Morgunblaðið - 19.11.1961, Page 17

ríZ
Sunnudapur 19. nóv. 1961
MORGUNBLAÐIÐ
17
Bréf til Mbl.:
unnar Dal kvaddur
Herra ritstjóri.
ÞETTA er orðin löng og held-
ur leiðinleg ritdeila hjá okkur
Gunnari Dal hér í Morgunblað-
inu út af Kristmanni Guðmunds-
eyni, og skal henni lokið af
minni hálfu með þessum grein-
arstúf, enda er ég tekinn að
mæðast nokkuð á því að ræða
við heimspekinginn og byrjaður
að draga í efa — þótt dónalegt
sé — að hann hafi nokkru sinni
komizt alla leið til Indlands á
fund austurlenzkra vitringa.
Það er annars skrítið, hvað
sumir menn verða óðamála, þeg-
ar svo vill til, að blýantur eða
sjálfblekungur lendir af ein-
tiverjum ástæðum í höndunum
á þeim, og á þetta jafnt við
um menn í mjög miklum trún-
aðarstöðum og háum embættum
eins og Gunnar Dal, sem er rit-
stjóri bindindisblaðs og skóla-
stjóri Framsóknarflokksins.
Gunnar er bæði reiður og sár
yfir því, hvað ég er ófús á að
samsinna öllu, sem hann hefur
undanfarið verið að skrifa hér
í blaðið um Kristmann Guð-
mundsson og aðbúnaðinn að
honum, ég er jafnvel að and-
mæla heimspekingnum og gera
tilraunir til að hnekkja sumum
af vitleysum hans, þótt komið
hafi fyrir lítið, því hann hefur
jafnóðum hnikað til einu og
öðru, sem ég sagði, svo hann
igæti svarað því, fellt niður atriði
úr röksemdum mínum, en þeg-
ar hvorugt dugði, hefur hann,
til að gera eitthvað, sett ein-
mana og hjálparvana upphróp-
unarmerki, fyrir aftan tiltekin
orð, svo sál hans mætti finna
ofurlítinn stundarfrið. Það hlýt-
ur að hafa verið góð kennslu-
bók í rökfræði, sem heimspek-
ingurinn bjó að á flótta sínum
Sand úr landi á námsárunum.
Það kemur mér reyndar á
övart, hvað hann er gramur yf-
ir því, að ég skuli taka orðum
hans um Kristmann Guðmunds-
son með þó nokkurri varúð.
fiann veit manna bezt sjálfur,
að það er full ástæða til að
kyngja ekki öllu, sem frá hon-
um kemur á prenti, og sízt þá,
er mest á reynir. Hann skrifaði
nefnilega einu sinni bók, sem
heitir „Þeir spáðu í stjömurn-
ar“. Þar útvatnar hann líf og
skoðanir nokkurra frægra heim
spekinga. Um þessa bók skrifaði
ritdóm Páll S. Árdal, nú doktor
í heimspeki Davids Hume frá
háskólanum í Edinborg. Eftir
lestur ritdómsins hélt maður, að
Gunnar mundi hætta frekari
tilraunum til heimspekilegrar
alþýðufræðslu hér á landi og
snúa sér að einhverju öðru. En
fúskarar eru, svo sem öllum
er kunnugt, gæddir ótakmark-
aðri sjálfumgleði, og er Gunn-
ar, síðan ritdómur þessi birtist
árið 1956, því búinn að skrifa
bók um Sókrates og gefur nú í
'óðaönn út smápésa um heim-
spekileg efni, og var Gretar
Fells í Tímanum fyrir stuttu að
biðja fólk að kaupa þá, svo
I heimspeki.igurinn þyrfti ekki að
láta hér staðar numið.
| Svo menn átti sig betur á van-
trausti mínu á ritstörfum Gunn-
ars Dals, ætla ég að staldra við
þennan ritdóm.
Um þetta „heimspekirit" í
heild segir Árdal: „Ónákvæmni
; Gunnars er vítaverð, enda virð-
J fst skilningur hans á viðfangs-
; efninu sums staðar grunnur".
j Og koma síðan í ritdómnum
i dæmi tim hina „vítaverðu óná-
| kværrmi,“ Ein stutt málsgrein,
; aem höfundur ritdómsins vitnar
- itil, „er morandi í vitleysum“,
j aegir hann og leiðréttir þær síð-
an eina eftir aðra. Þegar kem-
i' ur að Kánt, segir hann: „Vafa-
eamt er, hvort Gunnar skilur
Jcenningu Immanuels Kants um
huglægi rúms og tíma“ og af-
hjúpar Páll þvi næst firrur
* heimspekingsins hverja á fætur
annarri.
i Loks kemur röðin að David
Hume, og segir Páll, að Gunn-
ar rangfæri svo skoðanir hans
og leggi í þær svo einhliða
Bkilning, „að einhver stórbrotn-
asti hugsuður síðari alda er
gerður að hálfgerðum aula“.
Og þá er það myndin fræga
af David Hume, sem Gunnar
birtir í bók sinni og enginn veit,
af hverjum er. Um það undar-
lega mál kemst Páll svo að orði
(birt er í ritdómnum rétt mynd
af Hurae, svo og „huldumynd“
Gunnars Dals): „Er ekki aug-
ljóst, að myndin, sem Gunnar
birtir, er af manni, sem senni-
lega hefur lifað um 1830—40?
Ber ekki klæðaburðurinn aug-
ljóst vitni því, að myndin gæti
ekki verið af David Hume, sem
andaðist á árinu 1776? Fróðlegt
væri að vita, af hverjum mynd-
in í bók Gunnars er, en ekki
tókst mér að grafast fyrir um
það í Scottish National Portrait
Gallery, stóru safni af skozkum
andlitsmyndum, sem hefur húsa-
kynni sín hér í borginni (þ. e.
Edinborg). Mistökin, sem hér um
ræðir, eru óafsakanleg, enda
hefði höfundur átt að geta þess,
hvar frummyndir af myndunum
í bókinni séu geymdar, og eftir
hvern þær séu“.
Það er rétt að íslenzka þessa
kómedíu, til að skilja hana bet-
ur og ímynda sér, að einhver
íslendingur væri að skrifa um
skáldskap Bjarna Thorarensen
og birti framan við ritsmíð sína
mynd af manni, sem enginn ber
kennsl á, klæddum gaberdin-
jakkafötum og með stælbindi
um hálsinn og léti standa undir
henni: Bjarni Thorarensen, amt-
maður.
Þessi upprifjun mín á ritdómi
Páls S. Árdals getur ekki verið
„óheiðarleg“ (eitt af eftirlætis-
orðum Gunnars Dals) bók-
menntagagnrýni, því helzt
skyldi maður ætla, að nol^kurr-
ar skynsemi og ofurlítillar þekk
ingar væri að vænta í „heim-
spekiritum" Gunnars, úr því
hann lætur auglýsa það hérlend-
is, að hann hafi numið heim-
speki við erlenda háskóla (að
vísu mun hann próflaus).
Það er þess vegna, eins og ég
sagði, full ástæða til að taka
orðum Gunnars Dals um hitt og
annað með varúð, hann er sem
sé alltaf að flagga röngummynd
um, ef ekki ljósmyndum, þá
hugmyndum. Nú síðast er hann
að búa til ranga- mynd af hög-
um Kristmanns Guðmundsson-
ar hér á landi. Til þess notar
hann gamlar slúðursögur, sem
hann kallar „skipulegt listníð“
og glefsur úr erlendum ritdóm-
um. En það er til of mikils ætl-
azt, að nokkur nenni að standa
í langvinnu orðaskáki við hann
út af slíku.
★
Það er gaman að ýmsu í síð-
ustu grein Gunnars Dals, þótt
hún sé auðvitað býsna húmor-
laus. Hins vegar áttar hann sig
ekki á því, að greinin, frá upp-
hafi til enda, er sönnun um til-
veru þjáningarbræðralagsins.
Gunnar staðfestir því óbeint öll
orð mín um þann félagsskap,
sem var kjarni málsins, eins og
ég hafði tekið fram, enda þótt
hann telji sig vera að hrekja
grein mína með því að japla enn
þá einu sinni á ritdómatætlum.
Betra andsvar gat ég ekki hugs-
að mér. En þegar svo er kom-
ið, að hver sá, sem ekki lof-
syngur skáldskap þjáningar-
bræðra, er samstundis orðinn
einn af „samsærismönnunum",
þá er náttúrlega ekki hægt að
halda uppi neinum umræðum
um hann, því allt tal þess
manns, sem gagnrýnir, er þeg-
ár í stað stimplað „árásir", „róg-
burður“, „öfund“, „ritníð“, „ill-
mælgi“, „bókmenntarógur“, „list
níð“ (nokkur orð úr síðustu
grein Gunnars Dals um gagn-
rýni, snúist hún gegn þjáning-
arbræðrum).
En úrtínslur Gunnars Dals úr
umsögnum Elsters um Krist-
mann? Þær eru enn á dagskrá
hjá honum. Það á ekki af Elst-
er að ganga. Hvernig heldur
Gunnar, að hann geti hrakið
heildardóm þann, sem ég dró
af orðum Elsters, að Kristmann
væri „underholdningsforfatter"
með því að plokka jákvæðu lín-
urnar út úr gagnrýni hans?
Heldur Gunnar, að skemmti-
sagnahöfundur hafi ekki sína
kosti? Hann getur haft „fölsom
rytme i beretningen“, hann get-
ur „i höi grad levendegjört en
situation“, hann getur haft
„fantasi“ og sitthvað fleira, sem
ástæða er til að vekja athygli á.
Eln hann þarf hvorki að hafa
„dybde“ eða „idéer i dybere be-
tydning", enda segir Elster, að
hvorttveggja skorti hjá Krist-
manni. Og hvernig getur höf-
undur, sem sagt er um: „men
man husker ham ikke lenge“
verið annað en skemmtisagna-
höfundur? Og er ekki allt í lagi
að vera það? Það er, hvemig
sem á er litið, miklu betra að
vera góður „underholdingsfor-
fatter“, eins og Kristmann er í
sínum mest lesnu bókum, en
vont ljóðskáld, sem vill vera
djúpsætt, en getur það ekki,
eins og Gunnar Dal.
Bókmenntasaga Elsters er að
því leyti betri heimild um við-
horf útlendinga til skáldskapar
Kristmanns en ritdómaglefsur
Gunnars Dals, að hún er eini
vitnisburðurinn, sem komið hef-
ur fram óbrjálaður í þessari rit-
deilu okkar. Ritdómarnir, sem
Gunnar hampar, eru „hreinsað-
ir“.
Ég hef sjálfur ekki sagt neitt
í greinum mínum jafn neikvætt
um Kristmann Guðmundsson og
Elster í bókmenntasögu sinni.
Og þó er ég að rægja hann,
segir Gunnar. Hvað segir hann
þá um ofangreind orð Elsters:
„men man husker ham ikke
lenge“? Er það ekki „bók-
menntarógur“, . „öfund“, „ill-
mælgi“ og ,listníð“? Þessu ber
Gunnari að svara og án þess að
grípa til kjördæmabiaðsstílsins.
★
Það skemmtilegasta í síðustu
grein Gunnars Dals er útskýr-
ingin á hans eigin ljóði. Þó sýn-
ist mér, að hann komist ekki
undan því að skrifa a.m.k. tvær
blaðagreinar enn, vilji hann
bjarga því frá drukknun. Ljóð-
ið hét upphaflega Á útleið og
kom í Tímariti Máls og menn-
ingar 1956. Mun heitið benda til
þess, að Gunnar hafði þá víst
í hyggju að hverfa urrt stund
til Ámeríku, en minna varð úr
þeirri dvöl en áformað hafði
verið, hvað sem því olli. Mín
skýring á ljóðinu er því bæði
upprunalegri og eðlilegri enn
sem komið er, því að „gefa ekki
hús“ er jafn eldfastur leir og
áður var í þeirri yfirfærðu merk
ingu, sem Gunnar nú reynir að
koma fyrir í orðalaginu. En
kannski rætist úr þessu, haldi
skáldið skýringartilraunum sín-
um áfram. Þó held ég alla vega,
að hinir „úthýstu“ — sam-
kvæmt sagnfræði Gunnars Dals
— þeir Bólu-Hjálmar, -Stephan
G. og Jónas Hallgrímsson hefðu
ekki tekið þannig til orða um
vandræði sín.
Gunnar Dal má nú gera þa£S
að-ævistarfi sínu mín vegna að
skrifa enn frekar um þessi mál
öll hér I Mbl. og eins Tímann,
en helzt ekki í eigið blað, Nú-
tímann, því hann les ég ekki.
Að lokum þetta: Árni Páls-
son prófessor komst eitt sinn
þannig að orði, þegar hann
mætti róna á förnum vegi, „að
þarna væri einn af þessum
mönnum, sem kæmu óorði á
brennivínið". Ég hef stundum, í
beinu framhaldi af þessu, bætt
því við í huganum, svona handa
sjálfum mér, þegar ég hef séð
Gunnari Dal bregða fyrir á götu,
að þarna væri einn af þessum
mönnum, sem kæmu óorði á
heimspekina, óorði á skáldskap-
inn og óorði á bindindið.
Það gerði ekkert til, þó að-
dáendur Gunnars Dals, svo og
kaupgreiðendur, tækju þetta til
vinsamlegrar athugunar.
Hannes Pétursson.
I. O. G. T.
St. Framtíðin nr. 173
Fundur mánudag kl. 8.30. —
Skemmtiatriði á vegum hag-
nefndar. Góð fundarsókn er góð-
templurum til sóma.
Æ,t.
St. Víkingur nr. 104
Fundur mánudag kl. 8.30 e. h.
Inntaka nýrra félaga. Mætið veL
Barnastúkan Jólagjöf nr. 107
Sameiginlegur fundúr með
barnastúkunni Svövu nr. 23 —
í dag að Fríkirkjuvegi 11. Kvik-
myndasýning o- fl.
Gæzlumaður.
í japönskum skrúöa
fyrir frönsku altari
TÍZKUKÓNGURINN Pierre
Cardin, sem oft er nefndur
„ungi maðurinn" í franska
tíz,kuheiminum, uppgötvaði
gullfallega stúlku í höfuðborg
Japans, Tokyo. Stúlkan heit-
ir Hiroko og hefur síðasta ár-
ið verið aðalsýningarstúlka
franska meistarans. Hápunkt-
ur hverrar tízkusýningar er,
sem kunnugt er, Srúðarkjóll,
og þann skrúða hefur Hiroko
ævinlega borið.
Nýlega giftist Hirolko frönsk
um pilti, og þeim hjá Cardin
fannst hún þurfa að ganga upp
að altarinu í fegurstu klæð-
um. — Þeir voru ótalsinnum
búnir að horfa á hana koma
fram í brúðarklæðum og nú
skyldi saumaður kjóll, sem
hægt væri að tala um, og sem
væri ekki til sölu. Piérre Card
in útbjó sjálfur dýrasta jap-
anska skrúða, sem vó 14 kíló.
Fyrst komu tveir hvítir og
einn rauður silkikjóll, og ut-
an yfir þung, útsaumuð silki-
kópa. Það tók fjórar klukku
stundir að klæða brúðina og
setja upp hár hennar, sem var
greitt samkvsemt japanskri
siðvenju.
Fyrsta eldraun unga brúð-
gumans var að sjálfsögðu
brúðkaupið. Hann vann hjá
Cardin-fyrirtækinu og yfir-
menn hans voru ekkert hrifn-
ir af, að hann skyldi nema
drottningu sýningarstúlkn-
anna á brott úr París. Önniur
eldraun hans hefst í Tokyo.
Þangað flytjast hjónakornin
og er það ætlun þeirra að
stofna sína eigin tízkuverzl-
un þar í borg. Það þýðir harða
samkeppni við fyrrverandi yf-
irmenn þeirra í París — en
Cardin hefur til þessa flutt
mikinn tízkufatnað inn til
Japans.