Morgunblaðið - 21.11.1961, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 21. nóv. 1961
MORGVNBLAÐ1Ð
13
Jóhannes Nordal bankastióri:
Afstaöa til efna-
hagsbandalagsins
INNGANGUR:
1 nýútkomnu hefti Fjármála
tíðinda skrifar ritstjórinn, Jó-
hannes Nordal bankastjóri,
forystugrein um Bfnaihags-
'bandalagið. Er þar í stuttu
rnáli gerð grein fyrir þróunni
í markaðsmálum Evrópu á síð
ustu árum, og síðan rætt um
aðstöðu okkar íslendinga varð
andi Efnahagsbandalagið.
I.
ÞATTASKIE urðu f hagsögiu Ev-
rópu, þegar sex ríki: Frakkland,
Þýzkaland, Ítalía, Holland,
Belgía og Luxemiburg, gerðu með
eér samning um stofnun Efna-
hagsbandalags Bvrópu. Þessi
eamningur, sem venjulega geng-
ur undir nafninu Rómarsamning-
urinn, var rmdirritaður í marz
1957. Megintilgangur hans var að
fcoma á sameiginlegum markaði
én hivers konar tolla eða hafta,
er næði yfir ÖLI þátttökuríikin, og
Bkyldu tollar og aðrar hömlur
faila niður smám saman á rúm-
iega tíu árum. Jafnframt gerir
itómarsamningurinn ráð fyrir
tmargvíslegri annarri samvinnu,
Ibæði í stjóm efnahagsmála og
tfélagsmálum. Það er höfuðmis-
munurinn á þessu bandalagi og
Efnahagssamvinnustofnun Ev-
rópu, að ákvarðanir eru bindandi
fyrir þátttökuríkin, ef þær eru
skömrnu síðar Danmörk sóttu
bæði um upptöku í Efnahags-
bandalagið. Hið sama gerði ír-
land, og yfirleitt er búizt við því,
Dr. Jóhannes Nordal
að Noregur og Portúgal sæki
einnig um fulla áðild, en hlut-
lausu ríkin Svíþjóð, Sviss og
Austurríki hafa þegar tilkynnt,
að þau muni innan skamms
sækja um aukaaðild að Rómar-
byggja upp nýjar framleiðslu-
greinar á Islandi, þar sem is-
lenzkar vörur mundu hafa frjáls
an aðgang að markaði 300 millj.
manna.
IV.
A móti þessu er svo á það að
líta, að Islendingar hafa að ýmsu
leyti sérstöðu, sem gerir þeim
þátttöku í Efnahagsbandalaginu
mjög erfiða nema með veruleg-
um undanþágum frá ýmsum
ákvæðum samningsins. Hér er
einkum um tvennt að ræða.
Annars vegar er einhæfni út-
flutningsatvinnuveganna, seim
gerir Islendingum nauðsynlegt,
að viðskipti með sjávarafurðir
verði sem allra frjálsust, án þess
að á móti komi skerðing þeirra
réttinda varðandi veiðar og út-
gerð við Island, sem afkoma sjáv
arútvegsins grundvallast á. Hins
vegar er fámenni íslenzku þjóð-
arinnar, sem veldur því, að ekki
er jafnræði í gagnkvæmuim skuld
bindingum mi'lli Islands og stór-
þjóða Evrópu, t. d. um ótakmark
aðan rétt til kaupa á atvinnufyr-
irtækjum eða flutningi fjár-
magns og vinnuafls milli landa.
Þótt verulega mætti auka frelsi
í þessum efnum frá því, sem nú
er, er nauðsynlegt, að íslending-
ar geti sett skorður við þeirri
þróun, svo hún gangi ekki lengra
en samrýmanlegt geti talizt efna
hagslegu sjálfstæði þjóðarinnar.
Undanþágur þær, sem Islend-
ingar mundu telja sér nauðsyn-
legar, er hugsanlegt að fá með
tvennu móti: annaðhvort með
fullri aðild að bandalaginu, en
með tilteknum undantekningum,
eða með aukaaðild, er aðeins
tæki til vissra hluta samnings-
ins. Svo lítil reynsla er enn
fengin varðandi það, hve langt
scxveldin vilja ganga í þessum
efnum, að ekki verður sagt á
þessu stigi málsins, hvor leiðin
er líiklegri til að leysa þau vanda-
mál, sem Islendingar eiga við
að glírna. Hér er hins vegar ekki
um það eitt að ræða að gera sér
grein fyrir því, hvaða undan-
þágur séu æsikilegar eða tækni-
lega mögulegar. Undanþágur
verða ekki fengnar nema með
samningum, þar sem mjög mikl-
ar kröfur um undanþágur geta
orðið til þess, að Islendingar fái
ekki eins frjálsan aðgang að
mörkuðum Vestur-Evrópu og
'þeim er nauðsynlegt.
Vandinn, sem Islendingum er
á höndum í þessurn efnum, er
ekki sízt fólginn í því, að ógern-
ingur er að ganga úr skugga um
það fyrir fram, hvaða leið til
samninga sé þeim hagkvæmust.
Ur þvi fæst áreiðanlega ekki
sborið að fullu, fyrr en út í
samninga er bomið. Að vísu
munu Islendingar geta lært
nokkuð af því, hvernig samn-
ingar ganga við þau riki, sem
þegar hafa sótt um þátttöku, en
vandamál Islands eru svo sér-
stök, að af því verða ekki dregn-
•ar nema takmarkaðar ályktanir.
V.
Afstaða gagnvart Bfnahags-
bandalaginu er vafalítið mikil-
vægsta mál, sem Islendingar
þuría að taka afstöðu til nú á
næstunni. Hversu fljótt nauð-
synlegt er að marka í því ákveðna
stefnu, er enn óvíst. FreiStandi
gæti virzt fyrir Islendinga að
bíða og sjá, hvernig öðrum
þjóðum gengur í samningum við
sexveldin, með það fyrir aug-
um að styðjast við þau fordæmi
um undanþágur, sem slíkir
samningar kynnu að skapa. I
þessari leið felst þó mikil hætta.
Ef Islendingar standa utan við
samningana, geta þeir lítil sem
engin áhrif 'haft á þá samninga,
sem gerðir verða við aðrar þjóð-
ir, en yrðu síðan bindandi gagn-
vart Islendingum. Sérstaklega er
mikil hætta á því, að aðrar þjóð-
ir semji um fyrirkomulag fisk-
verzlunar á þann hátt, að það
yrði Islendingum algerlega óvið-
unandi. Er ólí'klegt, að tslend-
ingar fengju þeim samningum
breytt eftir á.
Fari svo, að Noregur og hlut-
lausu ríkin þrjú sæki um aðild
að Efnahagsbandalaginu í ein-
hverju formi á næstu mánuðum,
er vafasamt ,hvort Islendingar
mega hætta á að fresta lengur að
gerðum í málinu. Inntökubeiðni
i Efnaihagsbandalagið íelur ekki
í sér annað en viljayfirlýsingu,
og í henni mundu ekki vera
fólgnar neinar skuldbindingar.
Hins vegar mundi með henni
skapast samningsaðstaða, sém
kynni að hafa ómetanlega þýð-
ingu fyrir hagkvæma lausn máls
ins að lókum.
Það eru engin lilkindi til þess,
að þróun þessara mála verði svo
ör, að Islendingum, gefist ekki
tóm til að rannsaka málið ofan
í kjölinn, áður en endanleg af-
staða er tekin. Það munu áreið-
anlega líða 1—2 ár, unz þær
þjóðir, sem nú búast til inngöngu
í Efnahagsbandalagið, hafa all-
ar náð því marki. Þennan tíma
verða Islendingar að nota sem
bezt, bæði til að gera sjálfum
sér grein fynir öllum hliðum
þess og að kynna sjónarmið sín
gagnvart öðrum þjóðum. Um-
fram allt verðirr að forðast að
táka einstrengingslega afstöðu í
málinu, áður en samningar við
sexveldin hafa leitt í Ijós, hvaða
leið í málinu er Islendingum hag-
stæðust.
iteknar með tilskildum meirihluta
atkvæða, en ákvarðanir innan
Efnahagssamivinnustofnunarinnar
Ibafa ætíð orðið að vera einróma.
Þetta atriði ásamt ým®u öðru
6ýnir, að fyrir höfundum samn-
ingsins vakti, að Efnahagsbanda-
lagið yrði fyrsti áfanginn á leið
fil myndunar bandaríkja Bvrópu.
Það voru því bæði efnahagsleg
Og stjórnmálaleg sjónarmið, sem
réðú gerðum þeirra manna, er
að samningsgerðinni stóðu. Hið
mikilvægasta í framkvæmd Róm-
arsamningsins hingað til hefur þó
verið 'það, að með honum er
verið að koma á fót stærsta
frjálsa markaði heims utan
Bandaríkjanna, og hlýtur það að
hafa gífurleg áhrif á efnahags-
þróun þáttökuríkjanna og stór-
bæta samfceppnisaðstöðu þeirra á
heimsmörkuðum.
II.
Þau ríki Vestur-Evrópu, sem
Btóðu utan við Efna'hagsbanda-
lagið, töldu þegar í upphafi
nauðsynlegt, að reynt yrði að
koma á samvinnu í tolla- og við-
Bkiptamálum, er næði til allra
ríkja innan Efnahagssamvinnu-
Btofnunar Evrópu. Fyrir þessum
ríkjum vakti annars vegar að öðl
ast jafna hlutdei'ld j hinum nýja
Btóra Evrópu-markaði og forðast
þá rýrnun samkeppnisaðstöðu,
sem Efnahagsbandalagið hefði í
tför með sér, en hins vegar að
koma í veg fyrir, að Efnahags-
bandalagið hefði í för með sér
viðskiptalegan og stjómmálaleg-
an klofning Vestur-Evrópu. Til
|>ess að ná þessum markmiðum
var á árunurn 1957 og 1958 unnið
»ð þvi að koma á fríverzlunar-
pvæði sautján Vestur-Evrópu-
rikja, en þeir samningar urðu að
'lökum árangurslausir. I þess stað
Btofnuðu sjö Vestur-Evrópulönd:
Danmörk, Noregur, Svíþjóð,
Bretland, Sviss, Austurriki og
Portúgal, með sér friverzlunar-
bandalag vorið 1959. Var það
eetlað sem mótvægi gegn Efna-
hagsbandalaginu, og vonuðust
menn tiil, að það yrði til þess að
Btyrkja samningsaðstöðu þessara
ríkja gagnvart sexveldunuom og
auðvelda samninga um stofnun
tfríverzlunarsvæðis, er næði ti'l
ellra ^ Vestur-Evrópulanda. Þetta
íór þó á annan veg. Fríverzlunar-
bandalaginu varð lítið ágengt í
Bamningum við sexveldin, sem
ekki voru fáanleg til að semja
á öðruim grundvelli en þeim, að
einstölk ríki sæktú beint um aðild
eð Rómarsamningnum.
Eftir langar viðræður baik við
tjöldin fór að lökurn svo síðast-
liðið sumar, að Bretland og
samningnum, þar sem þau telji
fulla aðild ekki samrýmanlega
hlutleysisstefnu sinni.
Það er augljóst, að þessi þró'un
er mikill sigur fyrir sexveldin,
þar sem önnur ríki eiga ekki
annarra kosta völ en að semjh
um aðild að Rómarsamningnum
á einn eða annan hátt og eiga því
óneitanlega undir högg að sækja.
A hinn bóginn leikur ekki vafi
á því, að innganga Bretlands,
Norðurlandanna og fleiri þjóða í
Efnahagisibandalagið getur ekki
átt sér stað, án þess að verulegar
undanþágur verði gerðar frá
ákvæðum Rómarsamningsins.
Jafnframt munu þessi ríki verða
til þess, að stetfna Efnahagsibanda
lagsins breytist í veigamiklum
atriðum, þar sem þau 'hafa miklu
miimi áhuga á því en sexveldin,
að Efnahagsbandalagið leiði til
nánari stjórnmálalegrar sam-
vinnu. Það má því búast við því,
að Efnahagsbandalagið verði etft
ir inngöngu þessara þjóða miklu
lausara í böndunum en hinir upp
haflegu forvígismenn þess ætluðu
og stjórnmálaleg samheldni þess
verði minni. Það eykur enn lík-
urnar fyrir þessu, að skoðanir
flestra ríkisstjórna sexveldanna
virðast nú hneigjast meira í þá
átt en áður, að um verði að ræða
samvinnu sjálfstæðra ríkis-
stjórna, en ekki verði stefnt að.
myndun bandalagsríkis.
III.
tslendingar hafa ekki minni
ástæðu til þess en aðrar þjóðir
Evrópu að óttast afleiðingar þess
að standa utan við hinn stóra
töllfrjálsa markað, sem nú er í
sköpun. Ininganga þeirra þjóða,
sem nefndar hatfa verið, í Bfna-1
hagsibandalagið mundi rýra stór-
kostlega samikeppnisaðstöðu Is-
lendinga á mörkuðum, sem nú
taka um helming útflutnings-
framleiðslunnar. Innan við hina
nýju tollmúra nxundu hins vegar
verða allir helztu keppinautar
Islendinga á fiskmarkaði Evrópu,
og er t. d. hætt við því, að hinri
mikli markaður fyrir frystan
fisk, sem nú er að opnast í Vest-
ur-Evrópu, gangi Islendingum
að mestu úr greipum, ef þeir
geta ekki orðið aðilar að Efna-
hagsbandalaginu. Islendingum
er því mjög mikilvægt þegar atf
þessum sökum að öðlast aðild að
Efnaihagsbandalaginu.
Þátttaka í Efnahagsbandalag-
inu er þó ekki eingöngu æski-
leg vegna þess, að núverandi
markaðir eru í hættu, heldur
ekki síður vegna þess,’ að hún
mundi sikapa Islendinguim ný og
ómetanleg tækifæri til þess að
Hrímfaxi, fyrsta Viscountflugvélin, sem lendir á ísafjarðarflugvelli. (Ljósm.: Árni Matthíasson).
Viscount lendir
við ísafjörð
MIKILL viðburður varð í sam-
göngumálum Isfirðinga á sunnu-
dag, þegar fyrsta fjögurra
hreyfla flugvélin lenti þar. Þetta
var Viscount-flugvél frá Flug-
félagi Islands, Hrímfaxi, og var
hún 35 mínútur á leiðinni vest-
ur frá Reýkjavik, en það er
fljótasta ferð milli þessara staða.
Nokkrir farþegar voru með
vélinni og auk þess á annað
tonn atf vörum, en annars var
þetta n. k. reynsluflug. Var Agn-
ar Kotfoed-Hansen, flugmálastj.,
með í förinni ásamt ýmsum
framámönnum Flugtfélags Is-
lands. Verið var að reyna hina
nýju flugbraut, sem nú er alls
1400 metra löng. Lending tókst
ágætlega, þrátt fyrir þunga
braut vegna- rigninga undanfar-
inna daga, og síðan tók vélin
sig tvívegis upp inn fjörðinn. Nú
á að vera hægt að athafna sig
á flugvellinum í vestan- og suð-
vestanátt, en hingað til hefur
eingöngu orðið að reiða sig á
norðan og norðaustanáttina.
Nú næstu daga verða gerðar
tilraunir með lendingu og flug-
tak Douglas-Dakotaflugvéla fyr-
ir vestan, en ætlunin er að nota
þær á þessari flugleið í fram-
tíðinni.
Jarðgöng á þjóðvegum
A FUNDI efri deildar í gær var
tekið til 2. umræðu frumvarp
um, að 3 aurar af hverjum
benzínlítra af hluta ríkissjóðs atf
benzínskatti skuli renna í brúar-
sjóð og þessum tekjum varið til
að greiða kostnað við jarðgöng
a þjóðvegum, er verði lengri en
35 metrar. Svipað frumvarp var
á síðasta þingi borið fram af
Kjartani J. Jóhannssyni og
Magnúsi Jónssyni, en flutnings-
menn að þessu sinni eru Ólafur
Jóhannesson, Jón Þorsteinsson
og fleiri.
Jón Þorsteinsson (A), fram-
sögumaður meiri'hluta samigöngu
málanefndar skýrði frá því, að
frumvarp samlhljóða þessu hefði
á síðasta þingi
verið samþykkt
í etfri deild, en
^ iv'in deild h.-fði
Þá^tJgItar‘hann
bess, að nauð-
\ syn væri til þess
að afla tekna sér
stoklega til jarð
gangagerðar, þar
eð brúarsjóður væri mjög tekju-
þurfi og tekjum hans þegar ráð-
stafað næstu árin.
Bjartmar Guðmundsson (S),
sem sæti á í samgöngumála-
nefnd, sagðist ekki hatfa getað
samþykkt þetta
frumvrap, þar
eð vegalöggjötfin
væri nú í endur-
skoðun 1 sér-
stakri nefnd,
sem búast mætti
við, að mundi
skila áliti þegar
á þessu þingi.
Göng gegnum
fjöil eða undir
ár eru einn þáttur vegagerðar,
sagði hann, og lagaákvæði þar
að lútandi eiga að eðlilegum
hætti héima í heildarlagabáilki
um samgöngur á landi.
Þegar hér var komið, frestaði
forseti umræðunni, þar eð ósk
hafði komið fram um það. Bkki
voru fleiri mál á dagskrá, og því
var fundi slitið.