Morgunblaðið - 01.04.1962, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 1. apríl 1962
Dr. Steingríniur J. Þorsteinsson:
yvind Johnson

HÉR birtist í íslenzkri þýðingu ræða sú, sem dr. Steingrímur
J. Þorsteinsson prófessor flutti á sænsku á tíu ára afmælis-
hátíð Norðurlandaráðs í hátíðasal háskólans í Helsinki 22.
marz sl., áður en Fagerholm, forseti Norðurlandaráðs, af-
henti Eyvindi Johnson fyrstu bókmenntaverðlaun ráðsins
fyrir skáldsöguna „Hans nádes tid.“ Hét dagskrárliðurinn
„Pristagaren presenteras". Var athöfn þessari útvarpað og
sjónvarpað um Norðurlönd.

MÉR ER það mikil ánægja og
sómi að kynna hér á tíu ára af-
mælishátíð Norðurlandaráðs
fyrsta skáldið, sem hlýtur bók-
menntaverðlaun ráðsins, sænska
riithöfundinn Eyvind Johnson.
Það er von mín, að norrænu
bókmenntaverðlaunin haldist —
aldrei gæti Norðurlandaráð var-
ið efnum sínum betur. Og það er
ekki aðeins, að Eyvind Johnson
sé hið bezta að þessari viður-
kenningu kominn. Það er heldur
varla hægt að hugsa sér, að betur
yrði af stað farið, að betri fyrir-
heit yrðu gefin um fordómalaus-
ar verðlaunaveitingar framvegis.
Við vitum öll, að styrkur Norð-
urlanda er ekki fólginn £ fólks-
fjölda, auðæfum eða flugskeyt-
um. Langdræg eru hins vegar
list okkar og bókmenntir, —
menning og mannréttindi eru
dýrmætasta eign okkar og öflug-
asta vörn. Það sem sameinar okk
ux bezt innbyrðis eru sameigin-
leg menningarverðmæti og frels-
ishugsjón, þroskað þjóðfélag,
sem virðir og verndar réttindi og
sjálfstæði einstaklingsins.
Þegar bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs eru nú veitt í
fyrsta sinni, hefðu menn ef til
vill getað búizt við, að valið yrði
öndvegisdæmi hins háþróaða
norræna þjóðfélags til að sýna
og sanna, hvernig ágæt mennt-
unarskilyrði þess og prýðilegt
skólakerfi verði frjósamur jarð-
vegur mikils rithöfundar. Vissu-
lega er Eyvind Johnson lærður
maður og hámenntaður, einn af
víðlesnustu rithöfundum Norð-
urlanda og jafnvel Norðurátfu,
hæfur háskólakennari í heim-
speki, sögu og bókmenntum
Evrópu. En það er af sjálfsdáð-
um, sem fyrrverandi kvikmynda
vélstjóri og verkamaður Eyvind
Johnson hefur rutt sér brautina
fram til alls þessa — og þó miklu
lengra: hann hefur þroskað skáld
legt sköpunarafl sitt, agað ímynd
unarauðuga vitsmuni sína, rækt-
að stílgáfu sína og orðið einn af
mestháttar nútímarithöfundum á
Norðurlöndum. Hér er því ekki
urn að ræða neinn þjóðfélags-
gerðan eða stjórnskapaðan höf-
und, heldur mann, sem er mikill
af sjálfum sér.
Það hefði kannske líka mátt
ætla, að hér yrði verðlaunað
eitthvert sérstaklega norrænt
verk, bæði að efni og anda, til að
kynna öðrum þjóðum sérkenni
sögu okkar, menningar og listar.
En það sjónarmið var dómnefnd-
armönnum jafn fjarlægt og þjóð-
ernisviðhorfið. Ég held varla, að
ég ljóstri upp neinum leyndar-
dómi, er ég segi, að af þeim
bókum, sem til álita komu, var
Hans nádes tid einhver hin allra
ónorrænasta. Hún er alþjóðleg,
bæði að inntaki og gildi. Milli
Norðurlanda og umheims eru
engir veggir. Virðingin fyrir list-
inni er hafin yfir alLan boðskap.
Loks hefði einnig mátt gera ráð
fyrir, að norræn bókmenntaverð-
laun yrðu veitt ungum og lítt
þekktum höfundi, — og oft verð-
ur því máske svo farið. En að
þessu sinni varð fyrir valinu einn
af virtustu rithöfundum Norður-
landa, sem fylgir öldinni að ár-
um og hefur þegar samið um
fjörutíu bækur. Miklar bók-
menntir verða aldrei nógsamlega
kunnar.
Verðlaunahafi Norðurlanda-
róðs getur vissulega verið hvort
heldur sem vera skal háskóla-
genginn eða sjálfmenntaður,
íhaldssamur eða róttækur, há-
norrænn eða alþjóðlegur, frægur
eða ókunnur. Það sem varð
þyngst á metum við valið — og
verður það væntanlega alltaf —
var bókmenntagiidi verksins,
listagildi þess.
n.
Eyvind Johnson velur sögum
sínum margháttuð svið í tíma og
rúmi, — þær spanna yfir þús-
undir ára og ná frá jörðu til
himintungla, frá jarðnesku hel-
viti til himnarikis. — Blæbrigða-
ríkur stíll hans er ýmist knappur
og tær eða ljóðrænn, í ætt við
tónverk, — frásagnarháturinn
leikur milli óvæntustu hug-
myndatengsla og íhygli og gátar,
— milli fjörmikillar, glettinnar
fyndni og djúprar, þungrar al-
vöru. Undir svalanum býr varmi
og samúð. — Ef einhverjum
kynni að þykja sumir kaflar
nokkuð þungir í vöfum við
fyrstu kynni, vil ég minna á, að
það er sjaldnast sú ástin, sem
flýgur fyrirhafnarminnst upp í
fang manns. er veldur langvinn-
astri sælu eða dýpstri nautn.
En auðugusit er persónusköp-
un höfundar. Hann lýsir heil-
steyptum manni og klofnum, of-
urmenni og hversdagsmanni, sig
urvegara og þó um fram allt hin
um þjakaða, þjáða. I skáldheim-
um Eyvindar Johnsons skynjum
við leyndasta sálarlíf mannsins
og innstu hugsanir. „Svo auðug
er mannssálin, að það má skipta
henni í óendanlega margar gerð-
Uhro Kekkonen FinnlandsforsetT óskar Eyvind Johnson og
konu hans til hamingju.
ir, og getur þó sérhver þeirra
verið sönn mannsmynd,“ segir
höfundurinn. („S& rik ar eu
manniskosjál att den kan upp-
delas p& femtielva typer och
and& kan var odh en av dem vara
en sann mánniska.“ Tidens gang,
1955). Og ennfremur: „Það skipt
ir mestu að leita sannleikans
um manninn, hvar sem hann
er að finna.“ („Det gáller att söka
upp sanningen om mánniskan
dár den finns.“ Avsikter,
1945). í goðsögnum sínum og
helgisögum, þjóðsögum og æv-
intýrum er hann líka í þjón-
ustu sannleikans og veruleik-
ans, raunsær í hugarflugi sínu,
jafnvel í jóreið sinni um him-
ingeiminn stendur hann föst-
um fótum í jarðlífinu. Þessi sér-
kenni koma glöggt fram í Hans
nádes tid. Þar hefur Eyvind
Johnson náð lengst í því list-
bragði sínu að láta hið einstaka
víkka og stækka og veita því
almennt gildi, láta samtímann
sjá dæmigerða mynd sína ífor-
tíðinni, skynja eilífðina í sam-
tímanum. Þetta víðfeðma gildi
eykur verkinu jafnt inntak sem
umfang.
Það lýsir nokbuð Eyvindi
Johnson, að hann ætlar að nota
verðlaun sín til dvalar í Grikk-
landi, en alkunna er, hvílíkt
gildi fornmenning þess hefur
haft fyrir hann. Megi heilnæmt
og hressandi andrúmsloft húm-
anismans verða honum til yndis
og örvunar.
Það er með þakklæti, virðingu
og ámaðaróskum, sem Norður-
landaráð veitir fyrstu bók-
menntaverðlaun sín Eyvindi
Jöhnson.
• Sunnudags-
spurningin
mmmmmmmmmmmmmmmmi
í starfi mínu hefi ég örðið
þess var, að þó nokfcuð marg-
ir menn, sem ég ætla að ná í
finnast ekki í símaskránni.
Venjulega hugsa ég miður
ihlýlega til þessara skrýtnu
fugla, sem vilja fela sig svona.
En kannski þeir eigi sér ein-
hverjar málsbætur. Þessvegna
spurði ég einn þeirra, Ragn-
ar Jónsson forstjóra, er ég
náði í hann:
• Hvers vegna hafið
þér leynisíma*
Ragnar Jónsson?
Mér finnst auðveldara að
svara spurningunni ef ég má
hafa í huga, jafnhliða sím-
anum, tvær aðrar stórfengleg-
ar uppfinningar, bonum ná-
skyldar, nefnilega útvarp og
sjónvarp. Fyrir mér er þessi
þrenning af sama toga. Þetta
eru mír.ir höfuðóvinir, eins
og margra annarra, sem betur
kunna því, að fá sjálfir að
ráða hverju í þá er helt, jafnt
atf svokallaðri andlegri fæðu,
og hinu sem í magann er lát-
ið.
Sími, útvarp, sjónvarp, þrír
tindar hinna vísindalegu upp-
Ijóstrana, hvílíkar dásemdir
■— næstum á borð við atóm-
sprengjuna — ef einhver
kynni með að fara.
í reyndinni eru þetta raun-
ar öðrum þræði höfuðplágur
mannsins, verri öllum land-
farsóttum Og hafa hneppt
hina vesælu mannskepnu í
ferlegri þrældóm en orð fá
lýst.
Eg hef nokkrum sinnum
skroppið til kunningja minna
að horfa á sjónvarp, að geta
svolítið talað með um það mái,
og hvert sinn sagt við sjálf-
an mig: Er þetta vanburða
indivíð, sem við köllum
manneakju, virkilega enn á
svo frumstæðu þróunarstigi,
að tíina að eyða lífi sínu að
mæna köldum augum inn í
þetta taugabilaða glerauga,
að láta þau fylgja á eftir
stráklingum að sparka bolta
eða þeysandi á bátum, bílum
og truntum. Guð forði æsku
þessa lands frá svo hörmu-
legri niðurlægingu.
Því miður höfum við ekki
útvarp á þessu landi er bor-
ið geti slíkt nafn, bara Rífcis-
útvarp. Það er því þýðingar-
laust að gera kröfur. Einok-
unarfyrirtæki þurfa ekfci á því
bezta að halda, þar gildir
magn en ekki gæði. Ef ein-
hver er svo barnalegur að
koma fram með athugasemdir
liggur beint við að svara eins
og Adolf sálugi Hitler. „Wer
Jude ist bestimme ieh“. Mér
hefir verið sagt að Ríkisút-
varpið okkar sé símalandi 14
klukkutíma á sólarhring, eins
og bröndótti kötturinn á bíla-
verkstæðinu, þar sem gert er
við jeppann minn. Eg á góð-
an kunningja, sem leyfir mér
að hlusta hjá sér á hann
Þorstein ö og aðra snillinga,
sem stunduan kófna þar fram
upp á punt, og hann er þeirrar
skoðunar að vel mætti ná
hér saman boðlegu efni í
þriggja til fjögurra stunda
efnisakrá, ef eytt væri í það
öllu pví fé, sem dagskráin
hefir, að viðbættu því sem
sparaðist ef slökkt væri á
stöðinni í 10 tíma á dag. Eg
yrði geðveikur ef þessi símal-
andi íressköttur væri á mínu
heimili að kvelja mig.
Eg leyfi mér að líta svo á að
heimilt sé að taka þessar dá-
semdir vísindanna í sína þjón
ustu, eftir því sem hentar.
Sjonvarp er enn svo gjör-
samlega á frumstigi í heimin-
um, noma rétt til notkunar
á litlum bletti umhverfis hin-
ar vönduðustu og aflmestu
stöðvar. sem kosta hundruð
milljóna, að það heyrir til
fjarlægri framtíð, enginn veit
enn hve fjarlægri, að hóta að
plaga fó!k hér norður við
heimskaut með þvílíkum appa
rötum, ög útvarp verður auð-
vitað aldrei neitt neitt hér
maðan það er rikiseinokað.
• Heimasími fyrir
mig og mitt fólk
©PIB
tQPtmiSSEM
Siminn minn, hann er miík-
ið þarfaþing. En ég læt það
ekki eftir fylliröftum og
anfetamin kellingum að beita
honum gegn lífsnautn minni
og svefnfriði. Verzlunarsimi
minn er þeim ætlaður, sem
panta vilja hjá mér það sem
ég hef að selja, eða fá um það
upplýsingar. Eg hef beðið
starfsfólk mitt að nota hann
sem minnst. svo hann standi
kúnnunum opinn allan daginn.
Heimasími minn er aftur á
móti fyrir mig og mitt fólk,
Við þurfum stundum að
panta bíl eða viðgerðarmemu
En þegar ég er að vinna, eða
skemmta mér við tónlist Og
lestur, er ég ekiki til viðtal*
fremur en ef ég er í kirkju eða
á kousert.
Ragnar Jónsson