Morgunblaðið - 27.10.1961, Blaðsíða 13

Föstudagur 27. okt. 1961
MORGVNBLAÐ1Ð
13
Hvar er snjdrinn
sem féll í fyrra?
Erindi ungverska rilhofundar-
ins Tibors IWerays
EINS oig sagt vair friá í blaðimu íl
fyrradag flutti ungverski Koss-
luthverðlaunahöfundurinn Tibor
iMeray fyrirlestur í Tjarnarbíó á
þriðjudagskv. á vegum „Frjálsrar I
menningar" um efnið „Ungverja
iland og kjommúnistaríkin fimm
éiruim eftir ungversk-u bylting-1
una“. Verður efni bans nak'iíð
Ihér í megindráttuim.
Meray kvaðst hafa heyrt það I
!hjá vinuim sinuim í París, að ís- '
land væri eitt örfárna landá í |
Iheiminiuim þar sem minningin!
uim ungversku byltinguna væri
enn ferisk. Þetta væri dapurleg
staðreynd, en hún hefði líka vak
ið forvitni hacns. Hún væri dap-
urleg iþegar maður huigsaði fiimm
á<r aftuir í tímann og rifjaði upp
viðbrögð alls heiimsins við aitburð [
lumum í Ungverjalandi. Öll blöð
(heimsins voru full af fréttum I
ifirá Ungverjalamdi, fréttamenn|
Btreymdu til lamdsins, útrvarp og,
sjónvarp birtu lamgar fráisa'gnir.'
Eftir áirás Rússa voru farmar
mótmælagöngur í öllum helztu
borgum vestam járntjalds, á aif-
mæli rússneskiu byltimgarimmar,
7. nóvember, afþökkuðu allir lýð
ræðissimmaðir menm boð í sendi-
ráð Sovétríkjanma. Blöðin birtu
teiknimyndir af Krúsjeff, þar
sem hann var sýndur með blóð-
ugar hendur, og því var lýst yfir,
að aldrei framar mundi mokkur
anaðuir með sjálfisvirðingu snertaj
þessair hendur, aldrei mundi.
beimurinn gleyma ungverska
harmleikmum.
Og niú spyrjum við með
franska skálclinu Villon: „Ou
sont les neiges d’antan?" Hvar
er snjórinn 9em féll í fyrra?
•Hvar er blóðið sem ranm fyrir
fimm árum?
íslendingar og
XJngver.iar
Það vakti að sjálflsögðu for-
vitni mina, hélt Meray áfram,
Ihvers vegna minningim um harm
leik okkar vææi enn fersk með
tslendingum. Ég þekki ekki land
ykkar eða þjóð rægilega vet til
að geta gefið endanlegt svar við
þeirri spurningu. En ég þykist
imega geta mér til um sumar
éstæðurmar. ísiendingar og Ung-
verjar eiga margt sameiginlegt.
Þið elslkið frelsið af sömu ásitríð-
imni og við gerum. Þið voruð
sviptir frelsi ykkar öldurn sam-
am eimis og við. Ungverjaland var
Ihertekið af Tyrkjum, síðan af
Austurríkismönnum, og síðustu
15 ár hefur það verið umdir áþján
Rússa. Hvaða þjóð Evrópu gæti
skilið ihlutskipti okkar betur en
þið?
Og emn má bæta því við, að
tslendingar eru þjóð skálda og
sagna. í allri sögu Ungverjalamds
Ihafa ákáldin gegnt meginhlut-
verki í lífi þjóðarinnar. Þau hafa
tjáð þjánhi/gar 'henmair, strit og
HSáitækt bóndarns, kröpp kjör
verkamannsimis. Þau hafa ævin-
(Lega haldið voninni lifandi í
tijarta þjóðarinnar og hvatt hama
fil bamáttunnar fyrir frelsi. Á
Síðustu öld var þjóðskáldið San-
dor Petöfi einn aí leiðtogum
frelsisbaráttunnar. í uppreism-
inmi fyrir fimm árum voru skáld
og rithöfiundar í broddi fylking-
®r. Þeir voru samvizka þjóðar-
innar. Jafnvex fyrir byltinguna
voru rithöfundarmiir sterkt afl í
þjóðlífinu, sem valdhafamir
reyndu að beizla. Saimtök þeirra
voru svo öflug, að sumir komm-
únistafioringjarnir töluðu um tvo
flokka í landinu: rithöfunda-
samtökin og kommúnistaflokk-
inn, og fyrri filokkurimn átti
miklu sterkari ítök í þjóðinmi.
Hvað olli byltinguimi?
Hveris vegna brauzit byltingin
út? Að sjálfsögðu var efnahags-
óistandið lamgt frá því að vera
gott. Efnabagslííið hafði verið
þvingað undir stjóm Rússa með
þeim afileiðingum, að í 'hinu auð-
uga landbúnaðarlandi varð lafti
vel braiuð munaðarvara, sem
menin fengu ekiki nema þeir
stæðu í biðröðum. Og kjötskort-
urimn var líka ofit tilfinnanlegur.
í verksmiðjumum höfðu verika-
menn sömu réttindi og starfs-
bræður þeirra í auðvaldsríkjun
um, en kjör þeinra voru miklu
verri. Allit var miðað við bag
Rússa. Arðrán þeirra var gegnd-
arlauisit. T. d. fiundust úraníum-
námur í Umgverjalamdi, sem
Rússar slógu eign sinni á án þess
að greiða eyri fyrir þær. Ung-
versika þjóðin hafði ekki hug-
mymd um þessar námur.
Ungverskir vísindamenn lifðu
einnig við óþolamdi kúgun. Tveir
ungverskir vísindamenm hafa
fiengið Nóbelsverðiaun á síðustu
árum. Þeir eru báðir búsettir í
Bandaríkjunum. Annar þeirra
var fiorseti „Yimáttutemigsla Ung-
verjalands og Sovétríkjamma" efit
ir stríð, en hann neyddist til að
flýja lamd.
Já, efnalhagBásta'ndið í Ung-
verjálandi var slsemit, en þar var
samt engin eyrnd. Að mörgu
leyti voru lífskjörin mum betri
en í Júgóslavíu, o<* ýmsir vinir
mínir þar t áttu bágt með að
skilja, hvers vegma við gerðum
'byltinguna.
1 rauninni gerðúm við hana
©kiki til að fá rneira brauð, meira
vín eða betri föt. Við gerðum
baina til að endurheimita frelsið.
Hér var ekki um gagmbyltingu að
ræða. Við vildum ekíki koma á
auðvaldsiskipulagi aftur. Leiðtogi
okkar, Imre Nagy, hafði eytt 20
árum ævi sinmar í útlegð í
Moskvu. Hetjan Maleter hers-
höfðingi var sanrtfærður komm-
únisti. Við kærðum okkur hvorki
um kapítalisma né fasisma. Við
vildum koma á sósíalisma. En
sósíalismi án frelsis er ékki ann-
að en ný mynd harðstjórnar.
Skapandi líf getur eklki blómg-
azt án frelsis.
Á alþjóðavettvangi vildum við
koma á góðum samðkiptum við
Sovétríkin. sem væru byggð á
jafnræði og gagnkvæmri virð-
ingu. Við vildum vera í sams
konar tengslum við Sovétríkin
og Finmlamd eða Auisturríki. Við
vildum ekki ganga í hernaðar-
bandalag, eftir að við höfðum
gengið úr Varsjár-bandalaginu.
Þetta er milkilvæg staðreynd,
sem mörgum hættir til að
gleyma. Ungverjaland var hlut-
laust ríki, og hlutleysi þess var
svívirt af rússmeskum skriðdrek-
um. Það eru mörg hlutlaus ríki
í heimimuim í dag, og þau hafa
langflest brotizt umdan yfirráð-
um vestrænna ríkja. Ungverja-
land var fyrsta hlutlausa ríkið,
sem reyndi að brjótaist undan
yfirráðum kommúnismians. Þess
vegna var það svívirt.
Tvenns konar mælikvarði.
Við verðum að geira okkur
ijóst, að Sovétríkin hafa tvenns
konar mælikvarða á alþjóðlega
hegðun. Annan fyrir kommún-
istaríkin, hirm fyrir ðnnur ríki.
Fyrir ári sagði Krúsjeff að það
væri ófyrirgefanlegur glæpur
gegn mannkyninu, ef tilraunir
með kjarnasprengjur hæfust að
nýju. Nú hafa Rússar sprengt
tvo tugi af kjarnasprengjum á
tæpum tveim mánuðum, þeirra
á meðal mestu sprengju sem
sögur fara af. En það er ekki
glæpur, þegar þeir eiga hlut að
máli. Þeirra sprengjur eru
„friðarsprengjur“!
Á ráðstefnu hlutlausra ríkja í
Bandung fyrir nokkruim árum
varð samkomulag um fimm
grundvallaratriði í samskiptum
ríkja á milli. Kína og Indland
áttu aðild að þessu samkomu-
lagi. Það var m.a. kveðið svo á,
að virða Skyldi fullveldi allra
rí'kja, og ekki skyldi hlutazt til
um innanríkismál annarra rí'kja.
Imre Nagy vildi að þessi grund-
Tibor Meray fyrir framan
þjóðfána Ungverja
vallaratriði yrðu lika látin gilda
í samskiptum ikommúnis'tan'kj-
anna, en það var dauðasök. í
dauðadóminum yfir honium var
talað um þessa ætluin hans sem
„glæpsamlega hugmynd“.
Við sögðum okkar á meðal, að
afbrot okkar hefði verið það að
vilja hlutast til um okkar eigin
innanríkismál. Allir ráðherrar í
í ungversku stjóminni voru og
eru tilyefndir af valdhöfuinum
í Moskvu. Ég spurði Nagy einu
sinni: „Hvers vegna loeaðir þú
þig ekki við óvini þína úr ríkis-
stjórninni meðan þú varst forsæt
isráðherra?" Hann svaraði:
„Hvemig átti ég að fara að því?
Jafnvel aðstoðarráðherrarnir
voru skipaðir af stjórninni í
Moskvu“.
Sjálfisákvörðunarréttur er eitt
af vígorðum nútímans og Rússar
nota það óspart. Þjóðir Áfríku og
Asíu eru sem óðast að fá þenn-
an sjálfsagða rétt, en 100 milljóm
ir manna í Mið- og Austur-Ev-
rópu, Pólverjar, Tékkar, Rúmen
ar, Letta, Litháar o. s. frv. eru
sviknar um hann.
Vestræn ríki gefa mikinn
gaum að kröfum nýlenduþjóð-
anna, og það er réttmætt, því
þær hafa orðið að þola óteljandi
glæpi af hendi nýlenduveidanna.
En það vær: ófyrirgefanleg'ur
glæpur að gleyma þeim hundrað
milljónum Evrópubúa sem lifa
undir nýlendukúgun. Þessar
milljónir eru beztu og tryggustiu
vinir vestrænna ríkja.
Hvemie: ew
ástandið núY
Hvernig er þá ástandið í Ung-
verjalandi núna fimm árum eftir
þyltinguna? Óneitanlega varð |
breyting til batnaðar efitir bylt-
inguna. Lífskjörin eru betri. Það
eru greiðari samgöngur milli
Ungverjalands Qg landanna í
vestri. Ferðamenn koma til lands
ins. En að öðru leyti er ástand-
ið verra. Hernaðarútgjöld hafa
stóraukizt, skattar hafa hækkað,
og kemur það einkum niður á
bændum. Og ekki má gleyma
því ,sem engir útlendingar fá
að sjá: fangelsin eru full af póli-
tískum föngum. Þau eru full af
vísindamönnum, rithöfundum,
prófessorum, verkalýðsleiðtog-
um og blaðamönnum. Tveir af
kunnustu menntamönnum Ung-
verja sitja enn í fangelsi, vis-
indamaðurinn Istvan Bibo. sem
er ákafiur talsmaður hlutleysis,
og Ferenc Meray, sem hefur var
ið lifi sínu öllu í þjónustu kom-
múnismans. Sjálfsmorð, eru íð.
Þétta er dapurleg mynd, og við
spyrjum: Er þá nokkiur von?
Hvað er framundan?
Ég er bjartsýnn og held að
það sé von um betri tíma. Ekki
með stríði eða vopnuðum átök
um., Krúsjeff sagði að stríð
mundi leiða af sér hrun kapítal-
ismans, en honum er ljóst að það
mundi líka leiða af sér hrun
kommúnismans. Já, það mundi
leiða af sér endalok mannkyns-
ins. Ég er ©kki bjartsýnismaður
af því ég trúi á möguleika
stríðsins, heldur öfiugt. Ég held
að breytingar geti átt sér stað
með friðsamlegu móti.
Kommúnistaheiminum er
sitjórnað af „nýrri stétt“, sem
foýr við margs konar forréttindi
og dekur. En þessi stétt er ekki
samstillt eða einhuga. Þar gætir
margra sjónarmiða, og mennirn-
ir eru ólikir. Ástandið í Ungverja
landi er gott dæmi: Nagy var
toeðlimur „hinnar nýju stéttar"
engu síður en Rakosi eða Kadar.
en samit voru þetta svarnir fjand
menn. Spillingin gerir líka vart
við sig innan stéttarirmar.
Þá mó ekki gleyraa rithöfund-
um og listamönnum sem gegna
miklu hlutverki í öllum komm-
únistaríkjimum. Meðal þeirra er
mikil ólga. Nefna mætti mörg
dæmi, bæði firá Sovétríkjunum
og leppríkjunum.
Innan þessara ríkja eiga sér stað
átök milli fóliksins, sem heimtar
aukið frelsi, og valdhafanna sem
reyna að halda í horfinu.
Við megum ekki heldur
gleyma því, að átökin á alþjóða-
vettvangi eru ekki aðeins milli
kommúnistaríkjanna og lýðræð-
isríkjanna, heldur líka milli
kommúnistaríkjanna innbyrðis.
Flokksþingið í Moskvu gefur
góða mynd af því. Árásimar á
Al'baníu og „flokksfjendurna“
eru ekki annað en dulbúnax
árásir á Kína og leiðtogana þar.
Ég er ekki viss um hvom Krús-
jeff hatar meira. Kennedy eða
Maó.
Átök milli
Kína og Sovétríkjanría
Orsakirnar fyrir misklíð Kína
og Sovétrikjanna em fleiri en
ein. I fyrsta lagi telja kínverskir
kommiúnistar, að Rússar bafi
brugðizit þeim á örlagarikum
stundum, einfcum í sambandi við
Sjang Kai-sék á þriðja tugi ald-
arinnar. í öðru lagi er barizt um
forustuhlutverkið. Bæði Kína og
Rússland em sögulega séð og í
eðli sínu heimsvaldasinnuð ríki,
og þar af leðiandi rekast hags-
munir þeirra víða á. Auk þess er
það andstætt eðli heimskommún-
ismans að hafa tvær höfiuðborgir.
í þriðja lagi er um efnahagsleg
átök að ræða. Lífiskjörin í Kína
eru mjög bágborin, og Kínverj-
um finnst Rússar hafa verið allt-
of tregir til að rétta þeim hjá'.p-
arhönd. Hafa þeir ofit sakað
Rússa um eigingirni. í fjórða
lagi greinir kínverska og rúss-
neska kommúnista á um aðferð-
ir til að byggja upp „sósíalista-
ríki“. Kínverjar líta á Krúsjeff
sem ævintýraimann. Rússar segja
að kommúnurnar kínversbu séu
úreltar. í fimrnta lagi hafa Kín-
verjar bcöið um kjarnorku-
sprengjur, en fengið synjun.
Rússar eru eina kommúnistaríkið
sem hefur atómsprengjur, og
þeir vilja ekki láta þær af hendi
við önnur kommúnisitaríki; það
ber ekki vitni miklu trausti. í
sjötta lagi greinir Kínverja og
Rússa á um stefnuna í alþjóða-
miálium. Rússar prédika „frið-
samlega sanmbúð“, en Kínverjar
segja að hún sé blekking. Kín-
verjar virðast halda, að strið
mundi leysa ýmis af vandamál-
um þeirra, einkanlega ef Rússar
og Bandaríkjamenn færu í hár
saonan. Loks má geta þess, að
persónuleg óvild og jafnvel hat-
ur gegnir veigamiklu hlutverki í
samskiptum Kínverja og Rússa.
Maó lítur á Krúsjeff sem ósfcól-
aðan nýliða og ævintýramann.
Krúsjeff litur á Maó sem elliær-
an bóikstafstrúarmann eða sér-
trúanmann.
Rússar í vanda
I átökum sínum við Kinverja
þarfnast Krúsjeff stuðning lepp-
ríkjanna í Áustur-Evrópu, og get
ur það leitt til þess að hann slaki
eitthvað til við þau. Við megum
ekki einblína á erfiðleika vest-
rænna ríkja. Rússneska heirns-
veldið á líka við mikla erfiðleika
að etja, og þeir gefa okkur von
uim jákvæða þróun. Rússar eiga
Sennilega eftir að nálgast Vest-
urveldin miklu meira en orðið er
— við megium ekki gleyma að
Leningrad og Mosfcva eru í
Evrópu. Sá dagur kynni að renna
upp, að Rússar þyrftu á hjálp
okkar að halda gegn sxnum eigin
vinum og bandamönnum.
Hvað geta fslendingar gert?
Ef þið spyrðuð mig, vinir mín-
ir í Reykjavík, hvað þið getið
gert fyrir Ungverja, rnundi ég
segja þetta:
Gleymið okkur ekki, allra sízt.
þeim sem sitja í fangelsum.
Haldið áfram að mótmæla með-
ferðinni á þeim.
Haldið fast við frelsi ykkar,
friðarvilja og eflingu vestrænn-
ar einingar.
Já, mér er það jafnljóst og ykk
ur, að þið getið ekki einir út aí
fyrir ykfcur haggað valdajhfn-
væginu í heiminum. En trúnað-
ur ykfcar við hugsjónir frelsis og
friðar er eigi að síður mjög mifc-
ilvægur. Hann er heiminum
dæmi um það, hvernig lítil þjóð
getur varðveitt lýðræði, vináttu
og framfaravilja í viðsjárverðum
heimi, og hann örvar bræður
okkar í Ungverjalandi, seim trúa
á dag frelsisins.
Svíakonungur
finnur 3.500 ára
gamlar rústir
RÓMABORG, 25. okt. — Gústav
Adolf Svíakonungur, sem er
foringi flokks sænskra fornleifa-
fræðinga á Ítalíu, tjáði blaða-
mönnum í dag, að flokkurinn
hefði fundið rústir gamallar
borgar um 80 km fyrir norðan
Róm. Taldi konungur líkur tU,
að rústimar væru allt að 3.500
ára gamlar — og kynni hér að
vera um að ræða annaðhvort
Contenebra eða Cortusa, sem
rómverski sagnfræðingurinn Li-
vius minnist á í ritum sinum. —
Livius var uppi á dögum Krists.
Fangaskipti
ELISABETHVILLE, 25. okt. —
Tsjombe, forseti og forsætisráð-
herra fylkisstjórnarinnar í Kat-
anga, fullgilti í dag vopnahlés-
samkomulagið við herstjórn SÞ,
en það var áður staðfest at
skrifstofu samtakanna í New
York. — Hófust síðan fanga-
skipti þegar í stað. Fóru þan
fram á flugvellinum í Elisabeth-
ville, og skilaði Katangaher þar
182 SÞ-hermönnum, sem verið
hafa í haldi undanfarnar vikur.
Flestir voru þeir írskir. — SÞ
skiluðu minni hóp Katangahev
manna við sama tækifæri.
Skipasmiðir segja
ekki upp
A FUNDI Sveinafélags Skipa-
smiða á miðvikudag var sam-
þykkt tillaga frá stjórninni þess
efnis, að enn væri ekki tíma-
bært að segja upp samningum.
Tillaga stjórnarinnar var á
þessa leið:
„Fundur haldinn í Sveinafélagi
skipasmiða miðvikudaginn 25.
Október samþykkir, að ekki sé
tímabært að segja upp neinum
ákvæðum gildandi samninga milli
Sveinafélags skipasmiða og Meist
arafélags skipasmiða.“
Tillagan var samþykkt með 14
atkvæðum gegn 4. alls voru
24 á fundinum.