Morgunblaðið - 17.03.1962, Qupperneq 11

Morgunblaðið - 17.03.1962, Qupperneq 11
Laugardagur 17. marz 1962 MOTtGVlSBLAÐlÐ 11 Nils Herlitz prófessor: Aödragandinn að stofn- un Noröurlandaráðs 10. fundur ráðsins hefst í dag i Helsingfors Norðurlandaráff hefur í dag 10. fifnd sinn. Kemur þaff aff þessu sinni saman í Helsingfors. Prófessor Niels Herlitz, fyrrverandi ríkisþingmaffur í Svíþjóff, sem lengi var einn af forsetum. Norðurlandaráffs hefur ritaff ýtarlega grein um ráðið, aðdragandann aff stofn- un þess og framvindu mála þar í Nordisk Kontakt. Birtist hér sá kafli hennar, sem fjallar um undirbúning stofnunar þess. HVERNIG á því stóð, að spurn- ingin um „samvinnu milli norrænu óióðþinganna" var tek- in á dagskrá á fundi norræna þingmannasambandisins í ágúst 1951 veit ég ékki. Frumkvæðið Ibom áreiðanlega frá Dönum. Hug myndin 'a hins hins vegar í loft- inu. Hef ég þá ekki fyrst og fremst í huga hinar margvíslegu vangaveltur um norrænt sam- bandsríki með einhvers konar sameiginlegu þingi, sem rekja mátti til reynslunnar frá stríðs- árunum. Ég hef ekki heldur í huga þá hugmynd sem oft koon fram í umræðunum um norrænt tollabandalag — m. a. hjá Elis Hástad árið 1950 — að skilyrðið fyrir slíku bandalagi væri satn- norræn þir.gnefnd með eigin álkvörðunarrétti. Upp úr 1950 reiknuðu ekki margir með þvi í alvöru, að hægt væri að koma á slíkum stKjfnunum ofar valdi einstakra ríkja. Það var samráð án skuidbindinga, sem lá í loft- inu. Norrænir þingmenn hÖfðu þá nýverið (1948—49) hafið samn ingsviðræður um mál, sem Skipti meginmáli frá pólitísku sjónar- miði, spurninguna um norræna samvinnu í landvarnamálum, og á vettvangi, sem lá innan við mörk hefðbundinnar norrænnar samvinnu, höfðu hý form sam- ráðs verið reynd, þegar þing- nefndir komu saman til viðræðna áður en er.danlega var gengið frá lögunum nm borgararéfctindi (1950). Rétt fyrir fund þing- mannasambandsins höfðu þingin í Svíþjóð, Danmörku og Noregi átt frumkvæði að því, að sett var é laggirnar norræna þingnefndin um frjálsari samgöngur milli Norðurlanda. Gísli Jónssoa núverandi formaff- ur islenzku sendinefndarinnar á - þingi Norðurlandaráðs. Hugmynd P. Munchs Jafnframt hafði verið rætt um varanlegri form samvinnu milli norrænu þinganna. Fyrst hafði þvi máli verið hreyft — fyrst og fremst vegna aðkallandi utan- ríkisvandamála — árið 1938 af Peter Muneb, utanríikisráðherra Dana. Meðan á stríðinu stóð munu svipuð áform hafa verið rædd meðal þingmanna og feng- ið talsverðan stuðning hjá Per Albin Hansson. f danska þinginu hafði nokkrum árum áður komið „varpa skugga á norrænt sam- starf“. Á það var lögð megin- áherzla eins og jafnan þegar þannig stendur á, að samvinna „á sviði menningarmála“ skyldi efld eins og hægt væri. En í aug- um þeirra, sem settu markmið norrænnar samvinnu svolítið hærra, hlaut ástandið að vera í meira lagi skuggalegt. Ef til vill sáu mepn ekki enniþá þær alvarlegu aíleiðingar fyrir alla norræna samvinnu, sem voru miskunnarlaust afhjúpaðar árið 1961. En þeir sáu fram á, að sundrungin í utanríkis- og land- varnamálum mundi leiða til mjög alvarlegs eríiðleika, jafnskjótt og reynt yrði að stíga verulega mikilvægt skref í átt til þéttari samstöðu Norðurlanda. Fyrir mína eigin parta var ég bölsýnn og aðgerðalaus gagnvart slíikri viðleitni eftir mistölkin í janúar 1949, þó ég hefði fram til þess tíma stutt hana af miklum áhuga. Þjóffþingin þýffinigarminni Úr því hægt var að tortryggja norrænt samstarf yfirleitt, var sérstöik ástæða til að efast um möguleikann á raunihæfum að- gerðuim af hálfu þingmanna. Eftir mistökin í Osló 1949 hafði því verið nampað af opinberum aðilum, nversu vænlegar til ár- Nefndin, sem undirbjó lög Norffurlandaráffs á fundi í Kaup- manrahöfn haustiff 1951. Taliff frá vinstri: Fagerhoim, Hedtoft, Sigurður Bjarnason og Herlitz. fram mikill áhugi á reglubund- inni samvinnu milli norrænna þingmanna, einikanlega frá ýms- um þingmönnum stjórnarandstöð unnar, svo sem Bertel Dahlgaard og Ole Björn Kraft. Forsætisráð- herra Noregs, Einar Gerhardsen, hafði nýlega (í október 1950) látið svo ummælt, að það væri gagnlegt að „fulltrúar sundur- leitra flokka fengju oftar tæki- færi tiil að taka þátt í norrænum fundum“, og síðan farið fleiri orð- um um þá hugmynd. Það mát.ti því virðast sem timi væri til kominn, að hugmyndin um fomifastara samstarf nor- rænu þinganna yrði tekin til rækilegrar atihugunar. En vissu- lega var einnig tilefni til að efast og hika. Eklki aðeins af hálfu þeirra sem voru varkárir í sam- bandi við ýtai'legt norrænt sam- starfjK heldur einnig af hálfu þeirra sam voru áfjáðir í það. Nokkrum árum áður hafði nefni- lega verið stigið veigamikið spor í áttina til klofnings milli Norð- urlanda, þegar umræðurnar um varnabandalagið fóru út um þúf- ur og Danmörk og Noregur gengu í Atlantshafsbandalagið. Þegar þetta gerðist var það sam- hljóða sannfæring allra aðila, að það mundi ekiki og mætti ekki angurs þessar starfsaðferðir væru, þ. a. a. s. samningsvið- ræður pingmanna. Fyrir mann sem setið hefur rúm tíu ár á þingi og fundið til þess með vax- andi sársauka, að þjóðþingin hafa orðið æ þýðingarminni með hverju ári, vöktu slíkar skýringar efablandna von: er það í raun- inni hugsanlegur möguleiki, að fulltrúar þjóðþinganna geti látið til sín taka á raunhæfan hátt við hliðina á ríkisstjórnunum? Var ekki hætta á, að ný samnorræn þingmannanefnd yrði forrnið tómt, nýtt dulargervi aðgerða- leysis ásamt öllum hinum, sem Orðin eru býsna mörg í nútíma- þjóðfélagi, ekki sízt í norrænni samvinnu? Fundurinn í Stokkhólmi Mér stendur skýrt fyrir hug- skotssjóaum fundurinn í ráðs- salnum í ráðhúsi Stokkhólms 13. ágúst 1951, undir forsæti Allans Vought, þegar Hans Hedtoft flutti upphafserindið og lagði fram til- lögu sína um „reglubundna fundi norrænna pingmanna". Hann gat talað með miklum þunga. Hug- myndin átti gamlar og djúpar rætur í Danmörku. Nú kom hann fram „fyrir hönd dönsku sendi- Forsætisráffherrar Norffurianda á Lögbergi sumariff 1960 þegar fundur Norffurlandaráffs var í fyrsta skipti haldinn á fslandi, Taliff frá vinstri: Sukselainen, Finnlandi, Kampmann, Dan- mörku, Gerhardsen Noregi, Ólafur Thors íslandi og Erlander Svíþjóff. nefndarinnar". f umræðunum fékk hann líka stuðning frá full- trúum annirra flotoka: Dahl- gaard og Einar Foss. Annað var uppi á teningnum hjá hinum sendinefndur.um. Þar var akur- inn tæpast plægður ennþá. Fróð- legt væri að vita, hve margir höfðu yfirleitt nokkra vitneskju um, að hugmyndin um reglu- bundna þingmannafundi átti sér aðdraganda: að því er ég bezt man, var það, sem Hedtoft sagði um inálið, alger nýjung fyrir mér, enda hef ég hér stuðzt við frásögn hans. Einhiverjir höfðu kannski fengið að vita fyrirfram, hvað Danir hugðust fyrir, eða jafnvel beinlínis rætt málið við Hedtoft. Þar eð Vougt hafði falið mér að nefja umræðurnar eftir inngangserindi Hedtofts, hafði ég náð í mjög stutt yfirlit yfir það, sem fyrir Dönuim vakti, frá skrif- stofu ráðstefnunnar. En hinir einsböku hópar höfðu ekki rætt málið, og það er víst ekiki fjarri sanni, að langflestir voru alveg óviðbúmr óg áttu erfitt með að dæma um pað, hvernig hægt hægt væri að leggja málið fram í hinum einstöku þjóðþingum. Góðar undirtektir Eigi að síður komu fram margir málsmetandi fylltrúar frá Finnlandi, íslandi, Noregi og Svi- þjóð, sem með aðeins einni und- antekningu — Sven Nielsen frá Noregi — voru meðmæltir hug- myndinni að meira eða minna leyti og gerðu engar verulegar athugasemdir. Þeir voru Oscar Torp, Karl-August Fagerholm, Östen Undén. Erik Fast og Sig- urður Bjarnason, ég var sama sinnis. Án teljandi erfiðleika var líka tekin jákvæð ákvörðun. Fimrn manna nefnd — Hedtoft, Fagerholm, Sigurður Bjarnason, Torp og ég — fékk það verkefni að semja ályktun fyrir fundinn. Það var gert á augabragði, en ekki reyndist jafnauðvelt að fá ályktunina samþykkta. Sven Nielsen, sem áleit að það sem gera þyrfti mætti gera innan vé- banda noi'ræna þingimannasam- bandsins, lagði gegn henni, en lét um siðir undan. Ályktunin var þannig samiþyikkt einróma (14. ágúst). Ályktunin fól í sér, að fundur- inn væri samþykkur hugmynd- inni um að mynda „nefnd með kjörnum fulltrúiun þjóðþinganna V til að eiga samráð með reglu- bundnum hætti“ og færi þess á leit við norræna þingmannaráðið, að gerð yrði rannsókn á því með hvaða móti hugmyndinni yrði hrundið í framkvæmd, jafnframt því sem það ætti frumkvæði að sjálfri framkvæmdinni að rann- sðkn lokinni. Hinn fáorði texti ályktunarirmar þarfnast skýringa í tveimur atriðum. Fast hafði lagt áherzlu á, að starfssvið vænt anlegrar nefndar yrði takmarkað, þannig að hún mundi elkki fjalla um landvarnamál. Þegar ég sýndi Hedtoft uppkast mitt að ályktun- inni, spurði ég hann hvort honum fyndist að við ættum að gera nokkra undantekningu, t. d. í sambandi við utanríkis- og land- varnamál, mér er enn vel minnis- stæð hin afdráttarlausa neitun hans. Ein breyting við dönsku tíllöguna var í því fólgin, að dregið var íram atriði, sem Hed- toft hafði ekki minnzt á, kannski vegna þess að hann áleit það sjálfsagt: þ. e a. s. að verkefni væntanlegrar nefndar yrði ekki einungis „innbyrðis“ samráð, heldur Ifka samráð „við ríkis- stjórnirnar". Á þetta var lögS áherzla í sambandi við minning- ar frá reynslu Evrópuráðsins, sem ég rifj iði upp stuttlega, en voru síðar ræddar nánar af Undén og Dahlgaard. Mikilvægt skref Hér lá þá fyrsta uppkast að þeirri starfsemi sem síðar fékk nafnið Norðurlandaráð. En þegar ég lít til baka, virðist mér það ekki hafa verið ríkt í hugum manna, að mikilvægt skref væri stigið. Þeir sem höfðu reynslu af fyrri fundum norræna þing- mannasambandsins hljóta að hafa hugsað til fjölmargra álykt- ana, sem i anda gagnkvæms vel- vilja voru samþykktar án þess nokkur veruleg alvara væri á bak við þær, án þess þær ættu noikk- urn hljómgrunn í þjóðþingunum eða leiddu til raunhæfra aðgerða. Það er ekki gott að segja, hive mikið var nú fyrir hendi af raun- verulegum vilja og trú á, að hægt væri að hrinda hugmyndinni í framkvæmd. Fast var mikið í mun, að menn gæfu sér nægan tíma til að gera sér fulla grein fyrir vandamálunum, og hann var áreiðaniega ekki einn um að búa sig undir langan tíma milli orða og athafna.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.