Morgunblaðið - 08.11.1961, Blaðsíða 14

14
MORGUNfíLiÐlh
Miðvikudagur 8. nóv. 1961
Innilegar þakk;r færi ég öllum þeim sem glöddu
mig með gjöfum, blómum og' skeytum á 80 ára af-
mæli mínu. — Guð b'.essi ykkur öll
Anna Vilhjálmsdóitir frá Hnífsdal.
VerzSun@rliusnæðí
Vil kaupa eða taka á leigu húsnæði sem hentaði
vel undir uýienduvöruverzlun. Tilboð er greini
verð og staðsetningu sendist Mo’°grmblaðinu merkt:
„Verzlunarhúsnæðí — 7146“.
íbú&ir við Kíeppsveg
í sambýlishúsi við Kleppsveg eru til sölu rúmgóðar
3ja, 4ra og 5 herbergja íbúðir á hæðum og 1 rúmgóð
2ja herbergja íbúð á jarðhæð. Eru seldar með tvö-
földu gleri, fullgerðri miðstöð og sameign inni
múrhúðaðri eða tiibúnar undir tréverk. Eru í full-
gerðu hverfi með verzlunum og öðrum þægindum.
Hitaveita væntanleg.
Hagstætt verð, ef samið er strax
ÁKNI STEFÁNSSON, hrl.,
Málflutningur — Fasteignasala.
Suðurgötu 4 — Sími: 14314.
Móðir mín, ekkjan
ÞÓRLNN JÓHANNESHÓTTIR
andaðist að heimili sínu Birkimel 8B, Reykjavík, hinn
6. þessa mánaðar.
F. h. aðstandenda.
Knstín Högnadóttir.
Jarðarför föður okkar
INGJALDS ÞORARINSSONAR
Reynimel 54,
fer fram frá Dómkirkjunni, fimmtuduginn 9. nóvember,
kl 13,30.
Börnin.
Hugheilar þakkir fyrir auðsýnda samúð við andlát og
jarðarför systur okkar
HELGl' EIRÍKSDÓTTUR
frá Lauga-Bæ.
Sérstaklega vilium við þakka Lauga-Bæjar hjónum
fyrir ómetanlega hjálp henni til handa til hinztu stundar,
svo og öllum þeim, sem á einn og annan hátt réttu henni
hjálparhönd. — Guð biessi ykkur öll.
Margrét FJríksdóttir,
Pálína Eiríksdóttir,
Sigriður Eiríksdóttir,
Sólrún Eiiíksdóttir,
LiJja Eiríksdóttir,
og aðrir vandamenn.
Alúðar þakkir færum við öilum þeira er sýndu okkur
samúð og vináttu við andlát og jarðarför mannsins míns
föður okkar, tengdaföður og afa
DANELÍUSAR SIGURDSSONAR
Hellissandi.
Guð blessi ykkur öll.
Sveindís Hansdóttir,
börn, tengdabörn og barnahörn.
Innilegar þakkir til allra nær og fjær sem heiðrað
hafa minningu
TÓMASAR BJÖRNSSONAR
og auðsýnt okkur samúð við andlá’’ og jarðarför hans.
Margrét Þórðarsdóttir,
Kristín Tómasdóttir, Árni Árnason,
Stefanía Pétursdóttir, Óiafur Tómasson,
i Þökkum auðsýnda samúð og vináttu vdð andlát
og jarðarför bróður okkar
GUÐJÓNS JÓNSSONAR
Holtsgötu 34.
Systur og aðrir vandamenn.
Framh. af bls. 13.
mér er ekki eins mikið kappsanál
að „rógbera og ófrægja“ hann
og Gunnar telur sér hentugt að
staðhæfa, og einnig hitt, hversu
auðvelt væri að „falsa“ ritdóma
með því að vinza úr þeim það,
sem maður vill í það og það skipt
ið.
Og skal nú nánar vikið að
Kristiian Elstor, fynst meistari
Dal notar „klippingaraðferðina"
við tilvitnun mína til hans.
Eg held, að engurn sæmilega
dómbærum manni á bókmennta-
lega gagnTýni geti dulizt, að út-
koman úr umsögn Elsters um
skáldverk Kristmanns Guð-
mundssonar, þega. allt er tekið
með, sem hann segir, muni sú,
að Kristmann sé „underholdings-
forfatter", eins og það er kallað
á Norðurlöndum. Það þykir víst
ekki séríega mikilfenglegt. Kem
ur þetta heim við það, að árið
1954 sá ég Morgun lífsins, eina
helztu bók Kristmanns og þá,
sem flestar ritdómaglefsur Gunn
ars Dals snúast um, liggja í bóka
búðarglugga suður í Þýzkalandi,
og var prentað skýrum stöfum á |
kápu hennar, í raimma: Zur
Unterhaltung. Slíkt hef ég aldrei
séð standa á bókum, sem Þjóð-
verjar taka alvarlega, enda segir
Elster hinn norski: „Han (þ.e.
K.G.) er ... ■ ikke særlig original
i valg af stoff eller i syn p&
mennesker og liv, og idéer i
dybere detydning eier han ikke
.... det er ingen dybde i ham,
ingen hemmeligheter, ingen over
raskelser .... mai- husker ham
ikke lenge.“
Bg veiit ekki, hvaðan Gunnari
kemur sú vizka (nema það væri
frá Kristmanni sjálfum), að
„dybde" merki hér „bölsýni og
lýsingar á ömurleikanum“ og
ekkert annað. Það er verið að
telja upp annmarka Kristmanns
Guðmundssonar og setningin
yrði hlægileg, ef orðið merkti
þetta, hér á þessum stað. Skort-
ur á bölsýni og skortur lýsinga
á ömurleikanum er ekki ann-
marki á neinum höfundi. það
ætti jafn vel Gunnar Dal að geta
skilið.
Gunnar reynir að breiða yfir
þessa umsögn Elsters með því
að vitna til ritdóms eftir hann í
Aftenposten um einhverja eina
bók Kristmanns og án þess að
láta þess getið, frá hvaða tíma
hann sé. Hann er, þori ég að
fullyrða óséð, eldri en þessi marg
nefnda alsaklausa bókmennta-
saga. I henni dregur Elster bæk-
ur Kristmarms í dilka, segir, að
sumar séu betri en aðrar, en ger-
ir heldur lítið úr seinustu verk-
um bans, og er þá miðað við
árið 1934 (útkomuár 2. útg. bók
menntasögunnar).
Það er „bæði illgjörn og
heimskuleg athugasemd" hjá
mér, segir spekingurinn, að ég
skuli láta mér það um munn
fara, að ritdómamir, sem hann
vitnar til í afmælisgrein númer
eitt, séu runnir frá skáldinu
sjál'fu, þeir eru „teknir _upp úr
riti, sem Ragnar Jónsson í Smára
gaf út á sínum tíma og Hannes
hefði átt að þekkja". Víst vissi
ég um þetta „rit“, en skil hins
vegar ekki, af hverju ég „hefði
átt að þekkja það“. Bæklingur
þessi var gefinn út, þegar Krist
mann hóf að nýju að rita á ís
lenzku með bók sinni Nátttröllið
glottir og hlýtur að vera eitt
bros'legasta skjal bókmenntasög
unnar. Mig hefur aldrei langað
ti'l að eiga hann.
En hverju er Gunnar að svara
með þessum upplýsingum? Vita
skuld hefur Kristmann sjálfur
lagt til ritdómana, sem þar er að
finna, hann hefur haft_ þá með
sér í farangri sínum frá Noregi,
en Ragnar Jónsson ekki safnað
þeim saman úr 10 til 15 ára göml
um erlendum blöðum, sem ekki
voru tiltæk hér á landi. Það
stendur því algerlega óhaggað,
sem ég sagði, að „þaðan (þ.e. frá
K.G.) hlýtur þessi vitneskja um
viðtökurnar, sem bækur hans
fengu erlendis, að vera runnin“.
Gunnar segist í afmælisgrein
, númer tvö aldrei hafa gefið til
kynna í afmælisgrein númer eitt,
að Kristmann væri píslarvottur
hjá íslenzku þjóðinni, eins og ég
haldi fram, að hann hafi gert. Þó
stendur í afmælisgrein númer
eitt: „Nú skyldu menn ætla, að
eftir alla þessa sigra og ómetan
legu landkynningu mundu Islend
ingar veita þessum landa sínum
fullan stuðning á framabrautinni
og sýna honum jafnvel einhvern
'þakklætisvott. — En það fór á
annan veg. Strax þegar Krist
mann fór að vinna sína fyrstu
sigra, reyndu menn hér heima að
rógbera hann í Noregi og hindra
frekari framgang hins unga
skálds.“ Og ennfremur segir í
sömu grein: „tslendingar einskis
meta alla, sem þeir geta.“ (letur
br. mín). Er hægt að komast öllu
skýrar að orði um þann illa að
búnað, sem Kristmann hefur hlot
ið hjá Islendingum, að áliti Gunn
ars Dals? Og hnykkir hann þó á
þessu til vonar og vara: „Krist-
mann getur horft stolitur yfir
farinn veg, og honum hefur fallið
sú hamingja í skaut að hafa get
að gefið þ.ióð sinni margfaldlega
meira en hann hefur beorið frá.
henni“. (leturbr. mín). Fram á
hvaða gjafir er spekingurinn að
fara? Lystisnekkju? Er nokkur
ástæða til, að þjóðin sýni Krist
manni Guðmundssyni meiri sóma
en þann að veita honum árlega,
eiins og gert hefur verið, hæstu
listamannalaun' íslenzka ríkisins.
Nei. Gunnar segist aldrei hafa
haldið því fram, að Kristmann
væri písl'arvottur, því hann ætti
I svo marga vini hér á landi, þrátt
fyrir allt, og það standi í afmælis
grein númer eitt. En hvað er
hann þá alltaf að tala tffli íslend
inga, að þeir séu að rógbera hann,
ef hann meinar ekkert með því?
Eg tel mig hafe fulla heimild til
að leggja út af texta hans, eins
og hann er í hendur manns bú
inn, og hann má sjálfum sér um
kenna, þegar ritsmíðar hans eru
jafn grautarlegur vaðall og af
mælisgreinarnar um Kristmann
Guðmundsson.
Það er eitt atriði enn í afmæl
isgrein númer tvö, sem mig lang
ar til að svara. Gunnar segir, að
sé það „vafasöm háttvísi" hjá
mér að ætlast til þess. að birtar
séu neikvæðar umsagnir erlendra
manna um verk Kristmanns í
afmælisgrein um hann sextugan.
Þetta kann vel að vera rétt. En
hvers vegna er hann þá í sömu
afmælisgrein að rifja upp eitt
einstakt íslenzkt dæmi (salt
kjötspjesa söguna) um „herferð
ina“ gegn Kristmanni, fyrst hon
um finnst ekki kurteislegt _ að
vitna í neikvæða erlenda dóma
um verk hans við þetta tækifæri?
Kemur ekki hér á daginn það,
sem ég sagði í fyrri grein minni:
„Að yfirlögðu ráði notar Gunnar
Dal tækifærið — sextugsafmæli
Kristmanns — til að vekja á
þvi sérstaka athygli, hversu grátt
íslendingar (leturbr. mín nú)
hafi leikið Kristmann Guðmunds
son allt frá því fyrsta.“? Hvað
getur þessi mismunun á_ útlend
ingum og íslendingum þýtt ann-
að? Er það máski smekklegra_ í
afmælisgrein að fjargviðrast ut
af neikvæðri íslenzkri gagnrýni
en erlendri?
—★—
Meietari Dal er nokkuð úrillur
í seinni afmælisgrein sinni. Að
vísu skil ég ósköp vel uppnám
hans. Ég gerði nefnilega dálítið,
sem ég ekki mátti: ég sagði.
að Kristmann hefði ekki
ævinlega fengið góða dóma
erlendis og sannaði með nokkr-
um dæmum, að íslendingar
heíðu ekki gert verr við hann
en aðra rithöfunda sína. Þetta
er það versta, sem hægt var að
segja við Gunnar Dal og Krist-
mann Guðmundsson. Þeir hafa
sem sé stofnað með sér nokkurs
konar þjáningarbræðra-félag og
hafa veitt einstöku heppilegum
mönnum inngöngu í það. Félag-
ið hefur það á stefnuskrá sinni
að viðhalda trú félagsmanna á
því, að þjóðin kunni ekki að
meta þá, allir séu þeir snilling-
ar, sem vegna samsærismanna í
öllum áttum fái ekki notið þess
sannmælis, sem þeim réttilega
ber. Félagsmenn skrifa ritdóma
og aðra listgagnrýni hverjir um
aðra og herða sig þá upp í fé-
lagsandanum. Afmælisgreinar
Gunnars Dals eru liður í félags-
starfseminni, enda hafa þessir
tveir þjáningarbræður skipzt á
prentuðum kveðjum í anda fé-
lagsins nú um alllangt skeið.
Þegar því gerðar eru athuga-
semdir við þessi skrif, eins og
þær, sem fólust í grein minni á
dögunum, þá er það tilræði við
félagið. En félagið er nefnilega
svo hentugt, að í skjóli þess
er öll gagnrýni, hver sem hún
er og hvaðan sem hún kemur,
afgreidd sem „rógur“, og vana-
lega eru kommúnistar í spilinu
eða handbendi þeirra. Félags-
menn þessir flagga með „hægri
menns'ku" og telji sig veru
„borgaralegum rithöfundum" til
gagns og sóma, en ég leyfi mér
að draga það í efa. Það mætti
segja mér, að fátt væri betra
og meira vatn á myllu komm-
únista, andstæðinga þjáningar-
bræðranna, en félagsmenn sjálf-
ir. Þetta ættu þeir að íhuga á
næsta fundi.
Það er annars athyglísverð
saga, hvernig það atvikaðist, að
Gunnar Dal gerðist einn þján-
ingarbræðra. Honum var fyrst á
skáldferli hans talsvert hossað,
eða allt þar til bókin Ljóð ungra
skálda kom út árið 1954. Þá var
Gunnari Dal allt í einu ekki
gert jafn hátt undir höfði í rit-
dómum og hann sjálfur taldi
ástæðu til. Mig minnir, að það
hafi verið Kristján Karlsson,
sem fyrstur manna vakti máls 4
því, svo eftir var tekið — og
það var hér í Morgunblaðinu
—■ hversu skáldskapur meistar-
ans væri í rauninni lítilfjörleg-
ur, og árið 1955 sagði Steinn
Steinarr í prentuðu viðtali um
nýrri ljóðagerð — og varð hann
á þeim tíma ekki sakaður um
sérlega hrifningu af kommún-
ismanum: „Gunnar Dal minnir
mig allmjög á Ásmund frá
Skúfsstöðum — og má það und-
arlegt heita“.
Orð Kristjáns, Steins og fleiri
lét Gunnar ekki segja sér tvisv-
ar: Þegar á næsta ári, 1956. er
hann byrjaður að yrkja £ Tíma-
rit Máls og menningar! Voru
þá liðin 8 ár frá útkomu bók-
menntasögu Kristins E. Andrés-
sonar, sem hvað drýgstan þátt
heíur átt í stofnun þjáningar-
bræðrafélagsins. Gunnari hefur
því verið fullkunnugt um, hvað
þar stendur um Kristmann Guð-
mundsson, en hefur ekki talið
það sérstaklega athugavert, úr
því hann skipar sér óhikað f
raðir Kristins-manna. En senni-
lgea hefur hann ekki gert sér
vonir um nógu skjótan fnama á
meðal þeirra, því ekki leið ýkja
langur tími, þar til honum skaut
upp í Framsóknarflokknum sem
sérlegum menningarpostula hans,
og er hann nú orðinn skólastjóri
einhvers konar félagsmálaskóla
á þeim vígstöðvum og kennir
þar væntanlega hina flóknu og
frumlegu ídeólógíu flokksins.
Ljóð Gunnars Dals í marz-
hefti Tímarits Máls og menn-
ingar 1956 er athyglisvert fyrir
þá sök, að þar má, að ég held,
sjá fyrstu sýnilegu merki þess á
prenti frá hans hendi, að þjóðin
er tekin að vanþakka framlag
hans til bókmennta hennar. Þess
um orðum mínum til sönnunar
tek ég upp hluta ljóðsins. Kvæð-
ið heitir Á útleið, og leynir sér
varla, að það er allþjáður mað-
ur, sem á pennanum heldur:
Úthýst var mér, vina mín.
I landi kuldans kveðið hef ég
og kvæðabrot mín smá því gef
ég,
—• en úthýst var mér, vina
mín ....
Komdu héðan, hjarta mitt, —
þangað burt, er sorgin sefur,
og söngur tregans þagnað hefur.
Komdu héðan, hjarta mitt,
hús ei land mitt skáldi gefur.....
Síðasta ljóðlínan geymir við-
kvæmt einkamál skáldsins og
félaga hans, að því er viirðist,
Var Gunnar farinn að gera sér
vonir um íbúðarhús, sem þakk-
lætisvott frá Al'þingi fyrir list
hans, þar til byrjað var allt í
einu að halda því fram, að hamn
væri ekki gott skáld? „Hús ei
land.mitt skáldi gefur“ hlýtur að
vera frekari skilgreining þess um
hvers konar „úthýsingu“ sé að
ræða. Ef þetta er rangt skýrt
hjá mér, merki orðalagið „að
gefa ekki hús“ sama og „út-
hýsa“ í mæltu máli, ætti sýsl-
ungi minn, Jakob Benediktsson,
að sjá svo um, að Gunnar Dal
kæmist þó alla vega inn í hina
stóru og væntanlegu orðabók
tungunnar, úr því hann komst
ekki undir þak á hinu langþráða
gjafa-húsi.
Hannes Pétursson.