Morgunblaðið - 19.11.1961, Side 13

| ’ Sunnudagur 19. nóv. 1961
MORCVNBLAÐ1Ð
13
Úr stríði Finna og Rússa 1939
og orðið sú að þjappa þeim ann
’betur saman en nokkru sinni fyrr
og vekja skilning margra, sem
áður höfðu ekki hugsað málin til
hlítar, á því að frelsið verður
einungis verndað með því, að
menn séu reiðubúnir til að verja
það, ef á þarf að halda.
Duga eigin ógnan-
ir til að skapa
hættu á árás
annarra?
Hver sem tilgangur Sovétstjórn
arinnar með helsprengjunum er,
þá er ótvírætt, að þær hlutu á
sama veg og aðgerðir hennar og
hótaniir ' í Berlínarmálinu að
skapa aukna hættu í alþjóðamál-
uim. Hættan á því, að ný heims-
styrjöld brjótist út, hefur þess
vegna aldrei verið meiri frá ófrið
Ba ndaríkin hefðu síðan einnlg
formlega viðurkennt nú á þessu
ári.
Enginn vafi er á því, að Kekik-
onen lagði af ásettu ráði slíka
áherzlu í ræðum sínum á hlut-
leysisstefnu Finna og hverja við-
urkenningiu hún hefði hlotið af
hálfu stórveldanna. Hann vildi
með því draga úr ótta manna og
minna á eina meginforsendu vin-
áttusamningsins 1948, þar sem
viðurkennt var, að Finnland
skyldi ekki dregið inn í hagsmuna
ágreining stórveldanna. Sú
áherzla, sem Kekkonen lagði á
þetta er því athyglisverðari sem
Finnlándsstjórn á þessu stigi
málsins vissi enn ekki, hvað í
raun og veru vakti fyrir
Sovétstjóminni með orðsendingu
hennar hinn 30. október. Einmitt
vegna þeirrar óvissu var sjálfur
utanríkisráðherrann sendur til
Moskvu í því skyni að kanna,
hver tilgang'Ur Sovétstjórnarinn-
ar væri.
Hótanir um
Vináttu-
samningurinn'
Hinn 6. april 1948, meðan
Stalín var enn á lífi og Molotov
utanríkisráðherra Sovétstjómar-
innar, undirritaði hinn síðar-
íiefndi fyrir hönd Sovétsamveld-
isins samning um vináttu, sam-
vinnu og gagnkvæma hjálp milli
Iþess og lýðveldisins Finnlands.
Bæði í temgangi samningsins og
jneginmiáli hans eru margar full-
vissanir ' um vináttu ríkjanna,
vilja þeirra til samvinnu og efl-
tngu friðar í heiminum í sam-
ræmi við markmið SÞ.
Þá er í inngangi samningsins ber
um orðurn tekið fram, að hann sé
gerður „af virðingu fyrir við-
leitni Finmlands til að halda sér
utan við hagsmunaágrei'ninginn
milli etórveldanna.“ 1. grein
sjálfs samningsins hljóðar svo:
„Fari svo, að ráðizt verði með
vopnum á Finnland eða Sovét-
samveldið innan landamæra
Finnlands af hálfu Þýzkalands
eða annars ríki, sem er í banda-
lagi við það, mun Finnland, trútt
Bkyldum sínum sem sjálfstætt
ríki berjast til að hindra árás-
ina. 1 þessu skyni beitir Finnland
öllum þeim liðsafla, sem það
ræður yfir, tU að verja helgi
yfirráðasvæðis síns á landi, á
Jhafi og í lofti, og gerir það innan
landamæra Finnlands, í samræmi
við skyldur sínar svo sem nánar
er ákveðið í þessum samningi,
eftir þörfum með hjálp Sovét-
eamveldisins eða ásamt með því.
Fari svo sem að framan grein-
ir, veitir Sovétsamveldið Finn-
landi þá hjálp, sem þörf krefur,
og semja samningsaðilar sín á
rnilli um framkvæmd hennar.“
., 2. gr. samningsins 'hljóðar svo:
W „Hinir háu samningsaðilar
skulu hafa samráð sín á milli,
fari svo að staðreynt verði, að
ógnun um hernaðarárás, sem um
fjallar í 1. gr., sé fyrir hendi.“
„Trútt skyldum
* \
sínum sem
sjálfstætt ríki44
" Fyrir þá, sem telja, að varnar-
leysi sé bezta öryggið, er harla
athyglisvert, að í 1. gr. vináttu-
aamnings Finnlands og Sovétsam-
veldisins, er því slegið föstu, að
|>að sé skylda sjálfstæðs ríkis að
Iberjast til hindrunar árás. Þessi
fU'llyrðmg byggist á þeirri óum-
deilanlegu frumskyldu hvers
sjálfstæðs ríkis að tryggja eftir
megni sitt eigið öryggi. 1 full-
veldi rilkisins felst raunar, að það
ræður sjálft, hvernig þessari
skyldu skuli fullnægt, hvort það
gerir það eitt út af fyrir sig eða
Heitar til þess atbeina annarra,
ef það telur sig ekki eitt þess um-
bomið að annast fullnægju skyld-
unnar. Samn ingurinn milli Finn-
iands og Rússlands á samkvæmt
jREYKJAVÍKURBRÉF
Laugard. 18. nóv.
beinum Jikvæðum sínum að vera
til þess að tryggja, að þessari
skyldu Finnlands verði fullnægt
með nægu afli.
Gáðu að, hvar
Finnland liggur
Hitt er annað mál, hvórt Finn-
ar hafa sjálfir talið að yfirvof-
andi væri vopnuð árás frá Þýzka
landi eða einhverju bandaliags-
ríki þess. Þegar samningurinn
var gerður, var Þýzkaland með
öllu óvopnað og átti enga banda-
menn. Finnland og Rússland
höfðu aftur á móti einungis rúmu
ári áður gert friðarsamning sin
á milli- Þarf ekki að rekja
unda'nfara þeirra friðarsamninga
né saimskipti þessara tveggja
ríkja allt frá því, að Sovétsam-
veldið réðist á Finnland vetur-
inin 1939. Meginþættir þeirnar
sögu enu enn ölluim í fersku
minni. F-rjálshuga menn dáðust
þá og dást enn að baráttu Finna
á þeim árum og að bví, að þeim
skyldi takast að halda sjálfstæði
sínu. Areiðanlega þúrfti mikla
stjórnmálavizku til að forða
finnsku þjóðinni frá undirokun
eftir stríðslokin 1945. Raunsæi
og einbeittni réðu þar mifclu um.
Kekkonen forseti komst svo að
orði í ræðu, sem hann hélt 5.
nóvemfoer s.l.:
„Eg mam vel, hvernig minn
virti fyrirrennari Paasikivi for-
seti, þegar hann var forseti eftir
stríðið, hlýddi á, að þingmaður
I fordæmdi barðlega störf stjórn-
[ arinnar. Þegar Parsi'kivi fékk orð
ið, skoraði hann á þingmanninn
að fara heim, taka fram landa-
bréf og gá að, hvar Finnland
liggur.“
Það var vegna legu Finnlands,
sem samningurinn við Sovétsam
veldið 6. apríl 1948 var gerður
og Finnar samfærðust um að
fylgja yrði þeirri stefnu í utan-
ríkismálum, sem þar með var
mörkuð. Sú stefna hefur verið
kölluð Paasikivi-stefnan og finnst
nú enginn málsmetandi Finni,
sem ekki tjáir sig henni fylgj-
andi. Um stefnuna í utanríkis-
málum er þessvegna alls eng-
inn ágreiningur í Finnlandi.
Sovétstjórnm
Berlínardeiluna
Óneitanlega er nú miklu ófrið-
vænlegra í heiminum en var
1948. Þá var máttur Bandaríkj-
anna yfirgnæfandv teeu ein réðu
yfir kjarnorkuvopnum. E£ þau
hefðu haft bug á að granda Sovét
samveldinu, varð ekki rönd við
reist. En því fór svo fjarri, að
farið væri með 'hernað á hendur
Sovétríkjunum, að einu viðbrögð
in gegn vaxandi yfirgangi þeirra
var myndun Atlantshafsbanda-
lagsins til varnar frelsi Vestur-
Evrópu. Eftir að Kóreustyrjöldin
brauzt út og 'hafinn var vígbún-
aður í Austur-Þýzkalandi, þótti
ekki fært annað en taka Vestur-
Þýzkaland inn í Atlantsihafsiban'da
lagið.
Síðan hefur margt gerzt og
Sovétríkin eru nú orðin miklu
öflugri en þáu hafa nokkru sinni
áður verið. I krafti þess styrk-
leika Arefj ast þau nú, að breyting
verði gerð á stöðu Vestur-Berlín
ar frá því; sem áður hafði verið
samið um, og Austur-Þýzkaland
verði formlega viðurkennt sem
sjálfstætt ríki. Það mundi hafa í
för með sér, að eyðast hlytu von-
ir Þjóðverja'um endiursameiiningu
í fyrirsjáanlegri framtíð.
Hvað sem um þessar kröfur
verður sagt, er augljóst, að þeir,
er þær hafa uppi, bera ábyrgð á
hinni auknu snennu sem orðið
hefur , í alþjóðamálum þeirra
vegna. Hinir vildu una við ver-
andi ástand. Sovétríkin krefjast
breytinga, vel vitandi. að áhætta
hlýtur að fylgja sjálfri kröfu-
gerðinni, bvað þá einhliða að-
gerðum, ef samningar nást ekki.
Helsprengjurnar
Enn vefður ekki sagt, í hvaða
skyni Sovéfcstjórnin hóf hel-
sprengjuti'lraunir sínar. Sumir
telja, að þær hafi verið gerðar
vegna þess, að Sovétstjómin hafi
talið sig þurfa að sýna sínum
eigin þegnum mátt sinn og meg-
in. Ef svo er, þá er innri styrkur
hennar ekki sá, sem hún vill vera
láta, og bendir raunar bröltið
með lík Stalíns og árásirnar á
„flokksfjandimennina," svo sem
hinn margreynda Molotov, í sömu
átt.
Aðrir halda, að ó?nununum sé
einkum beint gegn kommúnist-
um í Kína og Albaníu, enda full
yrðir einræðisherranin í Albaníu,
að verulegur hluti kommúnista-
flokka víðsvegar um heim sé enn
á Stalínslínunni, eins og hann
sjálfur. Má því vel vera, að nú-
verandi valdamenn í Kreml vilji
sýna Stalinistum bæði utan Rúss-
lands og innan yfir hvílíkum helj
arkrafti þeir ráði.
Loks láta Sovétherrarnir sjálf-
ir í veðri vaka, að helsprengjurn
ar eigi að styrkja þá í samningum
og ef til kemur í viðureign við
lýðræðisríkin. Ef sá er í raun og
veru tilgangurinn, þá lýsir hann
miklium misskilningi á eðli frjáls
huga manna. Afleiðingin hefur
arlokum 1945. Sannmæli er það,
sem Kennedy Bandaríkjaforseti
sagði nýlega, að friðurinn hvílir
nú á spjótsoddum. Vissulega er
rétt, að ekki er vel statt meðan
svo stendur. Víst er nú sem fyrr,
að lýðræðisríkin hyggja ekki á
áráis. Ur því að Bandaríkin neyfctu
ekki aflsmunar á meðan hann
var jafnmikill og var á fyrstu ár-
unum eftir stríðslok, þá væri það
óðs manns æði að hefja árás nú.
Enda kemur engum ábyrgum
forystumanni lýðræðisþjóðanna
til hugar að gera það nú fremur
en á meðan þeir gátu haft ráð
Sovétsamiveldisins í hendi sér, ef
þeir hefðu kosið. Staðreyndin er,
að hvorki þá né nú vilja þeir h'ut
ast til um innri mál Sovétríkj-
anna.
Að svo vöxnu máli hlaut það
mjög að auka á ugg manna, þeg-
ar Sovétstjómin óskaði þess
hinn 30. obt. s. 1., að upp skyldu
teknir samningar milli Sovétsam
veldisins og Finnlands, með til-
vísun til 2. gr. vináttusamnings-
ins 6. apríl 1948. Fullyrðing um,
að Sovétsamveldinu sé ógnað
með árás af hálfu Þýzkalands
eða bandalagsríkja þess á Finn-
land eða yfir Finnland er svo
fjarri sanni, að með ólíkindum
er, að hún geti verið í alvöru
frarn sett.
Kekkonen reynir
að lægja öldurnar
Ofðsending Rússa barst á með-
an Kekkonen Finnlandsforsetd
var í Bandaríkjaför sinni. Hann
vék að henjij í ræðu, er hann hélt
í Los Angeles, hinni síðusitu er
hann flutti vestan hafs. áður en
hann sneri heim. Þá sagði hann,
að tillaga Sovétstjórnarinnar um
samráð hefði ekki í för með sér,
aS méginistefnu, neitt nýtt í samn
ingssamibandinu milli Finnlands
og Sovétsamveldisi'ns, en væri
merki hins einstaklega alvarlega
pólitíska spennings, sem ríkti í
Evrópu. Hann áréttaði þetta í
ræðu, sem hann hélt heima i
Finnlandi hinn 5. nóvember, og
sagði, að hlutleysisstefna Finn-
landis væri enn viðurkennd af
Sovéfcstjórninni og Finnland gæti
þess vegna baldið áfram á hinum
skýrt markaði vegi ufcanríkis-
mála sinna, sem Finnar hefðu
með áralangri samfelldiri og vís-
vitandi vinnu fengiS viðurkenn-
ingu á, bæði af hálfu landanna í
austri og vestri. Kekkonen rakti
síðan, að þótt hlutleysissteínan
hefði í fyrstu verið viðurkennd í
einni málsigrein vináttusamnings
ins, þá hefði Sovétstjómiri fyrst
1956 tekið ótvíræða afstöðu til
þessa hlutleysis, sem England og
her í bakgrunni
Við fyrstu sýn virtust ekki
réttar þær getgátur, sem ýmsir
höfðu sett fram, að Rússar krefð-
ust þess þegar í stað að sendia
(hier inn í Finnland, eða að finnska
stjómin segði af sér og önmur
Sovétstjórninni geðþekkari tæki
við. Samkvæmt þeirri tilkynn-
ingu, sem finnska stjómin gaf
út hinn 14. nóv. fer þvi hins
vegar fjarri, að óttinn um slíkar
kröfuir geti verið úr sögunni.
1 tilkynningu finnsku stjórnar-
innar segir:
„Gromyko utanríkisráðherra
sló því föstu, að stjórn Sovét-
samveldisinis hafi ekki minsta
ásetning um að blanda sér í innri
málefni Finnlands. Hann sagði,
að Sovétsamveldið hafi fullkomið
traust á núverandi stefnu Finn-
lands í utanríkismálum.
Sovétstjórnin hefur þó ekki
getað látið vera að festa athygli
á því, að stjórnmálaástandið í
Finnlandi er orðið óstöðugt og í
Finnlandi hafa myndast viss
stjórnmálasamtök, sem hafa þann
ásetning að reyna að leggja
hindrnir í veginn fyrir að haldið
verði áfram núverandi utanrík-
ismálastefnu.
Eins og nú stendur mundi
stjóm Sovétsamveldisins óska að
fá svo fljótt sem mögulegt er
staðfestingu á, að haldið verði
áfram núverandi utanríkismála-
stefnu og að ekkert verði til þess
að hindra þróun hinna vinsam-
legu tengsla milli Finnlands og
Sovétsamveldisins. Ef þvílík
staðfesting getur fengist, miundi
ef til vill vera hægt að komasit
hjá 'hemaðar-samningum.“ -
íhlutun í innri mál
1 yfirlýsingu Gromykos felst,
að Sovétstjórnin áskilur sér rétt
til þess að heimiba að fara með
her imn í Finnland, ef hún sjálf
metur það, að hætta sé á, að
Finmland breyti um utanríkis-
stefnu eða ef hin „vinsamlegu
tengsl" landanna þróast öðru vísi
en Sovétstjórninni þóknasit. Þetta
er gert rétt eftir, að bæði Bret-
land og Bandaríkki hafa viður-
kennt hlutleysi Finlands, og þrátt
fyrir það þó að í 6. gr. vináttu-
samningsins frá 6. apríl 1946
segi svo:
„Hinir háu samningsaðilair
skuldbinda sig til að fylgja meg-
inreglunum um gagnkvæma virð-
in.gu fyrir fullveldi og sjálfstæði
og afskiptaleysi af innri málefn-
um hins ríkisins.“
Gromyko man ívo sem eftir
þessu ákvæði og segist alls ekki
vera að blanda sér í innri mál-
efni Fininlands samtímis því. sem
hann ógnar Finr.um með her-
námi, ef Finnland tryggi ekki að
„réttri“ utanríkisstefnu verði
fylgt og þróun tengslanna við So
vét-samveldiij verði slík sem So-
vét-stjórninni líkar! Jafnframt
gefur hann i skyn hvernig eigi að
tryggja þetta: Með því að eyðfc
Framh. á bis. 14.