Morgunblaðið - 01.05.1963, Blaðsíða 2

Morgunblaðið - 01.05.1963, Blaðsíða 2
2 MORCJJISBT. 4ÐIB Miðvikudagur 1. maí 1963 — Gunnar Thor. Framhald af bls. 1. sé í háska stefnt með þessum miklu tollalækkunum. Stjórnaj-andstæðingair komu nú auga á eitt, sem þeir gerðu sér mikinn mat úr. Ég hafði látið þau orð falla í framsöguræðu minni fyrir tollskránni, að þessar lækikanir mundu ekki hafa veru- lag áhrif á vílsitöluna. í eldlhúsumræðunum komst Ey- steinn Jónsson svo að orði: „lækk unarskammturinn næir því ekki að vera mælanlegur á dýrtíðar- vogina. Hann hreyfir ekki vís- inn“. Og því var svo haldið fram að þax sem þessi 100 milljóna lækkun á tollunum hreyfði ekki visitöluvísinn, þá hefði hún þar með engin áhrif á lífskjöx fólks- ins í landinu. Þessi röksemdafærsla ber vott um ákaflega takmarkaðan skiln- ing á þvi, við hvað lífskjör fólks- ins í landinu miðast. En hún er skiljanleg og skýranleg vegna þess, hve lengi Eysteinn Jónsson hefur verið að glíma við það að leika á vísitöluna. Ár eftir ár var hamazt við að hækka tolla og gjöld á öllum vörum, sem vísitalan náði ekki tiL Skemmst er að minnast jóla- gjafarinnar frá ’56, þá voru hækk aðir tollar á flestum vörum, sem eru utan við visitöluna. Og til þass að fá sem mest af þessum tekjum inn, þá voru „lúxusvör- urnar“ svokölluðu látnar hafa forgang um gjaldeyrL En þetta dugði bara ekki af tveim ástæð- um. Annars vegar vegna þess, að gjaldeyririnn var á þeim tkna af mjög skornum skammti, og það var ekki hægt að láta til lengdar gjaldeyrisleyfi fyrir lúx- usvörurnar, tolHháum vörum, ganga fyrir gjaldeyri til nauð- synjavara eða rekstrarvara at- vinnuveganna. Hins vegar leiddi þessi gifurleg hækkun á hátolla- vörum af sér að smyglið færðist stórlega í aukana, og hinn lög- legi innflutningur á þessum vör- um minnkaði að sama skapi. Þannig var hvað eftir annað verið að leik á vísitöluna. Það var því eðlilegt, að þessir menn segðu: Fyrst þessi tolla- lækikun hefur engin áhrif á vísi- töluna, þá hefur hún engin áhrif á lífskjör fólksins. Bætt lífskjör Framfærsluvisitalan, sem kaup lagsnefnd reiknar út, er góður mælir, svo langt sem hún nær. Önnur er vísitala kaupmáttar tíma kaupsins, sem kommúnistar hampa mjög. En gefa nú þessar tvær vísitölur, framfærsluvísital- an og vísitala kaupmáttar tíma- kaupsins, rétta mynd af lífskjör- unum almennt? Það þarf engan veginn að vera. Það, hvort full atvinna er í landinu eða geigvænlegt atvinnu- leytsi, sést ekki á vísitölunni. Það, hvort húsnæðisskortur er í land- inu eða ekki, það sést ekki á vísitöiunni. Það, hvort vöruúr- val og framboð er nægilegt, eða vöruskortur og svartur markað- uir, það 9ést ekki á vísitölunni. Hvort ellilífeyrir gamla fólks- ins hefur hækkað eða lækkað, það sést ekki á vísitölunni. Það er vissulega athugunar- efni, hvort hægt er að finna ein- hverja vísitölu, sem gefur rétta og glögga mynd af lífskjörum fólksins í landinu í heild. Ef við iítum t.d. á lífskjör verkamanna, þá nægir þeim ekki, að þeir hafi fengið einhverja hækkun á tíma- kaupinu, ef þúsundir þeirra búa við atvinnuleysi og húsnæðis- skort. Það virðist vera ákaflega örð- ugt að finna slíka allsherjar lífs kjaravísitölu. En það verða menn jafnan að hafa í huga, þegar rætt er um vísitöluna og kaupmátt tímakaupsins, að það eru fjöl- mörg önnur veigamikil atriði, sem áhrif hafa á lífskjörin. Ég nefndi ellilífeyrinn, en hann kemur ekki fram í vísitölunni. Til glöggvunar á því, hvernig búið hefur verið að gamla fólk- inu nú á þestsu kjörtímabili, vil ég upplýsa þetta: Árið 1958 höfðu hjón sem bæði nutu ellilífeyris, 14.700 kr. á ári í ellilífeyri, nú hafa þau 32.800. Hann hefur meira en tvöfaldazt. Þetta er á I. verðlagssvæði, sem er Reykja- vík og stærstu kaupstaðirnir. Ef við tökum hins vegar 2. verðlags svæði, þar sem lífeyririnn var iægri þangað til nú, þó lítur mál- ið þannig út, að hjón höfðu 1958 II. 000,00 en nú 32.800,00. M. ö. o. þrefaldazt. Miklar tollalækkanir Nú eru tollar læklkaðir á fjölda mörgum vörum, sem allur al- menningur notar og þarf að nota, þó að þær komi ekki inn í vísi- töluna ,Ég hef iátið taka saman örfá dæmi, sem sýna, hvernig verðlag hefur breytzt á vissum vörum vegna tollalækkananna 1961 og nú. Kvenkápa, sem mundi kosta 3.100,00 kr. ef eng- ar tollabreytingax hefðu orðið, kostax nú 2.400,00 kr. — lækk- un um 700 krónur. Karlmanns- hattar, sem hefðu kostað 690 krónur, ef engar tollalækkanir kæmu til, fara niður í tæpar 500 krónur. Armbandsúr, sem ég ætla að sé nauðsynjavara fyrir unga og gamla, mundi kosta 1750 krón- ur, ef engar lækkanir faefðu orð- ið, en fara nú niður í 1.060 krón- ur. Niðursoðnir ávextir, sem hefðu kiostað 39 krónur að ó- breyttum tollum, fara niður í 29 krónur. Ef engin breyting hefði verið gerð, kostaði píanó 52 þús- und, en lækkar vegna tollabreyt- inga niður í 36 þúsund. Þannig má lengi telja vorur, sem ýmist eru almennar nauðsynjavörur eða sem mjög margir landsmenn nota og þurfa að nota, og sem lækka verulega í verðL Vita- skuld bætir þetta lífsikjör fólks- ins í landinu, þó að ekki komi það inn í vísitölu framfærslu- kostnaðar. Sparnaður og hagsýsla Annað meginboðorð í fjármála- stjórn er aðgát um útgjöld, skipu lag, sparnaður, hagsýsla. Ég hef oft áður gefið yfirlit um það, hvað gert hefur verið og er til athugunar í þeim efnm og skal ekki rekja það hér að ráði. Það er unnið að þvi skipulega aí sér- fróðum mönnum, hvernig megi skipuleggja málin betur, hagræða vinnubrögðum þannig, að hvort tveggja vinnist, betri þjónusta fyrir almenning og spamaður fyr ir það opinbera. Glögigt dæmi er sú breyting sem gerð hefur verið í vegamál- um. Á núverandi kjöptimabili hafa fjárveitingar til vega verið stórhækkaðar, ekki aðeins að krónutölu, heldur að notaglidi. Um leið hefur verið fækkað vinnustöðum, til þess að nýta vélar og mannskap betur, og stærri fjárveitingar í hvem stað. Það vita og viðurkenna ailir menn, sem með þessu fylgjast, að miklu meira hefur orðið úr peningunum, vegaféð nýtzt bet- ur heldur en áður. Annað dærni er sameining á gjaldlheimtu. Með því að sam- eina hér í borg innheimtu tekju- skatts og eignasikatts, útsvara, tryggingagjalda, sjúkrasamlags- iðgjalda ojfl. hafa sparazt millj- ónir króna. Þannig mætti lengi telja. Margt af þessu er komið þegar í framkvæmd, að ýmsu er unnið. Rétt er að nefna ríkisábyrgð- irnar, sem voru komnar út í það öngþveiti, að bráðlega hefði slig- að ríkissjóðinn, ef haldið væri á- fram á þeirri braut ábyrgðarleys- is. Nú hefur þar verið gjörbreytt um, komið á meiri festu varðandi veitingu ríkisábyrgða og eftirlifcs með því, að aðilar standi í skil- um. Ein breyting er þegar farin að segja til sín, sem menn hafa kannski ekki almennt áttað sig á í byrjun. Svo er mál með vexti, að ríkið hefur áður yfirleitt veifct svokallaða „sjáifskuldaábyrgð“. Það þýðir að standi skuldari ekki í skilum, getur lánveitandi snú- ið sér beint að ríkissjóði, án þess jafnvel að gera tilraun til þess að innlheimta skuldina hjá skuldar- anum. Þessu var breyfct þannig, að nú er almenna reglan „einföld ábyrgð“: Ef skuldarinn stendur ekki í skilum, verður lánveitand- inn fyrst að reyna til þrautar inn- heimrtu hjá skuldaranum sjálfum og þvi aðeins, að það beri ekki árangur, getur hann snúið sér að rikissjóði. Síðan lögin um riíkisábyrgð voru sett 1961, hafa í meginatr- iðum verið veittar aðeins ein- faldar ábyrgðir. Það hefur brugð- ið svo við, að ég ætla, að ekki hafi fallið á ríkissjóð ein einasta af þessum ábyrgðum. Hinar gömlu sjálfskuldaábyrgðir halda gildi sínu, svo að það tekur lang- an fcíma, að þessi komi að fullu gagni. En reynslan sýnir, að rétt er stefnt. Þebta er ekki aðeins mál rík- issjóðsins, heldur nauðsynjamál fyrir allt fjármálasiðferði í land- inu. Það var verið að koma þeim hugsunarhætti inn, að sveitarfé- lög, atvinnufyrirtæki og aðrir aðilar gætu fengið ríkisábyrgð- ir og þyrftu jafnvel ekkert að hugsa um þá skuld, lánveitand- inn hann mundi bara rukka rík- issjóð. Það er óhollt og háska- legt að gera fjölda aðila í land- inu að vanskilamönnum. Hallalaus ríkisbúskapur Þriðja atriðið er hallalaus rík- isbúskapur. Ég tel, að það eigi að vera stefnan hjá faverri ríkis- stjóm, að fjárlög og ríkisbúskap- ur sé hallalaus. Að vísu halda sumir fróðir menn því fram, að undir vissum skilyrðum geti ver- ið rétt, að ríkissjóður sé rekinn með halla. Um margra ára skeið hefur ríkissjóður Bandaiíkjanna verið rekinn með halla. En þar er ólíku saman að jafna, svo auð- ugu þjóðfélagi sem Bandaríkjun- um og okkur. Ég held að við eig- m að halda okkur ákveðið að þeinri stefnu, að ríkissjóð eigi að reka hallalausan. Við höldum því fram, að abvinnuvegirnir eigi að ganga styrktarlaust, og að allt eigi að bera sig. Hvernig gæti þá ríkisstjórn, sem rekur ríkissjóð- inn með halla, kannski ár eftir ár, heimtað það af öðrum, að þeir láti allt bera sig? í sambandi við hallalausan rík- isbúskap, vil ég nefna furðulegt dæmi, sorglegt og skringilegt í semn, um viðlhorf vinstri stjórnar innar. Einstök eymd Þegar fjárlagafrumvarpið fyr- ir árið 1958 var lagit íram í októ- ber ’57, var greiðsluihalli þess 71% milljón króna. í greinargerð frumvarpsins segir svo: „Ríkis- stjórnin telur sér engan veginn fært að ákveða það, án náins samstarfs við þingflokka þá, sem hana styðja, hvernig leysa skuli þann vanda sem við blasir í efnahagsmálum landsins, þar á meðal, hvernig mæta eigi þeim mikla halla, sem fram kemur á f j ár] agafrumvarpinu“ ... Síðan segir: „Ríkisstjórnin hefur ekk- ert tækifæri haft til að ráðgast við stuðningsflokka sína á Al- þingi um fjárlagafrumvarpið né viðhorfið í efnahagsmálunum eins og það nú er eftir reynsl- unni á þessu ári. Þess vegna er fjárlagafrumivarpið lagt fram með greiðsluhailanum, en ríkis- stjórnin mun í samráði við stuðn ingsflokka sína á Allþingi siðar taka ákvörðun um það, á hvern faátt tryggð verði afgreiðsla greiðsluíhallalausra fjárlaga“. Ég held að sjaldan hafi sézt meiri eymd í nokkurri greinar- gerð fyrir nokkru frumvarpi Stjómin leggur fram fjárlaga- frumvarp með stórkostlegum halla, af því að hún hefur ekki getað talað neitt við stuðnings- ftokka sóna allan þann tíma, sem hún var að undirbúa fjárlögin. En hún ætlar, þegar hún fær færi á þeim á þinginu, að jafna þetta og eyða hallanum. Og hvern ig var það svo gert? Fjárlögin voru afgreidd hallalaus með því að tekinn var meginparturinn af útgjöldum til dýrtíðarmálanna og fleygt fyrir borð. Þannig var jafnaður hallinn á fjáriögum. En eftir áramótin yrði Alþingi að finna einhverjar leiðir til þess að kioma atvinnuvegunum til hjálp- ar og til þess að standa undir þessum dýrtíðargreiðslum. Þau fjögur ár, sem núverandi ríkiastjórn hefur starfað, hefur því boðorði verið fylgt, að leggja alltaf hallalaus fjárlög fyrir Al- þingi, afgreiða þau hallalaus og framkvæma þau þannig, að þau skiluðu afgangi. Fleiri aðferðir en ein hafa ver- ið notaðar við að reikna út greiðslujöfnuð ríkissjóðs. Eftir þeirri aðferð, sem viðurkennd er af aliþjóðastofnunum og sem Seðlabankinn hefur nú um margra ára skeið notað, varð tekjuafgangurinn 1960 35 millj- ónir, 1961 72 milljónir og árið 1962 verður hann ekki undir 140 milljónum. En þá spyrja menn, þegar fyrir liggur tekjuafgangur, hvernig á að ráðstafa honum. Þá komum við að mjög þýðingarmiklu at- riði í efnahagsmálum okkar. Á undanförnum áratug, þegar greiðsluafgangur hefur orðið, var yfirleitt keppzt við að setja hann í verklegar framkvæmdir og við- skiptalífið sem allra skjótast, hvernig sem á stóð, þó þensla væri og verð'bólga 1 landinu. Safnað í forðabúr Eins og aitvinnu- og efnahagls- ástandið er hjá okkur í dag, tel ég, að það væri óverjandi, að setja greiðsluafgang frá síðasta ári út í viðskiptalífið og verk- legar framkvæmdir, ofan á það mikla fé, sem bæði er samikvæmt fjárlögum og af lánsfé varið til framkvæmda á þessu ári, og of- an á hið blómlega afcvinnuástand í landinu. Slíkt myndi verða til þess að gefa verðbólgunni byr undir báða vængi. Greiðsluafgangurinn árið 1961 var fyrst og fremst notaður til þess að greiða upp lausaskuldir hjá ríkinu. En síðasitliðinn áratug hafa lausa'skuldir jafnan verið hjá ríkinu í árslok, frá 28—105 milljónir. f árslok 1961 gerðist það í fyrsta sinn um lanagn aldur að engar lausaskuldir voru hjá ríkissjóði, og sama varð í árs- lök 1962. Fyrir þrjáfcíu árum rúmum var það mjög til umræðu á Alþingi, að þá stefnu bæri að taka upp, að safna í góðærum til erfiðu ár- anna. Þetta var út af fyrir sig ekki ný hugmynd. Það hefur ver- ið hygginna manna háttur um langan aldur að geyma _ frá góð- æri til mögru áranna. Öllum er kunnug sagan af Faraó og Jósef, þegar Faraó dreymdi drauminn um feitu kýrnar og hinar mögru. Hann dreymdi að upp úr ánni kæmu 7 kýr, feitar og holdugar og sællegar, en nokkru síðar komu upp úr sömu á 7 magrar kýr, ljótar og illar útlits, þær átu upp þær feitu, en skánuðu ekkert né fríkkuðu við það. Jósef réð drauminn þannig, að 7 vænu kýrn ar merkfcu 7 góð ár, og mundu þá vera miklar nægtir um allt Egyptaland, en 7 mögru kýmar merkfcu 7 hallærisár, sem mundu eftir þau koma, og þá mundi hungrið eyða landið. Og fyrir því réð Jósef konungi Egypta til að safna vistum í nægtaárunum, og vistirnar skyldu vera forði fyrir fólikið og landið á hallæris- árunum, sem á eftir myndu koma. Og Faraó hlýddi ráðum Jósefs, og 7 nægtaárin liðu á enda og 7 hallærisárin gengu í garð. Þá var hallæri í öllum löndum, en í öllu Egyptalandi var brauð. Það mun hafa verið árið 1929, sem sú hugmynd kom fram frá Jóni Sigurðssyni fyrrum alþing- ismanni á Reynistað, að taka af tekjum góðu áranna til hallæriis- áranna. Ungir Sjálfstæðismenn tóku upp í stefnuskrá sína árið 1931, „að nokkur hluti af tekjum góðæra verði lagður til viðlaga- sjóðs, er síðar verði varið til að bæta afkomu erfiðu áranna". Aiþýðu'flokksmenn fluttu í þrjú ár frumvarp um þetta efni og var hugsunin sú, að í góðum ár- um yrði tekið nokkuð af tekju- afganginum og lagt í sérstakan sjóð, Jöfnunarsjóð ríkisins, og verði það notað, þegar atvinnu- brestur verður, til þess að bæta og auka afcvinnu. Að lokum voru samiþykkt lög um þetta á þingi 1932, að vísu í breyttri mynd frá því, sem Alþýðuflokkurinn lagði tiL Æbla ég, að Jón Þorláksson hafi ráðið miklu um það, favem- ig frumvarpið varð að lokum. Hann segir, þegar málið er af- greitt, að frumvarpið feli nú að talsverðu leyti í sér „þær grund- vallarreglur, sem þarf að fylgja til þess að fjármálastjórnin verði heilibrigð hér í okkar landi, þar sem afkoma atvinnuveganna og ríkissjóðs er svo mismunandi frá ári til árs.“ í þessum lögum um JöfnunarBjóð rikisins er svo á- kveðið, að þegar tekjuafgangur rílkissjóðs fer fram yfir visst mark, skuli leggja hann í þenna jöfnunarsjóð. Úr honum má að- eins verja fé í fyrsta lagi, til þesa að borga greiðsluhalla hjá ríkis- sjóði, í öðru lagi að auka verk- legar framkvæmdir, þegar hæfcta er á, að þær dragist saman, og í þriðja iagi til aukaafborgana af skuldum ríkisins. Það er ekiki rikisstjórnin, heldur Alþingi, sem á að ákrveða greiðslu úr sjóðn- um. Leggjum í Jöfnunarsjóð Nú má það vera, að ýmsir muni í dag ekki eftir atvinnu- leysinu eða böli þess. Formaður Sjálfstæðisflokksins lýsti þvi i fáum orðum á fundinum í gær, hvílíikt geigvænlegt böl afcvinnu- leysið faefði verið á árunum 1930 40, þegar þúsundir manna hér í bæ gengu atvinnulausir. Sem bet- ur fer hefur siíkt ástand ekki komið aftur síðan, að öðru en því, að á árunum 1951 og 52 var nokk- urt atvinnuleysi um hríð hér i Reykjavák. En nú í rúman ára- tug höfum við átt því láni að fagna, að þess hefur ekki orðið vart. Og vissulega er á íslandi unnið að því, jafnt og þétt, að búa svo í haginn með nýjum og afkastamiklum framleiðslu- tækjum, að til atvinnuleysia þurfi aldrei að koma. En þrátt fyrir alla þá viðleitni, þá geta dunið yfir ógæftir, aflaleysi, markaðstregða, verðfall og ým- is konar ólán og óáran. Slíkir afcburðir hafa því miður oftlega að höndurn borið í sögu lands- ins. Og þegar úr afcvinnu kynni að draga af þess háttar orsök- um, kæmi sér vel fyrir verka- rnenn, fyrir iðnaðarmenn, fyrir þjóðina alla, ef ríkið ætti þá gildan sjóð frá góðu árunum til þess að auka framikvæmdir og skapa vinnu. En tekj'uafgangur hjá rikis- sjóði hefur margvislega þýðingu aðra heldur en þá sem ég hef nú lýst. Hann er mikilvægur hlekkur í viðreisninni. Af öllum okkar sérfræðingum, innlendum og erlendum, var lögð á það rík áherzla, þegar viðreisnin hófst, að tekjuafgangur hjá ríkissjóði væri ómissandi hlekkur í þeirri keðju. Sá afgangur, sem orðið hefur hjá ríkissjóði hefur einnig hjálpað tii þess að byggja upp gj aldeyrisvarasjóð þjóðarinnar, Ef ríkissjóður hefði verið rekinn með halla, þá hefði það kallað fé að láni úr Seðlabankanum og dregið úr möguleikum hans til þess að mynda gjaldeyrissjóðinn. Með þeim tekjuafgangi sem orð- ið faefur, hafa einnig skapazt möguleikar til að lækka skuldir ríkisins. Það hefur orðið til þess að lækka vaxtabyrði ríkissj óðs. Kemur það fram í því m.a. að á árinu 1962 gerðu fjárlög ráð fyrir að vaxtagreiðslur ríkissjóðs yrðu 9 millj. króna, en urðu tæpar þrjár millj. eða 6 millj. minni heldur en fjárlög gerðu ráð fyrir. Um leið og reynt er að gæta hófs um útgjöld ríkisins, sparn- aðar og hagsýni, þá verða menn að hafa víðsýni og frjálslyndi til þasis að skilja, að nauðsynlegt er að ríkið stuðli að velgengni ait- vinnu'veganna, verklegum fram- kvæmduim, menningarmalum, líknar- og félagsmiálum. Varðandi atvinnuivegina hefur ríkissjóður getað veitt þeim at- Framfaald á bls. 19.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.