Morgunblaðið - 27.03.1963, Page 13

Miðvíkudagur 27. marz 1963
MORCV1SBLAÐ1Ð
13
Leikhúsið er
Ávarp Arthurs Miilers
1 DAG er haldinn hátíðlegur í
annað sinn aiþjóðaleikhúsdagur.
Alþjóðaleikhúsmálastofnunin,
sem hefur aðsetur sitt í París,
gekkst fyrir því 27. marz á sl.
ári, að sá dagur yrði helgaður
leiklist þjóðanna,
ísland er meðlimur Alþjóðaleik
húsmálastofnunarinnar og beitti
Islandsdeildin sér fyrir því í fyrra
að minnast dagsins með kynningu
á starfsemi leikhúsanna hér á
iandi. Ennfremur var nokkuð rit-
að um alþjóðasamstarfið í leikhús
tnálum.
Kynning leikhússins á þessum
degi fer fram með ýmsu móti
víða um lönd. Dagblöð og útvarP
gegna þar miklu hlutverki. Dags-
ins er sérstaklega minnst í leik-
húsunum og sjónvarpi og boðs-
eýningar haldnar fyrir þá, sem
að öðru jöfnu eiga þess ekki kost
að sækja leiksýningar. Á þennan
hátt er stigið stórt skref í þá átt
að kynna almenningi hið mikla
gildi leiklistar í menningarlifi
hverrar þjóðar.
Leikritahöfundurinn heim-
þekkti, Arthur Miller, hefur sam
ið sérstakt ávarp í tiletni dags-
ins, sem birt verður í blöðum og
útvarPi um allan heim.
Þjóðleikhúsið hefur valið dag-
inn tii að frumsýna hinn fræga
Sjónleik „Andorra“ eftir Max
Frisch. Leikstjóri er prófessor
VValter Firner frá Vínarborg. Á
niorgun verður i Þjóðleikhúsinu
boðssýning á leikriti Sigurðar
Róbertssonar „Dimmi:borgum“.
Boðsgestir verða félagar úr Verka
lýðsfélaginu .Dagsbrún, Verka-
kvennafélaginu Framsókn, Sjó-
mannafélagi Keykjavíkur og iðju.
Leikfélag Reykjavíkur sýnir í
kvold „Eðlisfræðingana" og
verða boðsgestir þar félagar úr
Sjálfsbjörgu.
Ávarp Arthurs Millers:
Sú viðurkenning, sem leikhús-
inu er vottað svo víða á sama
tíma, er skyldari veruleikanum
en ýmsar aðrar tilraunir til að
minnast stofnana á alþjóðlegum
vettvangi. Sannleikurinn er nefni
lega* sá, að leikhúsið hefur alla
tíð, að haita má, verið alþjóðiegt.
Þessi viðhöfn staðfestir því á-
stand, sem þegar er ríkjandi, en
ekki aðeins óskadraum. Mér virð
ist það aitt nýtt og mikilvækt, að
í dag er í leikiistinni á einhvern
hátt hreyft við vandamálinu um
gjöreyðingu mannsins, eins og I
nærri öllu sem við i:“fumst að.
Er rússneskt leikrit var sýnt áður
fyrr, t.d. í Ameríku, heyrðist rödd
þess skammt út fyrir veggi leik-
hússins. — Þegar armar stjórnvis
innar og stjórnmálamannanna eru
svo skelfilega vanmáttugir og
stuttir sem nú, verður listin, sem
oft getur seilzt æði langt, þótt
veikbyggð sé að taka á sig þá
byrði að halda mannféiaginu sam
an. Sérhver athöfn, sem getur
leitt okkur fyrir sjónir, að við
— Alþingi
Framhald af bls. 8.
stakar starfstéttir um launakjör,
meðan þessi mál eru í deiglunni,
og breytti í því efni engu, þótt
verkfræðingar séu að vísu utan
samtaka opinberra starfsmanna
©g hafi stofnað sitt eigið stéttar-
félag. Því' hvað sem liði ágrein-
ingi um önnur atriði, ættu þó
Bllir að vera sammála um, að
samræmi verður að vera milli
verkfræðimenntaðra manna ag
•nnarra, sém svipaða menntun
hafa.
erum þó öll af einum stofn!, er
mannkyni til heilla. Mikilvægt er,
að á þessari stundu staldra tug
þúsundir, ef til vill milíjónir
manna, við í leit sinni að dægra-
styttingu eða, vonandi, dýpri
reynsiu, til þess að hugleiða að .á
þessu hnattsviði verður mesti
leikflokkur í sögu mannkynsins
að öðlast sanna endurlausn
(Kaþarsis), frelsandi innsæi, sem
brýtur hiekki óttans — tlla er
voðinn vís. Hið nafnlausa skáld,
sem skipaði okkur í hlutverk, sá
mikli og ótrúlega fyndni háð-
fugi, hefur gert leiksvið að ver-
ö;d okkar. Ásókn vísindalegrar
þekkingar hefur gert okkur öll
af' ieikurum; áhorfendur eru eng
ir til, því þögnin mikla, sem vof
ir yfir mun lykja al'.a grafar-
klæði «inu.
Ég er að sjálfsögðu að tala um
styrjaldarvandamál nútímans, en
örlög mannsins er meginþáttur
allra leikrita, sem skipt hafa máli.
í því sambandi hafa þó orðið
verulegar breytingar: það er ekki
lengur einangruð söguhetjan,
heldur við sjálf sem verðum að
finna lausnina eða deyja að öðr-
um kosti. Mikil er sú kaldhæðni,
að andspænis miskunnarlausum
eyðingaröflum, getum við ekki
fundið stund sáttar og samþykkis,
ef ekki auðmýktar, sem við kröfð
umst hjá hetju harmleiksins;
sekúndubrot, er við viðurkennum,
að orsökina var ekki að finna í
örlögum okkar, heldur í okkur
sjálfum. Hve margir meðal okkar
sem jafnvel öðru hvoru höfum
staðið andspænis raunverulegum
ótta um gerðeyðingu á síðustu ár
um, höfum átt skarpskyggni
Shakespeares og getað sagt eins
og hann, að ekki sé örlögunum
um að kenna, heldur okkur sjálf-
um?
Á þessum forsendum er leikhús
okkur nauðsynlegt, því framar
öllu öðru gerir leikhúsið manninn
að þungamiðju heimsins. Við verð
um að hafa stað, þar sem við get-
um notið ævintýralegrar hvíldar,
augnabliks ró mitt í óveðrinu, þar
sem hægt er að vera vottur að
aldagamalli baráttu mannsins við
guð, er hann býr honum örlög.
Lifandi leikhús er sérstaklega
vel hæft til að gegna þessu hlut
verki. Ekki þarf annað en eina
mannveru og kertaljós til þess að
skapa sjónleik. Augljóst er, að
kvikmyndin og sjónvarpið verða
að kappkosta að öðlast nekt og
einfaldleika, sem frá upphafi hafa
verið eiginleikar leikformsins.
Því eins og allt lífrænt, líkt og
vísindin sjálf, stækkar og víkkar
sú mynd, sem þessar tjáningar-
aðferðir gefa af manninum, raun
verulegt eðli hans, umhverfi hans,
jafnvel holurnar í húð hans. Um
leið ög kvikmyndir og sjónvarp
magna hættulegustu eiginleika
mannsins, fjarlægist hvort
tveggja innra eðli hans, sem er
ósýnilegt. Raunar felst hinn
leyndi burðarás sjálfs leikforms-
jns einmitt í því að draga smátt
og 9mátt fram í dagsljósið hið
falda og ósýnilega. Sjónleikur er
ekki góður fyrir það sem hann
sýnir, heldur hitt, sem undir býr,
og mannkynið hefur alltaf metið
að verðleikum þau leikrit, sem
sýna alheiminn í manninum, þá
þætti eðlis hans, sem eru alþjóð
legir.
Undravert er, að í dag, þegar
mannheimurinn virðist vera full
komlega klofinn vegna stjórn-
mála, sýnir listin og einkum leik
húsið, að innri eiginleiki hans
þekkir engin landamæri. Leikrit,
sem hrífa hugi manna í einu landi
ná stöðugt sterkari tökum í öðr-
um löndum. Hinar ýmsu þjóð-
menningar hafa alltaf átt ítök
hver í annarri, en nú sameinast
þær á augljósan hátt. Samt sem
áður stöndum við andspænis
hvert öðru, í viðkvæmum vanda
málum lífs og dauða, eins og ver-
ur frá ólíkum hnöttum. Leikhúsið
hefur óafvitandi og vissulegá án
þess að stefna að því, sannað okk
Arthur Miller
ur, að mannkynið er innst inni ein
heild, þrátt fyrir margvíslegar
þjóðmenningar og hefðir. Ég lít
svo á, að aldrei hafi nútímaleik-
rit verið eins fljótt skilin alls
staðar í heiminum sem nú. Mikil-
væg frumsýning í New York er
á skömmum tíma endurtekin í
Berlín, Tokio, London, Aþenu. Og
megi marka reynslu mína, eru
viðbrögðin ekki mjög ólík á hin-
um ýmsu stöðum. Einnig í þess-
ari merkingu er samlíkingin orð-
in að staðreynd: allur heimurinn
er nú leiksvið, á einum og sarna
tíma.
Það er einnig mikils virði, að
sjónleikurinn, ef til vill framar
öðrum listgreinum, er hið útvalda
tjáningartæki. Á leiksviðinu verð
ur maðurinn að leika og hann
verður að byggja leik sinn á
mannlegum verðmætum. Nú á
tímum, þegar hið fánýta yfirgnæf
ir andann, þegar drepandi að-
gerðarleysi ógnar hjartanu, er
mikils virði að við skulum hafa
yfir að ráða aðferð, sem með til-
veru sinni einni saman krefst að
gerða. Og ef að hin svgnefnda
and-leiklist og absurd-leiklist
sem fram hafa komið á síðari ár
um, sýnast vera í andstöðu við
raunverulegt hlutverk leiklistar
formsins, er það ekki andstaða,
heldur þversögn. Leiklist, sem
sneiðir hjá ákveðnum aðgerðum,
speglar alþjóðleg hugarþrengsl,
útbreidda vantrú á getu mannsins
til þess að hafa áhrif á örlög sín,
þar sem öllum skoðunum er hafn
að nema kaldhæðni. Hún sér ekki
manninn annars staðar en á
barmi grafar sinnar; hið eina óhjá
kvæmilega, sem hún kemur auga
á, er óslgur hans gagnvart sjálf
um sér. Hún sýnir ringlaðan
manninn, sem orðinn er að flóni
eftir að hvert trúarkerfið af
öðru er hrunið til grunna. Um-
rædd leikrit eru fyllilega sann-
færandi, ef þau eru sett á svið
daginn fyrir heimsendi. Enn
betri, séu þau sviðsett daginn eft
ir. Fram til þessa hafa þau þó
átt gengi að fagna, sem sannar
að þau veita fólki skemmtun, ef
til vill þá skemmtun að sjá sett
á svið þann útbreidda grun, að
ekkert sem við vitum sé raun-
verulega á rökum reist.
Þannig afhjúpar leikhúsið að-
gerðarleysi og fjarveru alls mark
miðs, jafnvel í þessum tegundum
leikrita, en neiti það að hafast að
er sú neitun hvöt, að minnsta
kosti sumum okkar; hvöt til að
finna innri merkingu, dýpri en
uppgjöfina, merkingu, sem ekki
væri aðeins ímynd dauðans í líf-
inu, kaldhæðni athafnarinnar,
heldur einnig lífsins í dauðanum;
lögmál — í sannleika nýja teg-
und leiklistar, sem gefur mann-
kindinni von um frelsi og sjálf-
stæða tilveru, engu minni en efn-
ið hefur hlotið fyrir tilstuðlan eðl
isfræðinnar. Yísindamaðurinn
veit nú, að hann getur ekki verið
áhorfandi; við það er að fyrirbæri
er rannsakað, breytist það. Leik-
ritahöfundur, sem skoðar örvænt
ingu, breytir henni á sama hátt,
þó ekki væri nema með því að
gera okkur hana almennt með
vitaða. Og enda þótt rannsóknii*
hafi ekki breytt leikritahöfundin
um, verður hún að breyta áhorf
andanum. Því þegar við horfum
á örvæntinguna á leiksviði, og þá
tegund leiklistar, sem hún hefur
kveikt á okkar tímum, höfum við
rétt — vísindalega sannaðan rétt
— til að segja: „Já, en sem eitt
af atómunum, sem þú, leikrita-
höfundur, hefur rannsakað,
mælt og vegið, leyfi ég mér að
segja nú, þegar tjald augna þinna
er fallið, að ég er eilítið öðru
vísi en þegar þú sást mig síðast.
Eins og hin atómin á ég örlítinn
vott af frelsi“.
Með þessu er sagt, að ef til
vill sé í nánd tími viljans í leik-
list. Sú leiklist á rætur í örlitl-
um frelsisvotti, sem þrátt fyrir
allt hefur unnið öll stórvirki
mannsins á jörðinni, lagt hönd
hans á stjörnurnar og kallað oklt-
ur saman, í þessari og svo mörg-
um öðrum borgum, til þess að
vona fyrir manninn.
(Frá Þjóðleikhúsinu).
Inflúenzan og bólu-
setning við henni
Svör blaðanefndar Læknafélags íslands
FYRIR nokkru sendi Morg-
unblaðið blaðanefnd Lækna-
félag-s íslands eftirfarandi
spurningar með ósk um svör.
Nú hafa svör blaðanefndar-
innar borizt og verða þau
birt hér á eftir ásamt spurn-
ingunum.
★
Spurning: Hve margir hafa
verið bólusettir við inflúenzu:
a) í Reykjavík; b) á öllu
landinu?
Svar: Hinn 15. marz hafði
Lyfjaverzlun ríkisins látið af
hendi 12 þús. skammta bólu-
efnis í Reykjavík, og 25 þús.
skammta til annarra staða á
landinu. Líklegt má telja, að
mestur hluti þessa bóluefnis
hafi verið notaður.
Spurning: Hvers árangurs
má vænta af yfirstandandi in-
flúenzubólusetningu t.d. í: a)
fækkun sjúkdómstilfella; b)
minnkuðu vinnutapi; c) breytt
um gangi veikinnar? Er hætta
á að veikin fari hægar yfir og
dragist á langinn vegna bólu-
setningar?
Svar: a) Samkv. erlendum
athugunum er talið, að bólu-
setning verji 60—70% þeirra,
sem bólusettir eru. b) Þessari
spurningu er ekki hægt að
svara. c) Ætla má, að bólu-
setning dragi úr útbreiðslu-
hraða' veíkinnar, án þess að
faraldurinn þurfi þar fyrir að
dragast á langinn.
Spurning: Er bólusetning
þessi framkvæmd á réttum
tíma við hagstæð skilyrði. Ef
svo er ekki hvers vegna?
Svar: Æskilegast væri að
geta hafið bólusetningu svo
sem hálfum mánuði áður en
faraldurinn berst til hvers
byggðarlags. En á það skal
bent, að enda þótt hvert
mannsbarn væri bóluisett í
tæka tíð, mundi faraldur ekki
verða stöðvaður, aðeins dreg-
ið úr honum, þar eð bólusetn-
in£ er gagnslaus hjá um það
bil 3ja hverjum manni. Auk
þess vill fjöldi manns ekki
láta bólusetja sig, og engri
þjóð hefur þótt ástæða til
skyldubólusetningar gegn in-
flúenzu. — Inflúenza barst
hingað s.a.s. samtímis fréttum
um inflúenzufaraldur í Amer-
íku. Dráttur á því að byrjað
væri að bólusetja stafaði af
ófyrirsjáanlegum töfum á af-
greiðslu bóluefnis frá útlönd-
um.
Spurning: Hverjir eiga helzt
að fá inflúenzubólusetningu,
hverjir sízt eða ekki? Fylgja
nokkur skaðleg áhrif bólu-
setningunni? Ef svo er, þá
hver?
Svar: Helzt aetti að bólu-
setja þá, sem sérstök hætta er
búin af inflúenzu svo sem
veikburða gamalmenni, sjúkl-
inga með alvarlega lungna-
eða hjartasjúkdóma, sykur-
sýkissjúklinga o.fl. Þá þykir
rétt að bólusetja vissa starfs-
hópa til' þess að nauðsynleg
öryggisþjónusta þurfi ekki að
bíða hnekki. Mönnum á ekki
að stafa hætta af bólusetning-
unni, nema helzt þeim, sem
hafa ofnæmi fyrir eggjum og
sumum sjúklingum með of-
•næmissjúkdóma. Sumir bólgna
eftir stunguna, og einstaka
maður fær hita en slík óþæg-
indi hverfa oftast á 1—2 dög-
um.
Spurning: Hversu langur
tími líður frá bólusetningu
þar til ónæmið er komið fram
og hversu lengi endist það?
Svar: Eftir bólusetningu
eykst ónæmið fyrstu 14 dag-
ana, og síðan er það talið end-
ast í 6—9 mánuði.
Spurning: a) Hvernig er
helzt hægt að tryggja að bólu
setning gegn inflúenzu geti
farið fr£un á sem hagstæðust-
um tíma? Hversu mikil vörn
felst í bólusetningunni þegar
bezt tekst? b) Hve miklar
birgðir af bóluefni er æski-
legt að hafa tiltækar á hverj-
um tíma í landinu? c) Er á-
stæða til þess að framkvæma
nokkrar reglulegar bólusetn-
ingar gegn inflúenzu? Ef svo
er í hvaða tilfellum?
Svar: Mjög er vafasamt, að
reglulegar bólusetningar gegn
inflúenzu hafi verulega þýð-
ingu. — Erlendis er nú fram-
leitt bóluefni gegn nokkrum
algengustu stofnum af innflú-
enzuveirum, og á að vera
hægt að afla þess rtieð litlum
sem engum fyrirvara. Ætti
því ekki að þurfa að liggja
hér með neinar teljandi birgð-
ir. Um svar við síðari hluta a-
liðs vísast til 2. spurningar
hér að framan.
Spurning: Hvort er hag-
kvæmara eða heppilegra að
kaupa inflúenzubóluefni er-
lendis frá eða framleiða það
hér heima? Tilgreinið ástæð-
ur.
Svar: Framleiðsla bóluefn-
is tekur langan tima og yrði
miklu dýrari hér en erlendis,
þar sem aðstaða er betri og
bóluefnið framleitt í miklu
magni.
Spurning: Er líklegt að það
bóluefni, sem nú er notað
gegn inflúenzu gæti veitt ein-
hverja vörn gegn nýjum og
skæðari inflúenzuveirustofni,
sem kynni að koma fram síð-
ar?
Svar: Alltaf-- má búast við
nýjum veirustofnum sem bólu
efni það, sem nú er framleitt
mundi ekki hafa nein áhrif á.