Morgunblaðið - 17.03.1962, Blaðsíða 8

8
MOPGVNBLAOIO
Laugardagur 17. marz 1962;
Sögueyjan speglast i
opnum listamannasálum
- segír Erik Clemmesen í “Kristeligt dagblad6
um sýninguna “sslenzk list að fornu og nýju
66
TIGNARLEG náttúra íslands
setur mark sitt miskunnárlaust á
Ihina frá'bæru sýningu „fslenzk
list aS fornu og nýju“, sem opnuð
verður í Louisiana safninu hjá
Humlebsek í dag, og hún er þar
í hverjum hlut, bæði náttúru-
myndum og abstraktmyndum,
ísaum, vefnaði, skartgripum, bús-
hlutupi og höggmyndum.
Sá, sem átti raunverulega hug-
myndina að sýningunni er
prófessor Einar Meulengracht,
og hann hefur unnið mikið, sem
formaður „Dansk-Islandsk Sam-
fund“, við að fá fé til sýningar-
innar og hefur innt geysilega
vinnu af hendi til að safna þessu
stórfenglega úrvali saman, ásamt
fjölda annarra manna, t.d. fyrr-
verndi menntamálaráðherra Jörg
en Jörgensen, Agnethe Vöt'hz,
ráðuneytisstjóra, prófessor Einar
Einarsson og Knud W. Jensen for
stjóra. I>eir hafa gert okkur hér í
Danmörku mögulegt að öðlast
þessa stórfenglegu reynslu. Við
sjáum Sögueyjuna endurspeglast
í opnum listamannasálum, sem
hafa túlkað aftur með sjaldgæf-
um krafti og óbundinm skynjun
fund þeirrar náttúru, sem við
óravíddir iandsins og annan halla
sólargeislanna virðist lýsa og
tindra gegnum hug og liti, svo
að áhorfandinn fær jafnvel þótt
hann hafi aldrei heimsótt fsland,
ógleymanlega mynd af einhverju
tígulegu og fögru, sem samtímis
er þrungið hita og glóandi lita-
dýrð. Það virðist ekki ná okkur
gegnum milliliði túlkunarinnar,
heldur spretta beint upp úr jörð-
inni og þjóta sem stormur um
okkur, þrumandi eins og brim-
garðurinn í sínum mikla, en þó
þögla og ómálga hávaða.
Að gæðum er sýningin stór, en
minni að magni, og hún er þægi-
leg að fá yfirlit yfir. Ekkert
óþarft hefur verið tekið með.
Um það bii 25 nafngreindir lista-
menn sýna, en þarna eru einnig
nafnlausir menn, sem að engu
leyti eru smáir, er hafa ofið, skor
ið og saumað. — Allir hafa þeir
saman ofið hinn risavaxna mynd
vefnað „fsland“ sem smábætt hef
Ur verið við öldum saman. Margt
og fagurt er að finna í yngsta
hluta vefsins og tímans, þar sjást
einkum hlutir frá hendi lista-
manna, sem fæðst hafa frá 1881
til 1925, en okkur rennir grun í
hinar litauðgu sögur og hugsanir,
hinar heitu þrár og rólegu íhug-
un að baki — og við skynjum
komandi tíma, því það er eins og
við sjáum bregða fyrir línum,
sem liggja lengra. Nútímann sjá-
um við í spegli tírnans, hann er
hluti okkar eigin aldar. En öll
þessi tilfinning fyrir fortíð, nú-
tíð og framtíð er án efa hluti af
af þeirri gáfu, sem hin lifandi
íslenzka náttúruskynjun er.
Ef til vill hefur hið stöðuga og
miskunnarlausa samlíf með nátt-
úrunni fjarlægt þýðingarlítil og
lítilfjörleg smáatriðí, og þótt
skrautlist beri vott um þekkingu
á dýrð Austurlanda og hinum
iðandi rókokkó, hefur aðeins
mergurinn úr þessum stílgerðum
orðið eftir við nærfærinn og
öruggann skurð styrkra handa á
hinum löngu vetrarnóttum.
Alrangt væri að byrja að skýr-
greina hin ýmsu stíláhrif á einn
eða annan hátt. Skýjafar himins-
ins, hlíðar fjallanna og litir blóm-
anna geta í senn verið barok,
rókokkó, fútúrismi og expressjón
ismi, því allt þetta á sínar rætur,
og rætur þess hljóta að vera í
rótum náttúrunnar.
; i
Maður verður að ganga um
meðal listaverkanna á sama hátt
og maður gengur til fjalls. En
skógur fyrirfinnst enginn. í stað-
inn eru heitar uppsprettulindir
og undir holri jörðinni drynja
þrumur og eldingar.
í fyrstu umferð eru landslags-
málararnir Jóhannes Kjarval,
Jón Stefánsson, Jón Þorleifsson,
Ásgrímur Jónsson og Snorri Arin
bjarnar sennilega aðgengilegast-
ir, að því er virðist.
Kjarval er sjáandinn haldinn
náttúrinni. En mannamyndir
hans eru jafn leikandi og froðan
á öldutoppunum meðan landslags
myndirnar eru stórar og viða-
miklar, já nærri óyfirsjáaplegar.
Og þótt myndirnar séu stórar, er
hver mosató, steinn og blóm með
í yfirþyrmandi fjölda smáatriða.
Og í ,,Hvassárgilinu“ búa álfkon-
ur, fossbúar og nykrar, og að end
ingu er hann fyrirrennari nútíma
myndhöggvarans Jóhanns K. Ey-
fells og ævintýralegra, öskuibor-
inna alúmíníum- og koparhraun-
dranga hans, sem bæði eru högg-
myndir og náttúra. Blómstrandi,
brennandi litir og brunnin form
í hrjáðum flötum, sem bera
merki eldbrunans.
Málarinn Jón Stefánsson er á
yfirborðinu meiri evrópskur ein-
staklingshyggjumaður, en manna
myndir hans, t.d. af Halldóri
Laxness, geta a'ðeins verið íslenzk
ar. Hver annar en Laxness gaeti
verið með gallgult bindi, sem
hverfur við koparlitaða Seifs-
mynd hans? Og um leið og Jón
Stefánsson getur tjáð persónu-
leika svo fyllilega og nákvæmt
með litum sínum, hefur hann
Ijómandi seið sumarnæturinnar
á valdi sínu, þar sem tveir stórir
fuglar eru smáir við hlið fjallris-
ans, en eigi að síður jafn stórir
og andar náttúrunnar.
í „Baulu“ Jóns Þorleifssonar
eru litirnir jafn fíngerðir og hjá
Cézanne í „Mont-Saint Victoire",
en jafnframt er hún svo sérstæð
og byggingarfræðileg að gerð, að
dularfull spenna myndast milli
hinna undurléttu lita, og bygg-
ingarinnar, sem rís þarna . mót
himni, svo að maður finnur spenn
una nálgast 'hámark.
f „Bátum“ sínum er Snorri
Arinbjarnar fábreyttur, breiður
og beinn, en Jóhann Briem minn-
ir bæði í „Kindur á fjalli" og
„Jarðræktarmaður" ósjálfrátt á
Millet með sinni jarðbundnu,
byltingarkenndu og leikrænu
skynjun.
í fyrsta salnum opnar Ásgrím-
ur Jónsson fyrir flóðgáttir allra
lita, og alls hins undursamlega
gegnsæja í hinum íslenzku litum.
Og síðasti veggur aftasta salar-
ins endar á verkum Svavars
Guðnasonar, sem er stórbrotinn
í skynjun sinni, og ef til vill
abstrakt í tjáningu, en þó er
hin fagra „komposition" „ísa-
brot“ svo hljómmikil og mettuð
litum svo algerlega litrænt og
skýrt í uppbyggingu, að manna
finnst maður standa frammi fyr-
ir myndeðlinu sjálfu, þar sem
það hvílir, ólýsanlegt. í sjálfu sér.
Svavar Guðnason er kvikur, fálm
andi og leitandi — og myndræn
tjáning hans er breytileg. Sú dá-
samlega mynd, sem Louisiana hef
ur eignast er ef til vill í sjálfu
litavalinu eins mikið dönsk og
íslenzk, litblær hennar getur
minnt á Weie, en hin sundrandi
myndbygging getur aðeins verið
komin frá eldfjallaeyjunni.
Steinþór Sigurðsson
expressjónistiskur, lýsandi punkt
ur meðal hvínandi sverðanna er
oddurinn, sem hittir I mark, en
Sverrir Haraldsson nálgast meira
súrrealisma miðnæturinnar, þeg-
ar lágstæð norðurljós og fallandi
stjörnur mynda lýsandi merki í
myrkrinu. Lýsing hans á fyrir-
brigðunum, sem myndast í djúp-
um himingeimsins er nærri vís-
indalega kristaltær.
Þorvaldur Skúlason nákvæmur
og skýr sem dagurinn, blátt
áfram í sínum hreinu flötum
með skýrt mörkuðum dráttum,
en í litavali sínu er hann ljóð-
rænn og skáldlegur, alger and-
stæða Eiríks Smith, sem er djúp-
huga, logandi og glóandi, þegar
hann lýsir því, sem sézt, ef horft
er inn í skíðalogandi eldstæði.
Nína Tryggvadóttir slær lita-
samhljóma sína með öruggum og
sérstæðum persónulegum grip-
um, þeir standa þarna þungaðir
sem terrossedynamik og gefa arð,
þegar maður hefur vanist hinu
sterka ljósi hennar, en Guð-
munda Andrésdóttir er hin þaul
hugsandi, leitandi, já, jafnvel til-
fundna listakona, sem vinnur
með samhljómandi dráttum er
minna á spínett. Og alger and-
stæða hennar er svo aftur Karl
Kvaran. Form hans leika saman
stór hrein og orkurík, blá, hvít og
svört, strengileg og karlmannleg,
algerlega frjáls í sinni grófu fer-
köntun.
Ef til vill er Gunnlaugur Söhev
ing fjölhæfastur. Hann hefur
varðveitt alla sína náttúru-
reynslu á sjó og landi, en um leið
er hann hinn íslenzki listamað-
ur, sem mesta áherzlu leggur á
fletina. Hann hreyfir þá og lætur
iþá hreyfa sig, þegar 'hann er á
hafinu gleðst hann við veltandi
veldi þeirra, en í sveitinni getur
hans lýst sveitalífinu með því
meiri ró. Hann sýnir hér mynd-
rænt innsæi og reynslu, sem virð
ist innihalda mikið af undirstöð-
um framtíðar islenzkrar málara-
listar. Því hér er svæði, sem í
íslenzkri list hefur verið látið
liggja í órækt vegna hrifningar
af litum og tilfinningu.
Sigurjón Ólafsson virðist í sín-
um spenntu og sérstæðu högg-
myndum riálgast Kína með hinu
áraþúsunda gamla veldi graníts-
ins, og um leið lætur hann skína
í örmjótt austurlenzkt ívaf — t.d.
0 0***000 0^0
í tré — og járn — myndinni
„Píslarvottur“, þar sem mann
rennir hálft í hvoru grun í berg-
mál af ilmandi náttúruskynjun
Knut Hamsun. Málverk Jóns
Engilberts virðast á svipaðan
hátt minna á Edward Munoh og
norskan expressjónisma.
Ásmundur Sveinsson stundar
fyrirbrigði loftsins í eir-, plast-
og járnmyndum sínum. „Hrafn
Óðins“ er hrap í höggmynd og
sama má segja um „Gegnum
hljóðmúrinn“. Á einkennilegan,
en réttan hátt leggja þessi heiti
áherzlu á ný svið hins óendan-
lega fjöíbreytilega myndmáls
abstrakt-höggmyndanna, en
menn hafa aðeins farið rétt inn
fyrir landamæri þess.
Tveir yfirlætislausir listamenn
eru Valtýr Pétursson, sem á ein-
faldan hátt finnur auðlegð
mósaikmynda sinna í litarheimi
steinanna, og aðeins bætir hinum
gimsteinslíkan hreinu litum við,
þegar það er bráðnauðsynlegt,
þar sem millilitunum lýkur, og
hin hér í Danmörku vel þekkta
listakona Júlíana Sveinsdóttir,
sem í þetta sinn er aðeins kynnt
með einföldum sérstæðum tepp*
um, sem eru að vísu frábær en
ættu þó að vera í öðru sæti eftir
málverkum hennar, sem hefðu
átt að sjást.
Túlkun Ólafar Pálsdóttur á hin
um unga sitjandi mannslíkama
er nærri táknræn og hefur í senn
myndræn og mannleg áhrif. Verk
ið er allt að því fullkomlega
symmetriskt í byggingu og lýsir
æskunni, sem býður átekta opin
fyrir nýju lífi.
Það er furðulegt og atihyglis-
Framhald á bls. 9.
(0J.0.00*0.0.00:.0'0 '0000<t' *i
Viðhald tannanna

VIÐ ÍSLENDINGAR erum að
vakna til meðvitundur um
gildi þess að halda tönnum
okkar. Við höfum séð, að
hægt er að gera það með hollu
mataræði, með þvi að draga
úr sætmetisneyzlu, með
auknu hreinlæti og reglulegu
eftirliti.
Þrátt fyrir það, hefur tann
læknisþjóniusta að mestu
legið niðri í skóluim Reykja
víkur, og ríkir þetta ástand
enn. Þau þúsund skólabarna,
sem þannig fara á mis við
tannviðgerðir á vegum skól
anna, verða því að vera vel
áxverði um tennur sínar.
Því er það að Tannlaeknafé
lag íslasnds skorar á allt æsku
fólk þessa lands að láta ekki
sitt eftir liggja til þess að
draga úr tannskemmdunum.
Munið, að með því stuðlið bið
að betri heilsu ykkar sjálfra
í framtíðinni. Þið sparið for
eldrum ykkar fjárútlát. Þið
sparið ykkur sjálfum áhyggj
ur, sársauka og heilsutjón og
verðið hraustari og fallegri
en ella.
Hér eru svo að lokum
helztu reglurnar, sem hafa
ber í huga:
Borðið holla fæðu!
Burstið tennurnar vandlega
eftir máltíðir!
Borðið eingöngu á matmáls
tímum, en ekkj millj mála!
Látið gera við tennurnar
reglulega tvisvar á ári!
Forðist sætindi í mat og
drykk!
Leiðbeinið yngrj systkin-
um ykkar í þessum efnum!
Sofið ávallt með hreinar
tennur!
Fræðslunefnd Tannlækna-
félags íslands hefur ákveðið
í samráði við fræðslustjóra
Reykjavíkur og fræðslumála
stjóra að efna til ritgerða-
samkeppnj um efnið: „Hvern
ig get ég vemdað tennurn-
ar?“
Tilgangurinn með þessari
samkeppni er að hvetja sem
flesta nemendur á bama- og
unglingastiginu til umhugsun
ar urn hirðingu og vernd
tanna sinna. Skal því öllum
börnum landsims á fræðslu-
skyldualdri gefinn kostur á
að taka þátt í keppninni. Rit
gerðirnar skulu ekki vera
lengrj en 350 orð. Þær skulu
samdar með hliðsjón af vænt
anlegum blaðagreinum
fræðslunefndar Tannlækna-
félags íslands og öðrum upp
lýsingum, sem börnin geta
aflað sér.
Greinar fræðslunefndar
eru fimm að tölu, hin fyrsta
birtist í öllum dagblöðum
vera búnir að póstleggja rit
gerðirnar fyrir 10. sama mán
aðar.
Bezta ritgerðin fra hverj-
um skóla verður verðlaunuð
með viðurkenningarskjali.
Þar að aulci verða veitt verð
laun, bækur o.fl., fyrir
nokkrar beztu ritgerðirnar,
og tvær þær, sem skara fram
úr, verða verðlaunaðar með
flugfarj innanlands.
Reykjavíkur ’augardaginn 17.
febrúar og síðan hver grein-
in af annarri á samja hátt með
viku millibili og sú síðasta
hinn 17. marz.
Ritgerðir í sama skóla skal
skrifa á arkir af sömu stærð
og gerð til þess að auðvelda
úrvinnslu. Þær skal skrifa í
skólanum undir umsjón kenn
ara. Síðan vinnur hver skóli
úr sínum ritgerðum og sendir
þrjár þær beztu til Tann-
læknafélags íslands, Reykja
vik, greinilega merktar neíni
höfundar og aldri, bekk og
skóla. Fræðslumálaskrifstof-
an hefur lofað að annast mi.li
göngu, ef skólum þykir hent
ara að senda ritgerðirnar
þangað.
Við úrvinnslu skal að sjálf
sögðu taka tillit til aldurs
nemendanna.
Skólar, sem taka þátt í
keppninni, þurfa að hafa lok
ið hennj fyrir 1. apríl og
Hér er framhald Iistans yf
ir no'kikur þeirra verðlauna,
sem veitt verða fyrir góðar
ritgeðir :
Nöfn gefenda er í sviga. —
Virkir dagar — G. Hagalín
Vatnaniður — B. Blöndail.
Stakir Steinar — Kr. Eldjárn
(Norðri).
Lotta — T. N. Wullf. Ungi
hlébarðinn — Sven W. Nils
sen. Áslákur í Bakkaviík —
Carl Sundby. Þrír vinir — F.
W. Farrar (Bókag. Lilja).
Litla Uglan hennar Mariu
— Finn Havrevold. Katla
gerir uppreisn — Ragnhéiður
Jónisdóttir. Fegujrðardrottn-
ingin — Hennabo Holm. —
(Ísafoldarprentsmiðja h.f.).
Og margt fleira.
Haldið fræðslugreinunum
sarnan. Klippið þær úr blöð-
unurn. — Geymið þær. —
Fyrsta greinin birtist laugar
daginn 17. febrúar.
(Frá fræðslunefnd
Tannlæfcnafélags ís-
lands).
..Sfcvlmineum" sínum beinllnis , 0'e0000«00i0 0 00<0:00.00:000.0.0s00,,^-0 0^0<0.0000 00S0ms0s00i0e0