Morgunblaðið - 19.01.1963, Qupperneq 15

Laugardagur 19. janúar 1963
MORGUNBLAÐIÐ
15
A-BERLIN:
Stríð eða friðu.
Smíði kjarnorkuvopna hefur
verið mikið deiluefni á Vestur-
löndum á undanförnum árum.
Hópar menntamanna hafa tekið
höndum saman, myndað sam-
tök, og barizt fyrir því af oddi
og egg, að slík vopn yrðu eyði-
lögð. Sagnfræðingar hafa lagt
þessum málstað lið með því að
benda á, að það hafi aldrei gerzt
í sögunni, að stórveldi hafi her-
búizt, án þess, að það leiddi fyrr
eða síðar til styrjaldar.
Fundur a-þýzkra kommúnista
nú í vikunni, sem Krúsjeff, for-
sætisráðherra Sovétríkjanna, hef
ur setið, hefur einkum snúizt
um tvær leiðir, sem hugsanlegar
hafa verið taldar til sigurs
kommúnismans: stríð eða friður.
Strax, að ræðu Ulbrichts, for-
ingja a-þýzkra kommúnista, lok-
inni, á þriðjudag, varð ljóst, að
til tíðinda myndi draga á fund-
inum.
Ulbricht réðst að Kínverjum
fyrir árás þeirra á Indland, sem
hann sagði hafa verið ástæðu-
lausa. Er það í fyrsta skipti, sem
kommúnistaforingi hefur opin-
berlega ráðizt að Kínverjum á
þennan hátt.
Krúsjeff sat brosandi undir
ræðu Ulbrichts. Er þar kom, að
a-þýzki kommúnistaleiðtoginn
fór að bera lof á ráðamenn Sov-
étríkjanna fyrir áherzlu þá, er
þeir legðu á friðsamlega sam-
búð, stóðu þingmenn, 4500 tals-
ins, upp og fögnuðu ákaft með
lófaklappi — allir, nema kín-
versku fulltrúarnir þrír. Þeir
stóðu að vísu upp, en klöppuðu
ekki — hvorki þá, né síðar á
fundinum.
Þá þegar, á fyrsta degi fund-
arins, varð ljóst, að Berlínar-
málið mundi falla í skuggann
fyrir deilunni við Kínverja og
Albani. Ulbricht ræddi það mál
að vísu nokkuð, en hvorki hann,
né Krúsjeff komu fram með
neinar nýjar kröfur í Berlinar-
málinu.
Ulbricht varði miklum tíma,
þá fimm og hálfu klukkustund,
sem hann talaði, til að ræða
stefnu Albana (og þá um leið
Kinverja). Kvað hann þá þröng-
sýna óvini Marx-Leninisma, „er
fylgdu þeirri stefnu, er leiddi til
ófriðar". Hann lýsti því yfir, að
ágreiningurinn við þá væri ekki
aðeins ágreiningur innan al-
heimskommúnismans, eins og
sumir héldu í fáfræði sinni,
„heldur er hér um að ræða
spurningu um líf eða dauða,
stríð eða frið“.
Ræða Krúsjeffs á miðvikudag
bar þess enn ljósari merki, að
viðfangsefni Berlínarfundarins
var fyrst og fremst að ræða
þá trú Kínverja, að sósíalism-
ann beri að leiða til sigurs með
styrjöld gegn huglausum heims-
valdasinnum á Vesturlöndum.
í upphafi vék Krúsjeff að
Berlínarvandamálinu, lagði á-
herzlu á friðarsamning við A-
Þjóðverja, án þess að setja slík-
um samning nokkur tímamörk.
Kvað hann friðarsamning myndu
binda formlegan endi á síðari
heimsstyrjöldina, þannig, að í
Ijós bæmi, hver afstaðan væri
eftir endalok Hitlerstímans. —
Sagði hann jafnframt, að komm-
únistar vildu ekki seilast til yfir-
ráða yfir V-Berlín, „. .. ,en frið-
arsamningur bætir andrúmsloft-
ið í Evrópu.... og skapar betri
grundvöll fyrir friðsamlegri
sambúð ríkja“.
Siðan vék Krúsjeff að styrj-
aldarógnum. „Styrjöld, sem
heimsvaldasinnar hleypa af
stað, mun eyða kapitalistalönd-
unum. Myndi hins vegar slík
styrjöld auka á líkurnar fyrir
sigri sósíalismans?" Hann svar-
aði sjálfur spurningimni: „Að-
eins þeir, sem loka augum fyrir
staðreyndum, geta lagt trúnað á
slíkt. Marx-Leninistar geta ekki
vonazt til að reisa þjóðfélag sitt
á rústum menningamiðstöðva
heimsins.... Gleymum því
ekki, að sósíalisminn mun ekki
lengur hafa neina þýðingu fyrir
fjölda fólks, að slíkri styrjöld
lokinni, þar eð það verður þá
ekki lengur í lifenda tölu“. Gat
hann þess, að kjarnorkustyrjöld
myndi kosta líf 700—800 millj.
manna — í mörgum löndum, þar
á meðal Kína.
Eitt athyglisverðasta atriði í
ræðu Krúsjeffs var á þá leið, að
Stalin hefði verið upphafsmað-
ur friðsamlegrar sambúðar. —
Hann sagði: „Á það þarf að
benda, að það var Stalin sjálfur,
sem lýsti því yfir í viðræðum
við brezka kommúnista, eftir
síðari heimsstyrjöldina, að frið-
samlegar aðgerðir og þingræði
er leiðin til sigurs kommúnism-
ans. Þetta stendur skrifað í
stefnuskrá brezka kommúnista-
flokksins. Leiðtogar þess flokks
vita, að hugmyndin er komin
frá Stalin“.
Ágreininginn innan alheims-
kommúnismans kvað Krúsjeff
ekki vera sambærilegan við
höfuðsyndir í kirkjusamfélagi,
þar sem bannfæringum og brott-
rekstri væri beitt. Nefndi hann
Júgóslavíu sem dæmi. Hins veg-
ar taldi hann fund æðstu manna
allra kommúnistaríkja nú, ekki
mundu leiða til neins: „Hann
mun aðeins breikka bilið“.
í gær var mælirinn fullur —
í augum kínversku fulltrúanna
— talsmaður þeirra, Wu Hsiu-
chuan, réðst í 30 mínútna ræðu
á afstöðu endurskoðunarsinna —
þeirra manna, sem brugðizt
hefðu byltingarhugsjóninni. —
Ræða hans varð að hrópum, sem
köfnuðu í ópum og stöppum
þingheims, og loks skipaði
fundarstjóri ræðumanni úr stóln
um. Hámarki fundarins var náð.
Deilan stendur um stríð,
stefnu Kinverja, eða frið, stefnu
Krúsjeffs. Afstaða hans byggist
kannske öðru fremur á smíði
40.000 kjarnorkusprengja, sem
Bandaríkjamenn eru nú sagðir
hafa í fórum sínum — að sögn
forsætisráðherrans sjálfs.
EBE:
„Eftir minn dag"
Tvær áætlanir hafa verið sett-
ar fram um framtíðarsamvinnu
vestrænna þjóða. Önnur er kom-
in frá Kennedy, Bandaríkjafor-
seta, sem óskar eftir nánu sam-
starfi Bandaríkjanna og samein-
aðrar Evrópu, þar með talið
Bretland.
Hin er komin frá de Gaulle,
Frakklandsforseta, en hann ósk-
ar eftir samstarfi nokkurra Ev-
rópuríkja, þar sem Bretland
kæmi hvergi nærri. Hugmynd
hans er að gera þessa ríkjasam-
steypu svo öfluga, að hún geti
gegnt mikilvægu hlutverki um
gang heimsmálanna.
Hugmyndir ráðamanna í París
og Washington um varnarmál
eru einnig ólíkar. Bandaríkin
vilja ekki stuðla að kjarnorku-
hervæðingu einstakra meðlima-
ríkja NATO, þótt þau vilji gefa
þeim nokkra hlutdeild í þeim
>ætti varnarmála. Stefna þeirra
er hins vegar sú, að ráða sjálf
yfir þeim birgðum kjarnorku-
og vetnisvopna, sem hættulegust
eru og geta ein ákveðið, hvenær
til þeirra skal gripið.
De Gaulle vill sjálfur ráða
yfir kjarnorkuher Frakka, og
hann stefnir markvisst að því að
koma honum upp. Hann gerir
sér þó fulla grein fyrir því, að
kjarnorkuhervæðing Frakka get
ur aldrei orðið eins mikil og
Bandaríkjanna, enda er henni
hagað öðru vísi. Hann telur rétt,
að Frakkar búi sig þeim kjarn-
orkuvopnum, sem hentug yrðu
til að gera árásir á borgir með,
kæmi til styrjaldar, þar eð stór-
tækari vopn geta Frakkar vart
eignazt í náinni framtíð. Telur
hann, að Frökkum stafi lítil eða
engin hætta af slíkri hervæð-
ingu.
Stjórnmálafréttaritarar hafa
oftar en einu sinni bent á það að
undanförnu, að de Gaulle óski
ekki frekari samvinnu við Breta,
hann vilji frekar breikka bilið
milli þjóðanna, en minnka það.
Sömuleiðis hefur mikið verið
um það rætt meðal franskra
ráðamanna undanfarið, að tengsl
Breta og Bandaríkjamanna séu
of náin til þess, að aðild Breta
að Efnahagsbandalaginu, sem
síðar kann að leiða til samein-
aðrar Evrópu á stjórnmálasvið-
inu, sé möguleg. — Þeir telja
hagsmunum Evrópu ekki borgið
með samkomulagi við Banda-
ríkjamenn, sem sé breytingum
háð, og benda í því sambandi á
Skybolt-málið.
Þótt margir hafi óttazt, að af
þessum sökum mundi ekki blása
byrlega fyrir Bretum við samn-
ingaborðin í Brússel nú í vik-
unni, þá mun fæsta þó hafa
grunað, að de Gaulle myndi
skipa utanríkisráðherra sínum,
Couve de Murville, að taka svo
einarðlega afstöðu til aðildar
Breta og raun varð á.
Því hafði verið lýst yfir marg-
sinnis af fulltrúum Breta í
Brussel, að aukaaðild kæmi ekki
til greina fyrir Bretland. — Sú
krafa de Murville, að Bretar
fengju slíka aðild, ellegar enga,
verður því að telja algera synj-
un. —
Enginn vafi leikur á þvi, að
æðstu ráðamenn landanna í
EBE hafa að undanförnu gert
sér grein fyrir því, hvert stefndi,
enda er hermt, að þegar í des-
ember hafi de Gaulle látið þau
boð berast til brezku stjórnar-
innar, að miklir annmarkar
væru á aðild Breta, meðan af-
staða þeirra til utanríkismála í
heild væri sú, sem hún er.
Fanfani, forsætisráðherra ftala,
fór í skyndiheimsókn til Kenne-
dys nú í vikunni. Að viðræðum
loknum lýstu þeir fylgi við að-
ild Breta. Afstaða ítala var kunn
áður, enda var þá þegar búið að
ákveða heimsókn Macmillans,
forsætisráðherra Breta, til Ítalíu
síðar í mánuðinum, um það bil
er síðari viðræðum um aðild
Breta í Brússel átti að ljúka.
Lítill vafi hefur verið talinn á
því leika, að neikvæð afstaða
de Gaulle myndi vekja miklar
deilur í V-Þýzkalandi. Kom það
og greinilega fram í gær, er þrír
þingflokkanna þar lýstu því yfir,
að allt bæri að gera til þess að
reyna að tryggja aðild Breta að
EBE. Sósíaldemókratar gengu
jafnvel svo langt að krefjast
þess, að Adenauer, kanzlari,
hætti við för sína til Parísar nk.
mánudag, en þá áttu viðræður
hans og de Gaulle að hefjast.
Töldu þeir heimsóknina geta
valdið misskilningi, sem sízt
yrði til þess fallinn að auðvelda
viðræður Breta við fulltrúa EBE.
Þá var þegar ljóst, að ekki yrði
horfið að því ráði, að hætta
alveg viðræðum, heldur taka
þær upp á nýjan leik í lok mán-
aðarins.
Kristilegi demókrataflokkur-
inn og Frjálsir demókratar töldu
þó rétt, að Adenauer færi, ef
vera kynni, að honum tækist að
miðla málum. Má í því sambandi
benda á, að Adenauer hefur ný-
lega lýst samþykki sínu við
samninga Kennedys og Macmill-
ans, er þeir gerðu með sér í
Nassau, skömmu fyrir jól.
Bretar eiga marga stuðnings-
menn í V-Þýzkalandi, þeirra á
meðal Ludwig Erhardt, vara-
kanzlara. Sumir hafa þó talið
varlegt að treysta um of á mátt
hans. Sama hefur verið talið
gilda um Gerhard Schröder, ut-
anríkisráðherra, sem var fyrir
nokkrum dögum í London til
viðræða við Lord Home, utan-
ríkisráðherra Breta, og Edwárd
Heath, varautanríkisráðherra,
sem er aðalfulltrúi Breta í
Brússel. Adenauer hefur hins
vegar fram til þessa haft loka-
orðið innan þýzku stjórnarinn-
ar. Afstaða hans, allt frá heim-
sókn hans til Parísar í fyrra, er
kunn: hann vill koma á sem nán-
ustu samstarfi Frakka og Þjóð-
verja, áður en hann lætur af
embætti. Talið er, að aðeins eitt
gæti sveigt Adenauer í afstöðu
sinni, og það er sú staðreynd, að
V-Þjóðverjar eru Bandaríkja-
mönnum háðir um varnir. Þá er
rétt að hafa það í huga, að full-
trúar V-Þjóðverja í Brússel
stóðu, eins og hin fjögur EBE-
löndin, með Bretum — gegn
Frökkum, er deilur voru sem
háværastar í fyrradag.
Adenauer er það einnig ljóst,
að á komandi árum verða Vest-
ur-Þjóðverjar eingöngu að leita
á náðir Bandaríkjanna, ef til
átaka kæmi um Berlín, þar eð
máttur Frakka er ekki það mik-
ill, að megi sín neins í slíku máli.
Stjórnmálamenn af yngri kyn-
slóðinni í V-Þýzkalandi gera sér
jafnvel enn betri grein fyrir
þessari staðreynd, og margir
hafa talið það höfuðástæðuna
fyrir því, að þeir styðja aðild
Breta að EBE. Þeir óska ekki
eftir því, að Evrópubandalag
kljúfi NATO eða rjúfi tengslin
við Bandaríkin. Aðild Breta
myndi verka gegn slíkum slit-
um.
Þó vilja V-Þjóðverjar ráða
meiru um varnarmál Evrópu en
þeir gera nú. Samningur sá, sem
gerður var í Nassau, og gerir
ráð fyrir, að nokkur Evrópulönd
fái stærri þátt í kjarnorkuvörn-
um, á að nokkru rót sína að
rekja til V-Þýzkalands. Vestur-
Þjóðverjar hafa lýst því yfir, að
stjórn slíks hers ætti ekki að-
eins að vera í höndum Breta,
Frakka og Bandaríkjamanna,
heldur V-Þjóðverja einnig.
Á það hefur verið bent, að
fram til þessa hafi eining EBE-
landanna ætíð verið órofin, er
til stórtíðinda hefur dregið.
Lausn á vandamálum Breta
hlýtur því að vera nátengd sam-
komulagi á öðrum sviðum en
efnahagssviðinu. Útlitið fyrir
Breta er ekki gott, ef marka má
orð de Gaulle í gærkvöldi: —
Bretar fá vafalaust einhvern
tíma aðild að Efnahagsbandalag-
inu, en ekki fyrr en eftir minn
dag.
KATANGA:
Síðasta vigið
EFTIR komu sína til Elizabet-
hville í síðustu viku lýsti Tshom-
be, forseti Katanga þvi yfir, að
hann myndi ekki gefa fleiri fyrir-
skipanir, er beint væri gegn S.Þ.
Vart hafði hann sleppt orðinu, er
hann hótaði að sprengja í loft
upp vinnslutæki námafélaigsins
Union Miniere í Kolwezi, stærsta
námubænum, þar sem um 80%
af heildarkoparmagni Katanga
er unnið.
Þessi ummæli leiddu tii þess,
að starfsmenn S.Þ. settu hann í
stofufangelsi. Tshombe fékk þvi
breytt, þannig, að hann væri
frjáls ferða sinna að degi til.
Þegar það leyfi var fengið, hvarf
hann á brott úr borginni.
Á sunnudag hélt Tshomibe fund
með nokkrum ráðgjafa sinría í
Ndola í N-Rhodesiu. Þann dag
lýsti hann því yfir, að þá um
kvöldið myndi hann halda tii
Elizabethville. f stað þess flaiug
hann til Kolwezi.
Á þriðjudag, er Tshombe hafði
verið í tvo daga í Kolwezi, sendi
hann Adoula, forsætisráðherra 1
Leopoldville, og U Thant, aðal-
framkvæmidastjóra S.Þ., nær
sarmhljóða bréf. Þar lýsti hann
því yfir, að hann féllist á sam-
einimgu Katanga og Kongó. f
staðinn krafðist hann friðhelgi
fyrir sig,. ráðherra sína og alla
þá, er unnið hefðu undir þeirra
stjórn. Þvk;- ljóst, að hann eigi
Framh. á bls. 23