Morgunblaðið - 03.01.1963, Qupperneq 6

6
MORGUNBLAÐ1Ð
Fimmtudagur 3. janúar 1963
Avarp forseta
á nýjársdag
Ásgeir Ásgeirsson forseti í skrifstofu sinni.
1. janúar 1963.
Góðir íslendingax, nær og fjær!
Við hjónin óskum yður öllum,
konum og köríum, ungum og
gömlum, gleðilegs nýjárs og
þökkum innilega gamla árið.
Sú mikla hátíð, sem nú stend-
ur yfir, frá fyrsta jóladegi til
þrettánda, hefir fylgt þjóð vorri
frá upphafi vega, og borið sama
nafn, jólin, jafnt í heiðni sem
kristni. Jól rímar við sól, og þó
vísast sé enginn skyldleiki milli
orðanna sjálfra, þá er þó náið
samband á milli sólar og jóla,
og mun svo hafa verið frá örótfi
alda. í dimmasta skammdeginu
höldum vér Ijóshátíð. Eftir vetr-
arsólstöður, fer sólin aftur að
hækka á lofti, og vér sjáum ljós-
ið skína í myrkrunum. Jólin boða
oss mikinn fögnuð.
Nýjársdagurinn hét til skamms
tíma Áttadagur jóla. Ég kalla
það, í þessu sambandi, til
skamms tíma, þó tvær aldri séu
um liðnar. En nú er öll áherzlan
á því, að við þennan dag miðum
við upphaf nýs árs, að þessu
sinni ársins 1963, eftir Krists
burð. Á áramótum lítum vér
bæði aftur og fram í tímann,
bæði einstaklingar, fjölskyldur
og þjóðin í heild. Vér stingum
hendinni í eiginn barm, hugleið-
um gleði og sorg — og alla af-
komu hins liðna árs. Atburðir og
afkoma þjóðarheildarinnar er
rakin af ýmsum öðrum um þessi
áramót, og fara dómarnir jafnan
nokkuð eftir því, á hvaða sjónar-
hól menn standa. Fjarlægðin er
enn ekki nóg fyrir fullnaðardóm
sögunnar. Ég læt það nægja að
þakka forsjóninni fyrir gott ár!
Góðærið er ótvirætt, og ekki
mun ég ræða um neina sérstaka
óáran í mannfólkinu.
bókmennirnar? Við eigum fátt
fornminja, en í bókmenntunum
hefir þjóðarsálin varðveizt
Undirstaða sjálfsstjórnar og
velgengni vor íslendinga er
hvorki vopn né mannafli, heldur
bókmenntir, saga, Alþingi og
kraftur í kögglum. Vor bezti arf-
ur og auður er gott ætterni, sjálf-
ur kynstöfninn. Það er vart öðr-
um en kunnugum ljóst, hve fá-
mennt hið fullvalda íslenzka ríki
er. Það var á fundi hinna Samein
uðu þjóða, sem indverskur sessu-
nautur spurði mig, hve fjölmenn-
ir íslendingar væru. í minni
barnaskóla landafræði stóð, að
vér værum áttatíu þúsund, svo
ég þarf stundum að hugsa mig
um hinar nýrri tölur. „Eitt
hundrað," byrjaði ég, og staldr-
aði við — en Indverjinn kom
strax til hjálpar og sagði: „Eitt
hundrað milljónir. Það er ekkert
að skammast sín fyrir.“ Hann fór
nær um smæð okkar útlending-
urinn, sem hélt því nýlega fram,
að slík dvergþjóð sem íslending-
ar ættu ekki að hafa rétt til að
fljúga um Norður-Atlantshafið,
auk þess sem það væri rán, að
halda uppi ódýrum flugsamgöng-
um. Sem betur fer er það fá-
heyrt að oss sé lagt fámennið til
ámælis, og sízt af nágrönnum
vorum. Það væri of nærri höggv-
ið líftaug eyjarskeggja í miðju
úthafinu, að torvelda þeim sam-
göngur. Eigin floti í lofti hefir
nú álíka gildi fyrir þjóðina og
samgöngur á sjó frá upphafi
vega. Farsæld íslendinga á
hverri öld má að miklu leyti
mæla við það, hvernig gengið
hefir að halda uppi eigin sam-
gönguflota við umheiminn, áður
á legi og nú einnig í lofti.
íslands
Ég nefni þetta einstaka dæmi
ekki vegna þess, að mikil hætta
sé á ferðum, heldur til að minna
á, að vér eigum jafnan mikið
undir hugarfari og skilningi
annarra þjóða, og þá einkum ná-
granna vorra í austri og vestri.
Nýlendustefnan gamla er úr sög-
unni. 1 því efni höfum vér ís-
lendingar notið betri kjara og
fyrr en flestar aðrar nýlendu-
þjóðir og skattlönd. Það tók að
vísu langan aldur, að verzlun
landsmanna yrði algerlega frjáls
og innend, en telja má, að loka-
markinu væri náð þegar sæsíma-
sambandið kömst á við útlönd,
árið 1906. Upp frá því fluttist
einnig heildsalan inn í landið.
Sjálfstæðisbaráttan tók einnig
langan tíma, en alltaf miðaði í
áttina, og þjóðin æfðist stig af
stigi í sjálfstjórn, þar til full-
veldi var náð upp úr hinu fyrra
stríði, 1918. Um líkt leyti náðu
fleiri hinna smærri þjóða sama
langþráða marki. En ekki skal
sú hryggilega saga rakin, að
margir þeir jafnaldrar vorir, eru
nú úr sögunni.
Á síðari árum hafa tugir ný-
lenduþjóða í öðrum heimsálfum
árlega fengið fullveldis viður-
kenningu og heldur sú þróun
áfram hröðum skrefum. Vér ís-
lendingar fögnum þeirri þróun
heimsmálanna, og er þó ekki
fyrir að synja, að daglega berast
fréttir um óeirðir, manndráp og
annan ófögnuð, sem fylgir þess-
um fæðingarhríðum. Og ekki er
það allt að kenna gömlum hús-
bændum, og skiljanlegt þó, að
flestir kjósa heldur lélega heima-
stjórn en erlenda, þó misjafnlega
reyndist.
Það er ekki ófróðlegt, að bera
oss sjálfa saman við sumar ný-
frjálsar þjóðir í nokkrum grein-
um. Þetta er að vísu sundurleit-
ur hópur, en ýmsir drættir þó
mörgum sameiginlegir. Viða er
fátækt mikil, þéttbýli meir en
landið fær fætt og klætt, og auð
og völdum stórlega misskipt,
þjóðin ósamstæð, trúarbrögð sund
urleit. Einnig má nefna óglögg og
breytileg landamæri, og væring-
ar kynþátta og höfðingja á und-
an tilkomu hins hvíta manns.
Hjá oss íslendingum verður af-
koma alls almennings að teljast
góð, og jafnbetri en víðast hvar
meðal annarra þjóða. Þjóðin er
samstæð, tungan ein og trúar-
brögð valda ekki stjórnmála-
átökum. Landamærin eru skýr,
bláfjötrar ægis, og yfir haf að
sækja til framandi þjóða.
Þetta er allt oss í hag, og skýr-
ir að nokkru leyti tilveru vorrar
fámennu þjóðar og tilverurétt.
En þó kemur annað til, sem
mestu varðar. Saga ýmsra þjóða
er óskýr og illa varðveitt. Sold-
ánar og aðrir höfðingjar með
annarlegum titlum, hafa áður
ráðið ríkjum, en ólæs almenn-
ingur hristir klafann og heimtar
Silutun. Þar við bætist frum-
stæður her, stoltir karlar í nýjum
einkennisbúningi, sem er stund-
um hættulegri í innanlands átök
um en fyrir erlenda óvini. Landa
mæri, stjórnskipun og það,
hverjir fari með ríkisvaldið, er
víða óútkljáð baráttumái.
Hjá oss íslendingum horfir
öðruvísi við. Hér var þjóðveldi
komið á og Alþingi stofnað fyrir
meir en þúsund árum, svo fljótt
sem fyrst mátti vænta í ný-
byggðu landi. Alþingi er enn við
líði. Stjórnskipun er hér líkari
því, sem hún var fyrir þúsund
árum, en í nokkru öðru lýðræðis-
landi. Það er meira virði, að Al-
þingi hefir varðveizt en þó önd-
vegissúlur Ingólfs og ýmsir aðrir
dýrir Og helgir dómar úr sögu
þjóðarinnar, sem hægt væri að
geyma í söfnum, væru enn til
sýnis í höfuðstaðnum. Þingræði
er rótgróið, og engrar byltingar
þörf, nema ef það væri af hálfu
harðsnúins minnihluta, sem vildi
hrifsa völdin.
En slíkt þarf ekki að óttast.
Alþingi er vettvangur þjóðmál-
anna, en ekki vígvöllur. Sagan
lifir í nútíðinni, og á ríkan þátt
í að tryggja og skapa framtíðina.
Það er til frásaga af karli, sem
misti vinnumann sinn í sjóinn
„en bátinn rak óbrotinn með öll-
um farvið,“ sagði hann, „svo eig-
inlega var það bara pilturinn,
sem týndi lífinu." Þessu er öfugt
farið í vorri sögu. Bátur og far-
viður hinnar ytri menningar
Framh. á bls. 21.
Héðan frá Bessastöðum tel ég
rétt og tilhlýðilegt, að flytja
þingi Og stjórn þakkir fyrir sér-
staka fjárveitingu, þó ekki sé
um stórt atriði að ræða fyrir
þjóðarbúskapiiin, heldur öllu
fremur þjóðarmetnað vorn. í
fjárlögum þessa nýbyrjaða árs er
hálf milljón króna veitt til bygg-
ingar bókhlöðu hér á staðnum.
Bókhlaðan verður reist í húsa-
garði við hlið nýju álmunnar, og
veldur engri truflun á svip stað-
arhúsanna. Til innréttingar og
bókakaupa þarf síðar viðbótar-
fjárveitingar. Hér er séð fyrir
þörf, sem ekki verður látin í
askanna, eins og gamla máltækið
segir. Úrval íslenzkxa bókmennta
á að mæta hér hverjum nýjum
forseta til afnota, og gestum,
innlendum og erlendum, til
augnagamans. Gestir, einkum
þeir útlendu, óska þess oft að fá
að sjá bókasafn staðarins. Þeir
hafa stundum rekið upp stór
augu við það svar, að bókasafn
fyrirfinnst ekki. Ég hlakka til
þeirrar stundar, þegar hægt verð
ur að gefa jákvætt svar. Hér
eiga bókmenntirnar sjálfsagðan
samastað. Hvernig væri nú kom-
ið um íslenzkt þjóðerni og sjálf-
stjórn, ef ekki væri sagan og
• Glæsilegt samkomuhús
fyrir æskuna.
„Kæri Velvakandi!
Svo sem kunnugt er hefir
málum nú skipazt öðru vísi í
Lido en áður var. Þetta hús,
sem var einn allra fjölsóttasti
og vinsælasti veitingastaðtir
borgarinnar, staður sem átti sí-
auknum vinsældum að fagna,
hefir verið breytt með undra-
verðum hraða í glæsilegt sam-
komuhús fyrir æsku borgarinn
ar, á aldrinum frá 16—21 árs.
Eg efast um að annarsstaðar, í
veröld, eigi æskufólk aðgang að
fullkomnari og betri skemmti-
stað en Lido er.
Skilyrði fyrir inngöngu er
sem sé aldurinn og áfengis-
áhrif má ekki sjá á nokkrum,
sem þar er.
Myndi ekiki vera fullkomin á-
stæða til að gleðjast, að minnsta
kosti fyrir alla þá, sem undanfar
in ár hafa gert það að megin hug
sjónamáli sínu, að krefjast á-
fengislauss skemmtistaðar fyrir
æskulýðinn, svo sem eins og
ótal kvenfélög og áfengisvarna
nefndir þeirra, æskulýðsráð og
bindindisfélög, sem vart hafa
getað á heilum sér tekið fyrir
áhuganum um að krefjast slíks
skemmtistaðar fyrir æsku borg
arinnar. En hvað verður svo
uppi á teningnum þegar til kem
ur?
• Ódrengileg árás.
Skyldi maður ekki hafa
haldið, að þessi tilraun myndi
gleðja þá, sem undanfarið hafa
verið að jamla og japla, um ein
mitt slíkan stað? Gert kröfur
til annarra, ríkisvaldsins eða
borgarinnar, alltaf kröfur til
annarra aldrei til sjálf sín, þetta
er gamla sagan. Nei, það er síð-
ur en svo glaðst, ef marka má
viðbrögðin, t.d. í blaði sem Nú-
tími heitir, minna má nú gagn
gera, (er ríkisstyrktur?) lætur
í Ijós. Þar er þessi tilraun rægð
og svívirt af hinum mesta fauta
skap og fljótræði, en undirtónn
klausunnar er þó minnimáttar
kennd hins skattfrjálsa skussa,
sem ekki hefir manndóm í sér
til þess að gera tilraun, í skjóli
skattfrelsis síns, með slíka starf
semi.
Starfemin í Lido fyrir ungl-
inga, nýtur engra skattfríðinda,
síður en svo. Ríkisvaldið kemur
ekki til móts við hana, með því
að láta þessa starfsemi njóta
skattívilnunar á einn eða ann-
an hátt, síður en svo. Allt það
margþætta dinglumdangl í líki
skatta, sem hengt er utaná hvað
eina í þessu landi, þar sem hægt
er að koma því við, með ein-
hverju mögulegu móti, er klesst
á þessa starfsemi. Svo er öðrum
ívilnað, eins og t.d. Góðtempl-
arareglunni, sem að vísu á sér
ekki ómerka sögu í landinu á
ýmsan hátt, þó hún í seinni
tíð hafi sett verulega ofan, og
þó hvað mest hin síðari ár fyrir
fádæma lélega forystu og kjána
lega, með pólitisku brölti í
þokkabót.
• Til skammar fyrir
bindindisfélögin.
Það er til skammar fyrir
hin svonefndu bindindisfélög og
kvenfélög, sem eru að tútna af
vandlætingu yfir spilling-
unni, én gera þó ekkert til bóta,
nema að þvæla um vandann,
smjatta á honum og lofa guð
fyrir að vera ekki eins og þessi
farisei, að snúast gegn Lido-
tilrauninni eins og gert hefir
verið. Það er líka til háðungar
fyrir ríkisvaldið, að hafa ekki
stutt þessa virðingarverðu til-
raun, tveggja hæfustu manna i
veitingamannastétt landsins,
með því að undanþiggja starf-
semina öllum sköttum hins opin
bera, að minnsta kosti fyrst um
sinn. Betri aðbúnað og aðstöðu
getur æskulýður borgarinnar
ekki fengið, en þarna er. Hvort
hann vill hagnýta sér þetta eða
ekki, er svo hans mál. Má vera
að aðgangseyrir sé hár, en með
velvilja og skilningi ríkisvalds-
ins væri hægurinn á að lækka
hann. Það er til háðungar fyrir
bindindishreyfinguna, með
landssambandið gegn áfengis-
bölinu, að hafa ekki knúið rík
isvaldið til að virða þessa til-
raun um að koma á góðum sama
stað og áfengislausum fyrir æsk
una. Það bæri þó einhvem vott
manndóms hjá þessum blessuð-
um bindindisfrömuðum!!!
Faðir“.