Morgunblaðið - 23.11.1962, Síða 2

2
MORGINBLAÐIB
Föstudagur 23. nóv. 1962
Sjónvarpssenóing í Gautaborg. Myndatökumenn til hægri og
vinstri. I miðju vagn með hljóðupptökutækjum.
— Islenzkt sjónvarp
Framh. af bls. I'i
krefjast þess, að útvarpið eitt
beri sig, eða skili arði, þegar
aðrar sambærilegar fræðslu-,
lista- og skemmtistofnanir á veg-
um ríkisins gera það ekki. En
Ríkisútvarpið hefur ekki ein-
ungis staðið undir daglegum
rekstri sínum, heldur hefur það
sjálft greitt húsabætur sínar,
vélakost og annan búnað. Flest-
ar eða allar aðrar opinberar
menntastofnanir fá þó upphaf-
lega húsnæði sitt lagt fram end-
urgjaldslaust og margan búnað.
Það væri engin fjarstæða, að rík-
ið legði beinlínis fram fé til þess
að koma sjónvarpi á laggirnar,
en ætlaði því síðan að standa
undir sér sjálfu af tekjum sín-
um. En allt um það er byrjað á
því að gera ráð fyrir hinu, að
þessi nýja sjónvarpsstofnun sjái
fyrir sér sjálf, sem deild í Ríkis-
útvarpinu.
Til þess þarf útvarpið á ein-
hvern hátt að hafa handbært fé
til byrjunarframkvæmdanna,
eða álitlegan hluta þess. Ég hef,
fyrir mitt leyti, reiknað með því
frá upphafi þessara umræðna,
að útvarpið yrði að vera við
þessu búið, jafnframt tveimur
öðrum meginframkvæmdum,
endurbyggingu Vatnsendastöðv-
arinnar og undirbúningi nýs hús-
næðis. Ég hef, hvað eftir annað,
bent á það, að Ríkisútvarpið ætti
að fá aftur gamlan og sjálfsagð-
an tekjustofn sinn, arðinn af við-
tækjaverzluninni, sem er deild í
útvarpinu. En þessum tekjum
hefur útvarpið verið svipt í nokk
ur ár og misst þannig yfir 12
■milljónir króna, eða álíka mikið
fé og nemur stofnkostnaði allrar
' sj ónvarpsstöðvarinnar. Ennfrem-
ur hef ég talið að frá 1959 hafi
afnotagjald af útvarpi átt að
vera 400—500 kr. og væri þó í
hóf stillt, miðað við símagjald,
rbóka- og blaðaverð og ýmsar
skemmtanir. Þessi hækkun hefði
' öll átt að koma til framkvæmda
í einu í fyrstunni, þegar gjaldið
' varð 300 kr. Á þennan hátt
’mundu tekjur útvarpsins hafa
aukizt frá gildandi afnotagjaldi
um ca 514, 15 eða 22 milljónir á
þremur seinustu árum, saman-
lagt, eftir því hvort afnotagjald-
ið hefði verið sett 400, 450 eða
500 kr. Samkomulag varð hins-
vegar um 360 kr. afnotagjald,
sem ráðneytið ákvað.
Það liggur í augum uppi, að
útvarpið verður að hugsa vel
fyrir tekjum fram í tímann,
jafnframt því sem áætlaðar eru
nýjar og miklar framkvæmdir.
Það er ekki hægt að ætlast til
þess, að Ríkisútvarpið standi
sjálft undir allri dagskrá sinni,
og hafi úr rekstri sínum fé til
ýmissa endurbóta á tækni sinni
og taki þar að auki að sér ný
fyrrtæki eins og sjónvarp, ef
gamlir tekjustofnar þess eru
jafnframt af því teknir, eins og
verið hefur, og afnotagjöld eru
ekki látin fylgjast hófsamlega
með tímanum af ástæðulausum
ótta við undirtektir hlustenda.
Ef þær áætlanir, sem æskilegast
ar voru, hefðu náð fram að ganga
á sínum tíma, ætti útvarpið
sjálft handbært allt það fé sem
nauðsynlegt væri í byrjun til
þess að koma upp sjónvarpsstöð,
auk sinna eigin þarfa í dagskrá
og endurbyggingu Vatnsenda-
stöðvarinnar. Nú er þessu ekki
að heilsa og verður að fitja upp
á nýjum ráðstöfuni’.m. En það er
hvorki heppilegt né vinsælt að
hafa tíðar breytingar á afnota-
gjaldi og ber að halda því eins
stöðugu og hægt er. Reynslan
sýnir, að hlustendur hafa yfir-
leitt skynsamlegt mat á afnota-
gjöldum og útvarpið hefur ávallt
stillt sínum tillögum í hóf.
— ★ —
Þó að fjárhagsgrundvöllur
sjónvarpsins sé mikilsverður og
eigi að vera í fullu lagi áður en
byrjað er, er þó allur leikurinn
fyrst og fremst til þess gerður,
að fá góðar sjónvarpsdagskrár.
Ýmsir ókunnugir halda, að aðal-
erfiðleikarnir séu stofnkostnað-
ur stöðvarinnar, en síðan verði
málið tiltölulega auðvelt. Þetta
er misskilningur. Engir sérstakir
tæknilegir örðugleikar eru taldir
á því að koma hér upp sjónvarps
stöð og þó að kostnaðurinn sé
talsverður, ætti hann að vera
viðráðanlegur. Það er dagskrár-
kostnaðurinn, sem vafalaust
verður erfiðastur og vaxandi, og
sú er allsstaðar reynslan. Marg-
ar eða flestar sjónvarpsdagskrár
eru mjög dýrar. Þess er ekki að
vænta, að íslenzkt sjónvarp geti
fyrst um sinn hagað dagskrám
sínum í samræmi við eða í sam-
keppni við stórar, erlendar sjón-
varpsstöðvar hjá milljónaþjóð-
um, sem hafa morð fjár. f þessu
verður að sníða sér íslenzkan
stakk eftir vexti og má þó fá
góðar og fjölbreyttar dagskrár.
Áherzla er lögð á það, að sjón-
varpsdagskrárnar verði góðar
frá upphafi og eins fullkomnar
og hægt er, innan þess ramma,
sem lagður er. Dagskrárkostnað-
urinn, sem hér er áætlaður, er
mjög lágur, miðað við flestar
erlendar stöðvar, eða 8—14 þús.
kr. á klukkustund. Það er einnig
svo um dagskrárkostnað útvarps-
ins, að hann er mjög lágur, eink-
um vegna þess að hér eru færri
starfsmenn en annars staðar, þó
að vélakostur sé góður. Þetta er
eðlilegt og óhjákvæmileg afleið-
ing af smæð okkar og fólksfæð,
og takmörkuðum fjárráðum, og
má í sjálfu sér merkilegt heita,
að hér skuli vera hægt að halda
uppi þeirri útvarpsdagskrá, sem
raun ber vitni. Sem dæmi um
mismunandi mannahald má
nefna, að í einni dagskrárgrein,
sem íslenzka útvarpið jafnar
niður á menn með öðrum störf-
um, hefur danska útvarpið 3
fasta menn, það sænska 11 og
BBC yfir 100. Sjónvarp er enn
fólksfrekara en útvarp.
Sumir hafa gaman að því að
bera saman útvarp í Reykjavík
og Keflavík og vitna einnig í
sjónvarp þar. En þetta eru í
rauninni ekki sambærilegar stððv
ar. Mér skilst, að stöðvarnar í
Keflavík fái mikinn hluta efnis
síns tilbúinn utan frá, og eru að
því leyti einskonar endurvarps-
stöðvar, þar sem Reykjavíkur-
stöðin er líka umfangsmikil upp-
tökustöð, sem sjálf framleiðir
svo að segja allt sitt efni og
borgar sjálf fyrir það. Þó að ís-
lenzka útvarpsstöðin sé lítil, er
hún samt hlutfallslega viðamikil
í íslenzku menningarlífi, að hún
hefur á einu ári greitt fyrir að-
fengið efni og flutning þess á-
líka mikið og nemur öllum
rekstri háskólans á sama tíma.
Þetta mundi aukast stórlega
með sjónvarpi.
Afstaða sjónvarpsins í Kefla-
vík þyrfti væntanlega að koma
til nokkurrar nýrrar athugunar
í sambandi við stofnun íslenzkr-
ar sjónvarpsstöðvar. Allmargir
kváðu hafa keypt sér sjónvarps-
tæki miðuð við Keflavíkurstöð-
ina. Slík tæki eru ekki seld að
undirlagi Ríkisútvarpsins og
það er frá upphafi tekið skýrt
fram af þess hálfu, að það ber
enga ábyrgð á því, ef línubil
þeirra tækja, sem menn nú
kaupa, fellur ekki saman við
það, sem endanlega yrði um ís-
lenzka stöð. Amerísku tækin
hafa 525 línur, eða 30 myndir á
sekúndu, en sérfræðingar, sem
útvarpið hefur leitað til, vilja að
hér verði tekið upp Evrópukerfi,
væntanlega 625 línur og 25 mynd
ir á sekúndu, en í Evrópu hafa
annars gengið tvenn kerfi, auk
þessa, brezkt kerfi 405 1., 25 m/
sek., og franskt kerfi, 819 1. 25m/
sek.
En hvert svo sem yrði það ís-
lenzka línukerfi, skulum við at-
huga þá dagskrármöguleika, sem
fyrir hendi yrðu. Hvað getur
sjónvarpið gert hér og hvað get-
ur það ekki gert?
Sjónvarpið getur ekki nú í
fyrsta áfanga náð til alls lands-
ins. Það verður að byrja þar,
sem aðstaða er bezt og mestur
er fólksfjöldi og þéttbýli. Aðrir
verða að sætta sig við þetta
fyrst um sinn, hér eins og orðið
hefur í öðrum löndum. Samt
skyldi auðvitað stefnt að því, að
sjónvarp komi sem víðast um
land og eru nú horfur á því, með
vissri samvinnu útvarps og síma,
sem umrædd er, að þetta geti
orðið fyrr en upphaflega var á-
ætlað.
Sjónvarpið getur ekki í byrj-
un verið nema stuttan tíma á
dag, tvær til þrjár klukkustund-
ir. —
Sjónvarpið verður að sníða
dagskrá sinni ákveðinn stakk.
Það getur ekki viðstöðulaust
snúið sér að öllum þeim dag-
skrám, sem tíðkast í stórum er-
lendum útvarpsstöðvum.
Sjónvarpið getur ekki verið ó-
dýrt, bæði vegna þess að sjón-
varp er allsstaðar í eðli sínu
dýrara en útvarp og af því að
sjónvarp lítils þjóðfélags verður
óhjákvæmilega dýrara en stærri
sjónvörp.
Allt um þetta mundi vera
hægt að koma hér á góðri og
fjölskrúðugri íslenzkri sjónvarps
dagskrá fyrir viðráðanlegt fé, ef
hér fengist tilskilinn notenda-
fjöldi á fyrstu 5 árunum. Dag-
skráráætlun útvarpsins fyrir
sjónvarp er auðvitað miðuð
stranglega við þá tekjuáætlun,
sem gerð hefur verið. Eftir
reynslunni í útvarpinu, sem ber
sig, er ekki ástæða til að ætla
annað en útvarpið gæti einnig
látið þessa tilteknu sjónvarps-
dagskrá bera sig og vera vel úr
garði gerða. „Hættan“ af þessari
sjónvarpsdagskrá er ekki sú, að
hún gæti ekki staðizt, heldur
hin, að þegar til á að taka,
myndi útvarpinu ekki haldast
uppi að framkvæma þessa af-
mörkuðu dagskráráætlun, af því
að nýjar og auknar kröfur kæmu
fram um lengingu dagskrár eða
víkkun viðtökusvæðisins. Það
verður að koma skýrt fram, að
þetta yrði allt önnur útkoma og
myndi gerbreyta öllum grund-
velli málsins. 1954, þegar stofn-
kostnaður sjónvarpsstöðvar fyr-
ir Reykjavík og nágrenni var á-
ætlaður innan við 4 millj. kr.,
hefði sjónvarp út um landið
kostað 50—60 milljónir og lík-
lega er hlutfallið svipað enn.
Krafa um tafarlaust sjónvarp
fyrir allt landið mundi því vænt-
anlega vera sama sem ekkert
sjónvarp. Það verður að byrja
eftir því sem fjárráð og föng eru
til. Það yrði líka að ýmsu leyti
viðráðanlegast og affærasælast,
að byrjun tilraunasjónvarps yrði
ekki mjög víðtæk. Það er heldur
hreint ekki lítið svæði, sem á-
ætlað tilraunasjónvarp næði yf-
ir, sem sé Reykjavík og allt Faxa
flóásvæðið og væntanlega, sam-
kvæmt eldri mælingum, eitthvað
upp um Borgarfjörð og austur í
Rangárvallasýslu og jafnvel
V estur-Skaf taf ellssýslu.
Hvað getur þá íslenzkt sjón-
varp gert fyrir þessi svæði og
fyrir þær um eða yfir 100 þús-
und manneskjur sem þar eru?
Hvers konar dagskrá mundi það
fá?
Innlendar og erlendar fréttir í
myndum, þær innlendu teknar
'upp hér jafnóðum, þær erlendu
af aðfengnum filmum, með svip-
myndum af mönnum og manna-
mótum. f þeim mundu einnig
vera landabréf, veðurkort, töfl-
ur, línurit. Ýmsu af erindum,
viðtölum og umræðum mætti
sjónvarpa. Mikla fræðslu í mörg-
um fræðigreinum, sem ekki
kemst í útvarp, mætti sýna ljós-
lega í sjónvarpi, þjóðlífs- og at-
vinnulífsmyndir, íþróttir, atriði
úr stjórnmálum, kirkju og menn
ingu, heimilisþætti, ferðaþætti og
héraðslýsingar með myndum.
Ýmsar greinar myndlistar og
byggingarlistar yrðu efni í nýju
formi og ýmis konar náttúru-
fræði. Það yrði framtíðarverk-
efni að fella saman sjónvarp og
heimilis- eða skólakennslu. Meg-
ináherzla mundi verða lögð á
þessa menningarhlið sjónvarps-
ins. í sumum greinum mundi
útvarpið áfram vera eins góður
eða betri miðill en sjónvarþið,
s. s. um flutning ýmissar tón-
listar og frétta og fleira talaðs
orðs. f þessu ríkir enn nokkur
óvissa og togstreita úti um lönd-
in. Sumir halda að útvarp sé að-
eins upphaf sjónvarps, sem taki
við öllum þessum fjarskiptum,
þegar fram í sæki. Aðrir telja,
að hvort um sig hafi áfram sínu
sérstaka hlutverki að gegna, og
útvarp eigi enn eftir að eflast.
Belgíski útvarpsstjórinn hóf ný-
lega máls á þessum vanda og var
haldinn fundur um hann í
Brússel og er rætt um nýja sam-
vinnu og nýtt jafnvægi milli út-
varps og sjónvarps.
Það er eitt meginatriði um ís-
lenzka sjónvarpsdagskrá í upp-
hafi, sem menn verða að gera
sér góða grein fyrir, en ýmsir
virðast þó hafa skakkar hug-
myndir um. Dagskráin hér get-
ur ekki fyrst um sinn byggzt
eins mikið og auðugar erlendar
dagskrár á stúdíóupptökum. Hér
er í byrjun gert ráð fyrir frem-
ur umfangslitlum og óbrotnum
sjónvarpsstúdíóum, en þó full-
komnum útbúnaði og vaxandi
tækjakosti. Stúdíóupptökur eru
mjög dýrar og flóknar og krefj-
ast afarmikils útbúnaðar og
húsnæðis. í sjónvarpsbænum,
sem danska útvarpið er að reisa
í Gladsaxe eru ráðgerð 12 hús.
Stúdíóum verður hér stillt í hóf
og þar með upptökum á t. d.
umfangsmiklum og sviðmörgum
leikritum og öðrum samfelldum
dagskrám. Aftur á móti má
leggja miklu meiri áherzlu á
ýmsar úti-upptökur eða utan-
hússupptökur, þar sem sjónvarp-
ið þarf ekki sjálft að byggja
upp atriði og bakgrunna.
Sjónvarpsdagskrá mundi verða
sett saman úr allmiklu heima-
fengnu efni, sem útvarpið sjálft
léti taka upp og margvíslegu að-
fengnu efni, sem það fengi í sam
bandi við erlendar stöðvar og
stofnanir. Hefur þegar verið
spurzt allmikið fyrir um þetta
og um tæki til að setja íslenzkt
tal og Ietur á erlendar myndir.
Þó að hér yrði lögð megin-
áherzla á ýmislegt fræðslu- og
menntaefni, mundi sjónvarpið
einnig þurfa að taka tillit til
óska fólksins um skemmtun og
létt efni. Mundi þar koma til
ýmislegt áþekkt efni og kvik-
myndahús hafa nú á boðstólum.
Kvikmyndahús eru sennilega
eini aðilinn,, sem gæti borið
skarðan hlut frá borði í byrjun,
af stofnun sjónvarps, unz nýtt
jafnvægi kemst á, en hvorki
mundi það bitna á leikhúsum,
tónleikum, blöðum eða bókum.
Þar mundi sennilega gilda sama
og um útvarpið, en það sýnir
reynslan, að útvarpið hefur að
sumu leyti örvað alla þessa starf
semi.
Þess er ekki að vænta, að hér
yrði nein menningarbylting eða
þjóðarvakning af tilkomu sjón-
varpsins út af fyrir sig. Samt má
gera ráð fyrir því, að það gæti
haft ýmis góð áhrif á menningu
og þjóðlíf, ef vel er á haldið. Það
yrði til nýrra þæginda, fróðleiks
og dægradvalar. Sjónvarp
mundi vera merkasta nýjung á
tækni- og menningarsviði, sem
í landið hefði komið á síðustu
áratugum. Allar líkur eru á því,
að það mundi færast óðfluga út,
slík er ýmist nýjungagirni eða
áhugi fólksins. Misnotkun sjón-
varps gæti hér, eins og annars
staðar haft einhver ill áhrif. En
hver ætlar að misnota sjónvarp-
ið, hver vill gera það, hver hef-
ur hag af því að gera það? Eng-
inn. Vissulega ekki Ríkisútvarp-
ið. Það hefur sýnt sig í hinu
fræga Pilkingtonáliti, sem kom
út í Englandi í ár, að það er ein-
mitt stofnun með rekstrarformi
og dagskrárstarfi áþekku og er
á Ríkisútvarpinu ,sem líklegast
er til þess að reka gott og örugt
sjónvarp.
Hvenær sem er geta myndazt
ný viðhorf í öllum þessum mál-
um, með nýrri tækni (handupp-
tökur, litasjónvarp, einfaldari og
minni tæki), og með alþjóða-
samvinnu. Þar hafa möguleikar
á útvarpi og sjónvarpi um gervi-
hnetti vakið mesta athygli og
nokkurn misskilning. Þetta er
enn á hreinu tilraunastigi og ut-
an við okkar möguleika. Ég
spurði erlendan ráðunaut okkar,
hvort þetta gæti haft áhrif á
áætlaðar framkvæmdir okkar og
kvað hann nei við. Til þess að
njóta slíks sambands þarf lík-a
millistöð, sem á Norðurlöndum
var talin kosta 100 milljónir kr.
Samt eru á því allar horfur, að
einmitt á þessu sviði sé ný fram-
tíð alþjóðlegra útvarps- og sjón-
varpsmála og máske eftir fjögur
—fimm ár, þó að sumir dragi
það í efa. Frank Stanton, forseti
Columbia Broacasting í New
York, sendi mér á dögunum
ræðu, sem hann hélt nýlega urn
þessi mál. Þar segir hann: Hið
mikla vald sjónvarpsins, þar sem
menn sjá og heyra samtímis,
hefur stórkostlega aukið alla
fjarskiptamöguleika i heiminum,
svo að þess er ekki dæmi í sög-
Unni áður. Sú veröld, sem við
lifum í, er ný veröld, gersamlega
ólík öllu, sem áður hefur komið
og farið. Þess vegna þarf að at-
huga nýja möguleika sjónvarps-
ins gaumgæfilega niður í kjöl-
inn, fréttafrelsi þess, og afnám
á lagalegum "og tæknilegum
hindrunum milli landa og mögu-
leikana á dagskrárskiptum milli
heimsálfa. Við megum ekki
hugsa um erfið.eikana eina, við
þurfum að ganga að málinu á
jákvæðan, skapandi hátt.
Þetta á einnig við um okkar
afstöðu til íslenzka sjónvarpsins.
Ég hef reynt hér að gera hlut-
lausa grein fyrir sjónvarpsmál-
inu, og stöðu þess nú.
Sjónvarp er staðreynd og
stefnir alls staðar að því. Það
kemur, hvort mönnum er það
ljúft eða leitt. Það getur ekki
verið nema tiltölulega lítið tíma-
spursmál, hvenær undirbúning-
ur Ríkisútvarpsins verður að
framkvæmdum. Til slíkra fram-
kvæmda á tilraunasjónvarpi þarf
Ríkisútvarpið að fá umráð allra
sinna tekjustofna, hófsamleg én
nauðsynleg afnotagjöld og sölu-
gjald af viðtækjum. Eftir end-
anlega ákvörðun um fram-
kvæmdina tekur það enn all-
langan tíma að koma sjónvarp-
in á fót, undirbúa tækni þess og
dagskrár og æfa starfsmenn. —
Fjárhagslegur grundvöllur þarf
að vera öruggur og dagskrárgerð
vel uppbyggð og við okkar hæfi,
til þess að gegna þjóðlegum og
alþjóðlegum verkefnum okkár
sjálfra. „Við megum ekki hugsa
um erfiðleikana eina, við þurf-
um að ganga að málinu á já-
kvæðan, skapandi hátt“,