koma ekki að gagni. Það myndi
því aðeins hagur erlendum þjóð-
um, ef íslendingar legðu niður
togaraútgerð, meðan þær stór-
auka eigin togaraútgerð. Meira
að segja Norðmenn, sem ávallt
hafa verið heldur andvígir togara
útgerð og ekki verið eins háðir
henni eins og við, eru nú þegar
aflatregða kreppir að þeim á
heimamiðum, að koma sér upp
stórum og myndarlegum nýtízku
togaraflota, til fiskisóknar á djúp
mið.
Til þess að finna þessum full-
yrðingum nokkurn stað, má
benda á hver verðmæti nýsköp-
unartogararnir hafa fært íslenzka
þjóðfélaginu, þrátt fyrir það
reksturstap, sem sjálf útgerðin
hefir verið látin búa við.
Fyrsti nýsköpunartogarinn
Ingólfur Arnarson sem kom til
landsins í janúar 1947, hefir á ára
bilinu 1950 til 1960, greitt sam-
cals um 100 milljónir króna til
viðskiptaaðila á sjó og í landi
(beinn reksturskostnaður).
Ef lauslega er áætlað út frá
þessu, að öll skipin, frá því að
þau kömu til landsins, hafi að
meðaltali greitt 80 milljónir hvert
í beinan kostnað, verður heildar
upphæðin sem þessi atvinnutæki
hafa greitt 1 þjóðarbúið 2.400
miiljónir króna.
Kaupverð nýsköpunartogar-
anna var að meðaltali um 3.5
milljónir króna eða samtals um
100 milljónir. Stjórnar Og skrif
stofukostnaður við sjálf fyrir-
elsi, yfir 3 köldustu mánuði
ársins. Talsverður galli var
það þó, að ekki fékk maður
alltaf að sjá höfuðið á leikaran
um, einkum þegar hann var að
dansa og fæturnir þurftu að
sjást. Sýningarmönnum hefur
kannski ekki verið kennt að
það skipti máli, en mér er
sagt að það sé sérstakt fag, að
sýna kvikmyndir. Sama er að
segja um aukamyndina, frá
„fíestu“ á Spáni, ýmist vant-
aöi ofan á eða neðan á fólkið.
Annars er það ekki í fyrsta
skipti sem ég hefi orðið var
við að góðar myndir eru eyði-
lagðar með þessum aulaskap,
tækin hefir almennt verið um
2 til 3% af heildar reksturskostn-
agi, það myndi því vera um 70
milljónir króna. Þegar kaupverð
skipanna og þessi kostnaður við
sjálf fyrirtækin hefir verið dreg-
inn frá heildarupphæðinni, hafa
nýsköpunartogararnir með
rekstri sínum greitt í þjóðarbúið
um 2,200 milljónir króna.
Allar þessar tölur eru miðaðar
við gjaldahlið. Tekjuhliðin hefir
verið í flestum tilfellum lægri,
þar sem fiskverðið til togaranna,
hefir ekki náð því, að vera kostn
aðarverð hráefnisins. Þannig hef-
ir togaraútgerðin sjaldan haft
reksturshagnað sjálf, eða getað
lagt í varasjóð, heldur hefir hún
„tapað“, sem kallað er, og megn-
ið af henni er reikningslega gjald
þrota. Launakjör og vinnuskil-
yrði við þennan undirstöðu at-
vinnuveg, hafa lengi verið og eru
þó sérstaklega nú þegar afli er
tregur, langt fyrir neðan allt sem
þekkist í landi.
Þó mun „gjaldþrot" togara-
útgerðarinnar af þessum 2.400
milljóna króna rekstri, varla
vera meira en ca. 150 milljónir
króna eða um 6% af heildar-
umsetningunni. Svo að þjóðar-
búið hefir hagnast á starfrækslu
„nýsköpunartogaranna" um rúm-
ar 2,000 milljónir króna, frá því
að þeir voru keyptir til lands-
ins og má alveg gera ráð fyrir,
_að engin fjárfesting hafi verið
‘skynsamlegri á þeim tíma.
Þégar þess er gætt, að þjóðin
hefir á undanförnum árum feng-
íð til umráða og úrvinnslu, um
það bil tvöfalt og þrefalt afla-
magn, á við það sem nágranna-
þjóðir okkar fá frá sínum sjáv-
arútvegi, miðað við skipseiningu.
Og ennfremur að fiskiskip okkar
stór Og smá, fá ekki nema helm-
ing eða þriðjung þess verðs, sem
sem mun stafá af því að reynt
er að sýna myndir á stórum
breiðum tjöldum, sem ekki eru
nægilega há, í stað þess að
hafa myndina mjórri og allt
með.
• „Blái engillinn“
frá 1930
Eg hefi fengið bréf frá
„Einum áhugasömum", sem
sá „Bláa engilinn“ í Kópavogi,
og fannst myndin skemmtileg.
Þetta er ný útgáfa af gömlu
myndinni, þar sem Marlene
fiskiskip nágrannaþjóða okkar fá
fyrir sinn fisk. Má trúlega segja
með fullum sanni, án þess að
vilja lasta aðrar atvinnugreinar,
að enginn atvinnuþáttur mun
leggja íslenzku þjóðinni til annan
eins veraldarauð, fyrir jafnlítið
framlag af hennar hálfu, eins og
sjávarútvegurinn gerir.
Fyrir þann afla sem togaraút-
gerðin hefir lagt upp hérlendis
undanfarin ár, hefir hermi verið
þróngvað til þess að taka við fisk-
verði, sem ekki er í skynsamlegu
samræmi við tilkostnað. Afleið-
ingin hefir komið fram í fjár-
hagshruni og rekstursstöðvun.
Eina leiðin til þess að bæta úr
þessu margra ára vansæmandi
ranglæti, er að endurgreiða tog-
araútgerðinni áfallið tjón og
tryggja henni eðlilegan starfs-
grundvöll. Þá mun hún enn að
nýju, færa þjóðarbúinu marg-
faldar milljóna tekjur af því sem
til hennar er kostað.
Keppni Bridge-
félags kvennr
Að þrem umferðum loknum í
Bridgefélagi kvenna er staðan
þessi:
Rósa — Sigr. 571
Elín — Rósa 566
Asgerður Laufey 564
Halla — Kristj. 562
Sigurbjörg — Rann. 561
Petrína — Sigríður 560
Júlíana — Anna 561
Asta Möller — Ingibj. 548
Unnur — Sigríður 545
Sigríður — Kristrún 543
Eggrún — Guðríður 536
Margr. Asg. — Guðr. 531
Dietrich sveiflaði ristinni i
fyrsta sinn og varð fræg.
Myndin vakti löngun hins
áhugasama til að sjá gömlu
myndina, sem á sínum tíma
mun hafa verið sýnd hér.
Eg er ekki hissa á því,
Gamla myndin, sem Josep von
Sternberg gerði í Þýzkalandi
árið 1930, er einn af gimstein-
um kvikmyndanna og enn um
töluð. Einkum var það leikur
þjóðverjans Emils Jannings,
sem verður öllum þeim sem
séð hafa ógleymanlegur. Þegar
gamli prófessorinn stendur I
lokin á leiksviðinu, kominn í
hlutverk fíflsins, og galar eins
og hani, skynjar hver maður
kvöl hans og atriðið gleymist
ekki. Þessi gamla mynd var
sýnd í Trípolibíói fyrir mörg-
um árum. Hvort Filmía hefur
sýnt hana, veit ég ekki, en það
er mynd sem margir af með-
limum kvikmyndaklúbbsins
vildu sjá.
• Bræðralags-
hugsjónin
Þá hringdi hingað kona og
var mjög hrifin af mynd Há-
skólabíós, „Fiskimaðurinn frá
Galileu", sem hún telur eiga
erindi til kristinna manna
vegna bræðralagshugsjónar-
mnar, sem þar er að finna,
einkum nú þegar eyðingartóí
eru svo ofarlega á baugi, en
myndin fjallar um Pétur
postula og sýnir m. a. eitt af
kraftaverkum frelsarans.
Skoðanir munu þó skiptar
um ágæti þessarar myndar,
sem er mjög íburðarmikil og
sýnd á geysistóru sýningar-
tjaldi.