Morgunblaðið - 01.05.1963, Blaðsíða 1

Mibvikud. 7. maí 1963
ornstein
otj
Landsfundarræða Gunnars Thorodd-
sens, fjármálaráðherra
í ÞESSARI ræðu vil ég rekja
Tuvkkur mál, sem fallið hefur í
minn hlut að fara með í ríkis-
etjórninni. Ég mun þó fara fljótt
yfir sögu varðandi sum þeirra,
af því að þau hafa verið rakin
all ýtarlega í eldhúsumræðunum,
sem útvarpað var frá Alþingi nú
ný skeð.
>að verður fyrst fyrir ríkissjóð
urinn sjálfur. Vildi ég fyrst
minnast örfáum orðum á með-
ferð fjárlaga og ríkisreiknings.
í stjórnarskránni segir: „Fyrir
hvert reglulegt Alþingi skal,
þegar er það er saman komið,
leggja frumvarp til fjárlaga fyr-
ir það fjárhagsár, sem i hönd
fer. Tilgangurinn með þessu á-
kvæði er sá, að tryggja, að fjár-
lög liggi fyrir endanlega aígreidd
og staðfest áður en það fjárhags-
ár hefst. sem fjárlögin giida fyr-
ir. Þar sem fjárhagsarið hjá okk-
ur fellur saman við almanaksár-
ið þýðir það, að til þess er ætl-
azt, að fjárlög séu afgreidd fyrir
áramót.
Ríkissreikningurinn
árið eftir
Ef við litum á árin frá stríðs-
lokum, 1945-1959, þá sjáum við,
að aðeins 6 af þessum fjáriögum
voru afgreidd fyrir áramót, en 9
(þeirra dróst fram yfir áramót og
stundum langt fram á vor að af-
greiða. Fyrstu fjárlög núverundi
rikisstjórnar fyrir 1960, var ekki
unnt að afgreiða fyrr en eftir
éramót af eðlilegum ástæðum.
Ríkisstjórnin var ekki mynduð
fyrr en 20. nóvember ’59 og var
auðvitað útilokað á þeim skamma
tíma að afgreiða fjárlögm fyrr en
eftir áramót, sérstaklega þar sem
viðreisnarmálin í heild voru til
meðferðar. En fjárlögin lyrir
1961, 1962 og 1963 hafa öil verið
afgreidd í tækan tima.
Varðandi rikisreiiaiinginn er
®vo fyrirmælt, að hann skuli
leggja fyrir Alþingi til samþykkt
ar, eftir að yfirskoðunarmenn Al-
þingis hafa fjallað um hann. Sá
háttur hafði orðið á, ég vtl segja
®á ósiður, að ríkisreikmngur var
ekki lagður fyrir Alþingi til
samþykktar fyrir 2, 3 eða 4 árum
eftir reikningsárið. Þetta er ó-
tækt fyrirkomulag af mörgum
éstæðum. Það dregur mjög úr
öllu aðhaldi og eftirliti með út-
gjöldum rikisins, þegar svo lang-
ur tími er liðinn frá þvi að at-
burðir gerðust og þangað til Al-
þingi fjallar um málið. Fyrtr Al-
þingi sjálft, ekki sizt fjarveit-
inganefnd, er það einnig ómet-
amegur stuðningur að hafa íull-
gerðan og samþykktah reikning,
þegar fjallað er um fjáriögm fyr-
ir næsta ár.
Á fyrsta ári ríkisstjórnarinuar,
1960, voru afgreiddir reikmngar
fyrir árið 1957 og 1958. Næst var
ætiumn að koma á þeirn skipan,
að Alþingi afgreiddi frá sér rikis-
reikning á næsta ári eftir reikn-
ingsár. Það var gerð tilraun til
þess bæði haustið 1960 og haust-
ið 1961. í bæði skiptin tókst
Framsóiknarflokknum að teíja
eamþykkt þeirra, en loks á síðast
liðnu hausti tókst í fyrsta skipti
að afgreiða á Alþingi ríkisreikn-
ing fyrir árið á undan. Þetta er
regla, sem vonandi verður haldið
áfram.
Nú kann sumum að virðast sem
þetta tvennt sé í rauninm forms-
atriði. Það skipti ekki máli, þótt
fjárlög séu afgreidd nokkru eftir
áramót, eða hvort rikisreikning-
ur er afgreiddur árinu fyrr eða
síðar. En það skiptir verulegu
máli að koma á reglu í búskap-
arháttum ríkisins. Þegar slapp-
leika verður vart hjá hinu op-
inbera, þá smitar hann ut frá
sér, því „hvað höfðingjarnir haf-
ast að, hinir meina séx leyfist
það.“
Heilbrigð
fjármálastjórn
í sambandi við fjármálastjórn
ríkisins eru vissar meginreglur,
megin-boðorð, sem verður að
hafa í huga og reyna að fylgja.
Ef ég mætti hér nefna nokkrar
slíkar meginreglur, þá vildi ég
nefna þessar:
í fyrsta lagi: réttlát og skyn-
samleg tekjuöflun ríkisins, forð-
ast skatta- og tollalög, sem fólikið
telur ósanngjörn og ranglát, og
sem leiða óhjákvæmilega af sér
skattsvik og tollsvik.
í öðru lagi þarf að hafa aðgát
um notkun þess fjár, sem ríkið
sækir í pyngju borgaranna, reyna
að skipuleggja og hagræða hiut-
um þannig, að sem bezt þjónusta
fáist með sem minnstum kostn-
aði. Það þarf að reyna að fylgja
útgjaldaáætlun fjárlaga og forð-
ast umframgreiðslur.
í þriðja lagi, að leggja fyrir Al-
þingi og afgreiða hallalaus fjár-
lög, og þau séu framkvæmd
þannig, að tekjuhalli verði ekki
á ríkisbúskapnum.
í fjórða lagi þarf að hafa víð-
sýni og frjálslyndi varðandi verk-
legar framkvæmdir, stuðning við
atvinnuvegina, menningar- og
líknarmál.
Ef við víkjum að fyrsta megin-
atriðinu, tekjuöflun ríkisins kom
um við strax að grundvallarat-
riði, sem er viðhorfið til beinna
og óbeinna skatta. Áður fyrr var
mikill ágreimngur um það milli
Sjálfstæðismanna annars vegar,
og hins vegar sósíalista og komm-
únista, hvort ætti að afla tekna
fyrst og fremst með beinum
sköttum eða óbeinum. Sósíaiistar
og kommúnistar héldu fram hin-
um beinu sköttum: þeir ættu að
greiða hina stighækkandi tekju-
skatta, sem breiðust hefðu bökin,
en tollar og aðrir óbeinir skattar
ættu að vera sem allra lægstir,
því þeir kæmu þyngst niður á
alþýðu. Sj áifstæðismenn héldu
því fram, að háir beinir skattar
væru skaðsamlegir á marga lund,
drægu úr framkvæmdum, fram-
taki og vinnusemi manna, skop-
uðu margvísleg ranglæti og
leiddu til skattsvika, ef sxatt-
stigar færu úr hófi.
Nú á síðustu árum hefur orðið
gjörbreyting á viðhorfi manna i
þessu efni. Margir þeirra, sem
áður héldu iram ágæti hnma
beinu skatta fram yfir þá ó-
beinu, hafa horfið frá fyrri skoð-
un. Þetta hefur gerzt bæði hér og
í nágrannalöndum okkar. Það eru
bráðum komin sex ár, síðan
haldinn var hér þingmannafund-
ur Norðurlanda, þar sem þáver-
andi fjármálaráðherra Norð-
manna, Bratteli, einn af forustu-
mönnum jafnaðarmanna í Nor-
egi, flutti stórfróðlegt og athygl-
isvert erindi um beina og óbema
skatta. Hann hafði látið fara
fram í Noregi rækilegar athug-
anir á þessum málum. Niður-
stöður hans brutu í bág við
fyrri kenningar jafnaðarmanna:
Við eigum að draga úr hinum
beinu sköttum, en taka í stað-
inn upp óbeina skatta fyrst og
fremst söluskatta. Hann færði
fyrir þessu sterk rök.
Sú hefur orðið raunin á, þar
sem jafnaðarmenn ráða mestu
um, á Norðurlöndum, hafa verið
teknir upp óbeinir skattar 1 æ
ríkara mæli. Það sama hefur
gerzt hér á þessu kjörtímabili.
Kostir óbeinna skatta
Við fyrstu sýn munu vafalaust
margir segja: það er meira rétt-
læti í því, að ná ríkistekjum inn
með beinum sköttum af þeim,
sem hafa háar tekjur, það er rétt
að þeir borgi meira en hinir, í
stað þess að tollar og söluskattar
lenda einnig á fátæka fólkinu.
Þetta lítur eðlilega út við fyrstu
sýn, en reynslan sýnir og sannar
allt annað. Þegar beinir skattar
eru komnir úr hófi, eins og þeir
voru komnir, ekki aðeins hér,
heldur í flestum nágrannaiönd-
um okkar, þá draga þeir úr fram
taki manna. Ekki aðeins draga
þeir úr uppbyggingu og eflingu
atvinnulífsins, heldur voru þess
mörg dæmi, að launamenn sem
voru komnir sæmilega hátt í tekj-
um, höíðu ekki áhuga á þvi að
ieggja á sig meiri vinnu og afia
meiri tekna, vegna þess, hve
mikið hlutfallslega fór þá í
skatta. Fyrir fáum árum fór ég
i sjávarpláss hér úti á landi. Þar
voru mér sögð mörg dæmi þess,
að þegar sjómenn höfðu aflað
mikilla tekna, komið var fram á
haust og eiginkonurnar vildu fara
að vinna í frystihúsum og afla
sér aukatekna, þá var það illa
séð af eiginmönnunum. Þetta
gat hækkað skattana gífurlega,
og þegar ætti að fara að greiða
þá, væri erfiðara að fá konurnar
til þess að borga af sínum tekj-
um þeirra part af skattinum. Og
það er athyglisvert, að þar sem
atvinnuleysið er eitthvað að ráði
nú, t.d. í Bandaríkjunum og Bret-
landi, er fyrsta ráðið, sem menn
grípa til, að lækka hina beinu
skatta. Framsóknarmenn hafa
mjög reynt að koma óorði á
Kennedy Bandaríkjaforseta með
því að kenna hann og flokk hans
við Framsókn. En þegar hann
leggur fram tillögur til að draga
úr atvinnuleysinu, þá er fyrsta
ráðið það að lækka hina beinu
skatta á atvinnurekstrinum til
þess að skapa atvinnufyrirtækj-
unum möguleika á að færa út
kvíarnar, efla starfsemi sína,
endurnýja hana og auka, og þar
með skapa aukna atvinnu. Hinir
háu beinu skattar hafa jafnan
leitt til undandráttar undan
skatti. Þar komum við að öðru
atriði: Þetta skipulag leiðir oft
til þess að verulegur þungi skatta
byrðarinnar lendir einmitt á hin-
um efnaminni launamönnum.
Meðan skattarnir voru hér sem
hæstir, þurftu launamenn, sem
urðu að borga háa skatta, oft að
horfa upp á það, að nágranni
þeirra, sem hafði aðstöðu til þess
að telja ekki allt fram, greiddi
ekki nema brot af þeim sxatti,
sem á launamanninn var lagður.
Þetta skapaði svo mikið ranglæti
milli manna innbyrðis, að til
vandræða horfði.
Ég held, að flestir menn muni
kjósa heldur að borga það, sem
á að fara til ríkisins, jafnóðum
í vöruverði, um leið og þeir
kaupa vöruna, heldur en að
þurfa að snara út þúsundum
króna í beinan skatit.
Þar við bætist, að álagning og
innheimta hmna óbeinu skatta,
tolla og söluskatts, er miklu ó-
rýrari og handihægari heldux en
hinna beinu skatta.
Það var eitt af fyrstu verkum
núverandi ríkisstjórnar að lækka
verulega beinu skattana, fella
tekjuskattinn með öllu niður af
almennum launatekjum og síðar
að endurskoða allt skattakerfið
með það fyrir augum að gera at-
vinnurekstrinum kleift að byggja
sig upp og endurnýjast.
í sambandi við þetta standa
þær endurbætur, sem gerðar
voru á tekjustofnum sveitarfé-
laga. Þeim var útvegaður nýr
tekjustofn, sem var hluti af sölu-
skatti. Sveitarfélögin hafa fengið
í sinn hlut 314 milljónir á þess-
um fjórum árum, sem hafa orð-
ið til þess að veita sveitarstjórn-
unum meira svigrúm til athafna
og til að lækka útsvörin á al-
menningi.
Ný tollskrá
Tollamálin voru komin í slílkit
óefni hjá okkur, að við slíkt
varð ekki unað. Það var því lögð
í það mikil vinna að semja hina
nýju tollskrá, sem felur það í
sér að gera allit kerfið einfald-
ara: einn verðtoll í staðinn íyr-
ir þann aragrúa af gjöldum sem
áður var, að samræma tollaálög-
urnar þannig, að sams konar
vara verði í sama tolli, og ekki
sízt að lækka tollana þar sem
þeir voru gjörsamlega úr hófi. í
stað þess að tollarnir voru á
fjórða hundrað % á sumum vöru-
tegundum, þá er hámarkið nú
125%.
Þegar tollskráin var lögð fram
var tekið fram bæði í greinar-
gerð og framsöguræðu minni, að
þessi tollskrá þýddi, miðað við
innfltuninginn 1962, um 100 miij.
kr. lækkun tolla. Það heyrðist
fljótlega hljóð úr horni frá Fram
sókn, sem býsnaðist yfir því,
hvað stjórnin væri búin að taka
mikið til sín í hækkuðum skött-
um á þessu kjörtímabili og gæfi
nú 100 milljónir til baka. Tim-
anum þótti það heldur Idtið,
sem Gunnar gæfi til baka. Það
er þó alltaf nokkuð, að gefa 100
millj. til baka, en munurinn er
sá, að Eysteinn gaf aldrei til
baka. í sambandi við þessa lækk
un, 100 milljónir skv. nýju toll-
skránni, hef ég látið athuga hver
heildarlækkunin er, þegar við
tökum tolialækkunina frá nóv-
ember ’61 líka með. Ef reiknað
er út, hve miklu nemi tollalækk-
anirnar báðar saman, frá ’61 og
nú og byggjum á innflutnings-
magni ársins ’62, þá nema þess-
ar tollalækkanir samtals rúm-
lega 200 milljónum króna. Tolla-
lækkunin frá ‘61 nemur nefni-
lega, þegar miðað er við innflutn-
inginn ’62, sem var miklu meiri
en árið ’60, yfir 100 milljónum
króna. Með öðrum orðum: Ef við
tökum innflutninginn eins og
hann var ’62 og spyrjum: hvað
hefði þurft að borga í tolla, eins
og þeír voru fyrir nóvember ’61,
og hvað þarf að borga nú, þá er
það á ári rúmlega 200 milljón-
um lægri upphæð eftir breyt-
ingarnar.
Eysteinn lék á
vísitöluna
Þá er von, að menn spyrji:
Þolir ríkissjóður þetta? Hvern-
ig fer hann að bví að missa þess-
ar tekjur? Við því eru fyrst og
fremst þrjú svör. í fyrsta lagi:
Lækkunin á hátoilavörum þýðir
það, að stórlega dregur úr hin-
um ólöglega innflutningi og
miklu meira kemur að löglegum
leiðum. Sú reynsla sem við feng-
um eftir lækkunina ’61, sýrur
þetta og sannar. 1 öðru lagi: ínn-
flutningur til landsins fer vax-
andi ár frá ári og gefur þvi meiri
tekjur í ríkissjóð að óbreyttum
tollstigum. Og í þriðja lagi: Þjóð-
artekjurnar fara ört vaxandi ár
frá ári, og þar með vex veltan
í landinu. Það skilar einnig meiri
tekjuskatti og söluskatti, að ó-
breyttum öllum stigum.
Ég geri ráð fyrir, að þegar
þetta þrennt kemur saman, þ’irfi
ekki að óttast, að hag ríkissjóðs
Framh. á bls. 2
Gunnar Thoroddsen flytur ræðu sína