Morgunblaðið - 01.03.1962, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 1. marz 1962
MORGVNBLAÐIÐ
13
Davíð Ólafsson fiskimálastjóri
Sjávarútveprinn 1961
f BYRJUN ársins 1961 var
enn allí í óvissu itm hver niður-
staða yrði af þeim viðræðum
milli íslenzkra og brezkra stjórn-
arvalda, sem hafizt höfðu 1. okt.
1960 í Reykjavík. En með sam-
komulagi, sem samþykkt var af
Alþingi snemma í marz tókst að
leysa endanlega þá deilu, sem
'hóíst í byrjun sept, 1958 er
Bretar mótmæltu reglugerðinni
um 12 mílna fiskveiðilandhelgi
íslands, með því að senda her-
skip sín inn í landhelgina og
vernda brezka togara, sem þar
voru að veiðum. Höfðu þessar
aðgerðir Breta leitt til margvís-
legra og oft mjög alvarlegra
árekstra innan islenzkrar land-
helgi og skal sú saga ekki rakin
hér.
Er ekki að efa, að borra lands-
manna létti mjög þegar tókst að
leysa þessa deilu og ekki síður
þegar kunnugt var með hverjum
hætti lausnin var. Með samkomu
laginu var í fyrsta lagi tryggt, að
Bretar viðurkenna óafturkallan-
lega 12 mílna fiskveiðilandlhelgi
við ísland í öðru lagi viður-
kenndu þeir fjórar veigamiklar
breytingar á grunnlínum, sem
leiddu til mikillar aukningar á
svæðinu innan landhelginnar og
kom strax til framkvæmda, í
þriðja lagi gerir samkomulagið
ráð fyrir, að brezkir togarar fái
réttindi til að stunda veiðar á
takmörkuðum svæðum milli 12
og 6 mílna á takmörkuðum tím-
um en þó aðeins í þrjú ár, eða
þar til í marz 1964, og loks í
fjórða lagi lýsir islenzka ríkis-
stjórnin því yfir, að áfram verði
unnið að framkvæmd ályktun-
ar Alþingis frá 5. maí 1959 varð-
andi útfærslu fiskveiðilögsögu
við ísland en muni tilkynna
brezku ríkisstjórninni slíka út-
færslu með sex mánaða fyrirvara
og rísi ágreiningur um slíka út-
færslu skai honum visað til Al-
þj óðadómstólsins, ef annar hvor
aðili óskar.
Með svipuðu samkomulagi,
sem gert var við ríkisstjórn Sam-
bandslýðveldisins Þýzkalands um
sumarið var búið að afla fullrar
viðurkenningar á 12 mílna fisk-
veiðilandhelginni og breyttum
grunnlínum, frá þeim tveimur
þjóðum, sem mesta hagsmuni
hafa, af erlendum þjóðum, af
fiskveiðum við ísland.
Þróun verðlags á sjávarafurð-
um á árinu 1961 var yfirleil^t
fremur hagstæð. Verðlækkanir
á fiskimjöli allskonar á árunum
1959 og þó einkum 1960 náðu
lengst, upp úr miðju ári 1960.
Seint á árinu tók verðið að þok-
ast upp á við og seint á árinu
1961 mátti telja, að um tveir
þriðju verðlækkunarinnar væri
unnir upp aftur. Að fróðra
manna ætlan má þó telja, að
fiskmjölsverðið sé komið í há-
mark, miðað við þær markaðsað-
6tæður, sem nú eru ríkjandi.
Verðlag á allskonar lýsi hefir
an verið mætt með auknum upp-
bótum á sjávarafurðir eða styrkj
um til framleiðslunnar í öðru
formi. Þannig var það t.d. eftir
hinar miklu kauphækkanir sem
urðu á árinu 1955 en þær leiddu
til þess, að bátagjaldeyriskerfið,
sem í gildi hafði verið frá árinu
1951, gat ekki lengur náð til-
gangi sínum og settur var á stofn
framleiðslusjóðurinn en þá varð
að hækka verulega útflutnings-
uppbæturnar til að mæta vax-
andi framleiðslukostnaði. Með
efnahagsráðstöfunum snemma á
byggðir voru á því ári. Miðað
við hina slæmu afkomu togar-
anna undanfarin tvö ár var þess
ekki að vænta að nýbyggingar
yrðu í þeim flota. En viðbótin við
vélbátaflotann varð einnig mun
minni. Alls bættust vélbátaflot-
anum 36 skip, samtals 2523 rúm-
lestir en ef reiknað er frá það,
sem strikað hefir verið útaf
skipaskrá á árinu er raunveru-
leg viðbót í vélbátaflotann 11
skip að rúmlestatölu 1412. Þessi
endurnýjun flotans á einu ári er
of lítil til þess, að hún geti tal-
K* ' - % v> -> •• '••’v • ' • • '• v ' y
Davíð Ólafsson, fiskimálastjóri.
árinu 1960 var horfið af þessari
braut og rétt gengi skráð og sama
gengi fyrir allan útflutning. Aug
Ijóst var eftir þær kauphækkan-
ir, sem urðu á sumrinu 1961, að
þróunin stefndi í sömu átt og
áður undir svipuðum kringum-
stæðum og ef ekki átti að koma
að því að greiða yrði útflutn-
ingsuppbætux var engin leið til
þær hinar stórkostlegu, sem urðu ön"ur ««. að endurskrá gengið
- - með tilhti til hinna nyju að-
stæðna. Þetta var svo framkvæmt
með nýrri gengisskráningu hínn
Bandaríkjadollar, var ákveðið
kr. 43,00, sem samsvaraði 13,6%
hækkun á gengi erlends gjald-
eyris.
Skipastóllinn
Miðað við það, sem verið hefir
undanfarin ár, varð aukningin á
skipastólnum á þessu ári ekki
mikill. Árið 1960 hafði aukning-
in að rúmlestatölu numið 15%
hinsvegar enn farið lækkandi á | Qg munaði þar að sjálfsögðu mik
árinu 1961 og náði lagmar í un um hlna stóru togara, sem
ir lok ársins.
Um aðrar afurðir er það hins.
vegar að segja, að verðlag hefir TAFLA n
vfirleitt farið hækkandi þó í
líta, að aukningin undanfarin ár
hefir verið mjög mikil. Endur-
tekur sig sú þróun í sömu mynd
og verið hefir á tímabliinu frá
styrjaldarlokum, að endurnýjun
fiskiskipastólsins hefir verið
mjög mismunandi frá ári til árs,
þar sem ár tiltölulega lítilla skipa
bygginga hafa fylgt árum mjög
mikilla viðbóta við flotann. Hef-
ir oft verið á það bent, að slíkt
sé óheppilegt og nauðsynlegt
væri að endurnýjun flotans færi
fram jafnara en verið hefir. Ef
litið er á tímabilið í heild hefir I
TAFLA I
Skipastóllinn.
Togarar ......................
Önnur fiskiskip yfir 100
rúml..........................
Önnur fiskiskip undir 100
rúml.........................
aukningin á flotanum orðið mjög
mikil, þar sem hann hefir rétt
þreíaldast frá árslokum. 1945. En
hópbyggingar á tiltölulega stutt
um tímabilum og svo aftur hlé
á milli með tiltölulega litlum
skipabyggingum hafa ekki orðið
hin sömu og orðið hefði með
jaínari endurnýjun.
Fiskaflinn
Miklar og skjótar breytingar
hafa oft orðið á fiskaiflanum, jaifn
vel frá einu ári til annars. Árið
1944 var eitt bezta síldiveiðiár,
sem komið hafði fram að þvi, en
árið eftir sýndi lélegri útkomu
á síldveiðunum en verið haði um
langt árabil. Um hálfan annan
áratug voru síldveiðarnar nær
óölitið í öldudal. Á áriniu 1958
hófust karfaveiðarnar undan
Labrador og Nýfundnalandi og
það ár Og fram yfir mitt ár 1959
mátti heita uppgripaafili á þess
um miðum. Síðari hluta þess árs
fóru karfaveiðarnar minnkandi
og skömmu síðar mátti heita að
botninn dytti úr þeim. Veiðibresit
urinn á síldveiðunum hafði haft
í för með sér óbætanlegt tjón fyr
ir bátaflotann, sem lamaði rekst
ur hans um áraibil. Veiðibrestur
inn á karfaveiðunum hafði á svip
aðan hátt óbætanlegt tjón 1 för
með sér fyrir togaraflotann og
hefir,' ásarnt öðrum erfiðleilkum
hans lamað svo rekstur hans að
tiíl stórvandræða horfir. En á ár
inu 1961 gerðust stórfeLdar breyt
ingar á fiskaflanum, og nú var
það mikil aukning á síldaraflan
um, sem einkenndi þá breytingu.
Þar sem enn liggja ekki fyrir
upplýsingar um aflann nema til
löka Októbermánaðar hefi ég
reynt að áætla hann þá tvo mán
uði, sem eftir eru af árinu. Litur
sú áætlun þannig út (til saman
burðar er í svigum sýndur aflinn
hivorttrveggja hefir verið í lágu
verði. Mun mega telja, að verð-
miæti aflans til útflutnings á ár
inu 1961 hafi verið svipað og það
reyndist árið 1959.
Þær mikilu breytingar, sem orð
ið hafa á aflamagninu korna
greinilega fram í töflu II, Skal
hún athuguð noikkru nánar.
Fyrst er þá að geta afia togar
anna, sem minnkaði enn mikið
frá árinu áður, en var þá minni
en hann hafði nokkru sinni ver
ið frá árinu 1947. Karfaafli tog-
aranna var nú aðeins um helm-
ingur þess, sem hann var árið
áður og speglast þar greinilega
aflabresturinn á hinum áður
fengsælu miðum við Nýfundna-
land. Þorskafllinn var einnig veru
lega minni, en aðrar tegundir
voru í svipuðu magni ög árið
áður. Til októberloka nam heild
arafli togaranná 63.600 smál. en
mun hafa orðið til ársloka um
80 þús. smó'l. og var það um
34 þús. smá'l. minna en árið áður.
Þessar tölur einar gefa þó ekki
rétta hugmynd um aflabrögð tog
arana, þar sem þær eru ekki
sambærilegar. Stafar það m.a.
af því að útgerð togaranna var
með nokikuð öðrum hætti. Vax-
andi aflaleysi togara í Norður-
höfum hefir valdið því, að skort
ur hefir orðið á fiski á stærstu
ferskfiskmörkuðunum í Breit-
landi og Þýzkalandi og verðlag
hefir þar stundum komist mjög
hátt. 'Þetta hefir aftur að leitt t-il
þess, að íslenzku togararnir hafa
reynt að nýta - þessa markaði
rneira en áður, þó að því séu tak
mörk sett t.d. í Bretlandi, þar
sem er samningsbundið það magn
sem hægt er að landa úr islenz'k
um skipum á ferskfiskmörkuð-
unum. Nokikur aukning hefir því
orðið á siglingum togaranna á
árinu.
Sjá töflu n
Færri togarar voru gerðir út
en áður og lágu m.a. nokkur skip
allt árið.
Lokis voru nokkur skip í flutn
ingum á ísvarinni síld um haust-
ið og veturinn tM Þýzkalandis.
Allt þetta hefir að sjálfsögðu
dregið úr því aflamagni, sem tog
ararnir gátu fengið og kemur
allt árið 1960); fram í hinni miklu lækfcun afia
1961 1960
Togar. Bátar Samt. Togar. Bátar Samt.
\' T il smál. smál. smál. smál. smál. smál.
Afli á þorskveiðum . 80.000 234.000 314.000 112.816 261.180 373.996
Afli á sildveiðum .... — 317.000 317.000 859 135.579 136.438
80.000 551.000 631.000 113.675 396.759 510.434
Samkvæmt þessari áætlun hef
ir aukning á heildaraflanum num
ið 23% frá árinu áður og var atfl
inn nú meiri en hann hefir
nokkru sinni verið áður á einu
ári. Næst komst árið 1959 en þó
var atflinn nú um 12% meiri en
þá var. Þess verður þó að geta, að
magnið eitt segir ekki alllt. Aukn
ingin á þessu árj kemur öll fram
í sMdinni, sem gefur ekki eins
mikið verðmæti og aflinn á þorsk
veiðum m.a. fyrir það, að svo
mikill hluti síldaraflans fer tH
framleiðslu á mjöli og lýsi, sem
1961
1960
magnsins í beild. Ekki er þó
vafi á því, að aflabrögð togar-
anna voru með atfbrigðum léteg
á árinu og má vafalaust fara
mörg ár aftur í tímann til þees
að finna nokkuð hliðstætt. Á
meðan aflli togaranna minnkaði
svo mjög, sem raun var á, jókst
afli bátaflotans til stórra muna
og var það síldin, sem átti mest-
an þátt í því, en til októberloka
var síldaraflinn orðin 257 þús.
lestir en mun til ársloka hafa
numið 317 þús. lestum. Var það
um 134% aukning frá árinu áður
og 43% meiri en síldaraflinn hef
ir nokkru sinni orðið áður á
Tala Rúml. Tala * Rúml. einu ári, en það var árið 1944.
48 33.470 48 33.470 Aftur á móti var þorskafli báta flotans nú um 19% minni en á
100 16.246 95 14.973 fyrra ári. Liggja til þess ýmsar orsakir. Framan af vertíðinni var
657 23.539 651 23.400 útgerð vélbátaflotans á þorsk-
805 73.255 794 71.843 veiðar mjög óregluleg. Hvorki
Framh. á bls. 14.
FISKAFLINN — (jan. — okt.)
(sl. fiskur með haus nema síldin, sem vegin er upp úr sjó).
tflestu tilliti sé þar um smávægi- legar breytingar að ræða. í júnímánuði urðu langvinn verkföll í landinu, sem leiddu Fisktegundir Togarar smál. % 19 6 Bátar smál. 1 % Samtals smál. % Togarar smál. % 19 6 0 Bátar smál. % Samtals smál. %
Þorsikur 25.542 40.2 . 155.491 33.0 181.033 33.6 37.786 37.4 191.706 53.5 229.492 50.1
til allmikilla kauphækkana í al- SHd 144 0.2 256.898 54.0 257.042 48.0 691 0.7 112.238 31.3 112.929 24.7
mennri vinnu og fjótlega á öll- Karfi 24.132 37.9 1.231 0.3 25.363 4.7 47.557 47.0 2.168 0.6 49.725 10.9
um sviðum. Námu kauphækkan- Ýsa 6.471 10.2 26.350 5.5 32.821 6.0 6.174 6.1 22.216 6.2 28.390 6.2
irnar frá tæplega 14% og allt upp Ufsi 4.555 7.2 4.591 0.9 9.146 1.7 5.251 5.2 2.861 0.8 8.112 1.8
í rúmlega 20% og auk þess var Steinbítur 963 1.5 10.566 2.2 11.529 2.1 1.578 1.6 6.456 1.8 8.034 1.7
eamið fyrirfram um 4% kaup- Langa 503 0.8 3.883 0.8 4.386 0.8 443 0.4 4.277 1.2 4.720 1.0
(hækkun á miðju ári 1962. Þess- Keila 118 0.2 4.045 0.9 4.163 0.8 180 0.2 5.985 1.7 6.165 1.4
ar miklu kauphækkanir hlutu Flatfiskur 715 1.1 7.115 1.5 7.83 0 1.5 648 0.6 5.156 1.5 5.804 1.3
óhjákvæmilega, eins og jafnan éður þegar slíkt hefir gerzt, að Annar fiskur og ósundurliðað 461 0.7 1.965 0.4 2.426 0.5 847 0.8 1.870 0.5 2.717 0.6
verða sjávarútveginum ofviða. 'Á. árunum eftir 1950 hafði slikri þróun i kaupgjaldsmálum jafn- Krabbadýr — — 2.543 0.5 2.543 0.5 — — 3.300 0.9 3.300 0.4
Samtals 63.604 474.678 538.282 101.155 358.233 459.388