Morgunblaðið - 01.05.1963, Blaðsíða 17

Miðvíkudagur 1. tnai 1963
MORGVNBL4ÐIÐ
17
Aldarminning listamanns
Tillaga f rá væntan-
legum kjósanda
U M þessar mundir eru liðin
hundrað ár frá fæðingu Einars
Jónssonar, málarameistara og
listmálara. Af því tilefni þykir
mér ekki óviðeigandi, að minn-
ast hans að nokkru, þar sem
hann er einn af okkar fyrstu
málurum, bæði sem iðnmálari
og listmálari, og hinn mætasti
maður á marga lund.
Einar Jónsson var fæddur að
Fossi í Mýrdal hinn 17. apríl
1863. Foreldrar hans voru hjón-
in Guðný Jónsdóttir, prests Sig-
urðssonar að Heiði, og Jón Ein-
arsson, Jóhannessonar frá Þóris-
holti. Strax á unga aldri fékk
Einar mikinn áhuga á að teikna
og fara með liti. En þá voru all-
ar aðstæður mjög erfiðar fyrir
unglinga að þroska slíka eigin-
leika sína, og einnig var skiln-
ingur manna á þeim hlutum mjög
takmarkaður. Það varð að ráði,
að Einar lærði trésmíði, og lauk
hann sveinsprófi í þeirri iðn.
Þar komst Einar í mjög náin
kynni við málninguna og litina,
því þá önnuðust trésmiðir alla
málningarvinnu við húsbygg-
ingar, enda voru þá engir mál-
arar til hér. Eftir að Einar hafði
lokið námi í þeirri iðn, fór hann
að gefa sig æ meira að því að
mála, og loks ákvað hann að
gera þá iðn að lífsstarfi. En þá
fann hann og skildi, að hann
þurfti að afla sér einhverrar sér-
þekkingar í iðninni, og hana
var ekki að fá hér heima. Hann
siglir því til Kaupmannahafnar
árið 1894 eða ’95, til þess að
kynna sér það helzta í iðninni,
en það voru í þá daga einkum
hin listrænu vinnubrögð, svo
sem viðarstælingar, marmara-
málun og hverskonar skreyting-
ar. Ekki gat hann þó fengið að-
taka próf í iðninni, því til þess
skorti hann tilskilinn undirbún-
>ing og lengra skólanám, sem
hann hafði ekki efni á að stunda.
En samhliða þessu námi gekk
hann einnig í listaskóla. Þá var
fyrir m.a. lærisveina alnafni
hans, Einar Jónsson frá Galta-
felli. Þetta var skemmtileg til-
viljun. En þeir áttu fleira sam-
eiginlegt en nöfnin. Báðir voru
þeir við erfiðar aðstæður, að
leita sér lærdóms og þekkingar,
til þess að glæða og þroska með-
fædda listamannshæfileika sína.
Og með þessu voru einmitt þess-
ir tveir menn að leggja grund-
völl að nýjum og glæsilegum
þætti í myndlistarsögu íslands,
því má ekki gleyma.
Einar Jónsson frá Fossi, held-
ur síðan heim til íslands, ríkur
að reynslu og þekkingu, og hóf
nú sitt ævistarf sem málara-
meistari.
Hann kvæntist árið 1897, Ingi-
björgu Gunnarsdóttur, sem ætt-
uð var af sömu slóðum og mað-
ur hennar. Þau eignuðust fimm
börn. Tvö þeirra dóu ung, og
uppkominn sonur þeirra, Gunn-
ar, dó með sviplegum hætti á
stríðsárunum síðari. Á lífi eru
nú, Ragnhildur, kona Bjarna
Jónssonar, verkstjóra í Hamri,
og Hjalti, málarameistari.
Fyrstu þrjú búskaparárin
bjuggu þau hjónin á Sauðár-
króki, en fluttust aldamótaárið
til Akureyrar. Stundaði Einar
þar iðn sína þar til árið 1906, er
hann missti aleigu sína í brun-
anum mikla á Oddeyri. Hafði
hann þá þegar eignazt allmikið
aafn mynda, því flestar tóm-
stundir sínar notaði hann til
þess að mála myndir, og fórst
þetta myndasafn hans í brunan-
um. Nú má vera að einhver á
Akureyri hafi eignazt myndir
eftir Einar fyrir brunann, og
væri mér þökk í að fá vitneskju
um það, ef einhver Akureyring-
ur, sem les þessar línur, vissi
um þetta. Ekki ætla ég þó að á-
6ælast þær myndir, ef til eru,
heldur væri forvitnilegt að vita
hvenær þær voru málaðar.
Eftir þetta fluttust þau hjón
hingað suður, og verða nú að
byria á nýjan leik. Einar byggði
sér þá íbúðarhús við Skólavörðu
stíg 27, sem þau bjuggu í æ síð-
an. Samfara því sem Einar varð
nú að skapa sér atvinnu til lífs-
viðurværis 1 iðn sinni, varð
Einar Jónsson.
hann einnig að byrja að nýju
sinn listamannsferil. Notaði
hann nú hverja stund, sem
gafst frá brauðstritinu, til þess
að mála myndir, og var svo til
æviloka, en hann lézt 5. nóvem-
ber 1922.
Á þessum fimmtán árum, sem
hann átti heima hér í Reykja-
HINN 22. apríi var kveðinn
upp dómur í borgarþingi
Reykjavíkur í málinu Kassa-
gerð Reykjavíkur hf. gegn
Verkamannafélaginu Dags-
brún o. fl.
Forsaga máls þessa er sú að í
ma- og júnímánuði 1961 var
Verkamannafélagið Dagsbrún í
verkfalli við atvinnurekendur.
Kassagerð Reykjavíkur rekur
iðnfyrirtæki og flestir starfs-
menn þess því í Iðju, félagi verk
smiðjufólks, en það félag var
ekki í verkfalli. — Dagsbrún
hindraði hinsvegar flutninga-
Veiðiréttindi í
Laxá, Bugðti og
Meðalfellsvatni
framlengd
Valdastöðum, 23 apríl.
FYRIR kuldalkastið um páíík-
ana var hafin túnvinnsla á nokkr
um bæjum, enda tún þá farin
að grænka, sérstaklega nýrækt-
ir, og lauf farin að springa út á
trjágróðri. En fyrir þetta tók
alveg, sem vonlegt var, þar sem
frostið komist uppí 13—14 stig,
með mikilli veðurhæð, sem stóð
í nokkra daga.
Nýræktir frá því í fyrra eru
sem svartar yfir að líta og er
spursmál hvort að þær ná sér
til fulls á þessu ári. Allmikið sér
á trjágróðri, sénstaklega greni,
aðrar tegundir virðast hafa þol-
að kuldann betur, eða svo er það
hér.
Fyrir stuttu síðan hefir verið
framlengdur veiðisamningur, um
1 ár, við Stangaveiðifélag Reykja
vikur á vatnasvæði Laxár, Bugðu
og Meðalfellsvatns, með nokkurri
hækkun, sem kemur á bæði árin
1963 og 64.
Nú er lóan farin að hópa sig,
og aftur að verða vorlegt. Við
kveðjum þennan vetur með
þeirri von og vissu, „að allir
vetur enda taki, og að aftur
komi vor í dal“, — St. G.
yík, málaði hann mikinn fjölda
mynda, sem nú eru dreifðar vítt
og breitt, bæði innanlands og
utan, því erlendir ferðamenn
keyptu mikið af myndum eftir
hann. Margar og fallegar mynd-
ir fórust í eldi þegar Hótel
Reykjavík brann.
Tvær eða þrjár sýningar mun
Einar hafa haldið á þessu tíma-
bili, en ekki er mér kunnugt um
að nokkurntíma, eftir lát hans,
hafi sézt mynd eftir hann á sam-
sýningum hér, og má raunar
segja, að hann hafi aldrei heyrzt
nefndur á nafn, hvorki í ræðu
né riti, þegar rætt hefur verið
um þessi efni. Má þetta furðu-
legt heita.
Það var því sérstaklega
ánægjulegt, að börn og annað
venzlafólk Einars, skuli nú hafa
komið upp sýningu á málverk-
um hans, og minnast þannig
hundrað ára afmælisins. Sýning-
in er í Ásmundarsal við Freyju-
götu, og eru milli 30 og 40 mynd-
ir þar til sýnis. Aðgangur er ó-
keypis og öllum heimill. Sýn-
ingin mun verða opin frá kl. 2—
22 daglega alla næstu viku.
Ég vil eindregið hvetja Reyk-
víkinga, og aðra, til þess að
skoða þessa merkilegu sýningu.
Jökull Pétursson,
málarameistari.
starfsemi fyrirtækisins með
„verkfallsvörzlu“.
Stefnandi, Kassagerð Reykja-
víkur krafðist fébóta að upp-
hæð 338.457.14 kr. og greiðslu
málskostnaðar, svo og staðfest-
ingar á lögbanni, uppkveðnu að
kröfu hans af borgarfógetanum
í Reykjavík hinn 21. júní 1961.
Stefnendur kröfðust híns veg-
ar að umrædd lögbannsgerð
væri úr gildi felld og þeir sýkn-
aðir af öllum kröfum.
Sakarefninu var skipt að ósk
aðila og hefur nú verið felldur
dómur í þeim liluta er að lög-
banninu veit.
í niðurstöðu dómsins segir
svo:
„Af því, sem nú hefur verið
rakið, þykir nægilega í ljós leitt,
að „verkfallsverðirnir" hafi á
eindæmi sitt haft uppi aðgerðir
gegn stefnanda til hindrunar
því, að hann gæti notað bifreið-
ir sínar.
í þessu máli er það atriði eigi
til úrlausnar, hvort stefnandi
hafi brotið gegn ákvæðum laga
nr. 80/1938, um stéttarfélög og
vinnudeilur, heldur það, hvort
„verkfallsverðirnir“ hafi haft
lagaheimild til þess að hafa rétt-
arvörzlu í því efni. Eigi verður
séð, að 18. gr. laga nr. 80/1938,
né heldur 4. gr. laga nr. 50/1940,
um lögreglumenn, veiti aðilum
að vinnustöðvun rétt til þess að
taka í sínar eigin hendur réttar-
vörzlu.
Framangreindar aðgerðir „verk
fallsvarðanna“ voru því ólög-
mæt réttarvarzla af þeirra hálfu.
Skiptir í þessu efni eigi máli,
þótt ákæruvaldið hafi af sinni
hálfu, eigi fyrirskipað frekari
aðgerðir. Ber því að staðfesta
lögbann það, sem sett var við
aðgerðum þeirra af borgarfóget-
anum í Reykjavík hinn 21. júní
1961.
Emil Ágústsson, borgardóm-
ari, kvað upp dóm þennan, en
uppkvaðning hans hefur dregizt
nokkuð vegna páskahelgarinn-
ar. —
DÓMSORÐ:
Framangreint lögbann stað-
festist.
Málið flutti af hálfu Kassa-
gerðarinnar Páll S. Pálsson hrl.,
en af hálfu Dagsbrúnar Egill
Sigurgeirsson hrl.
UNDANFARIN tvö kvöld hef ég
hlustað á útvarpsumræðurnar
frá Alþingi, og hefði sem fyr
fengið heldur leiðinlegar hug-
myndir um vinnubrögðin og sam
komulag á Alþingi, ef ég vissi
ekki eftir sögn alþingismanna
sjálfra, að þetta er ekki svona
afleitt eins og þessar umræður
yfirleitt, gefa ástæðu til að ætla.
Hæstvirtur menntamólaráð-
herra Gylfi Þ. Gíslason, lét þess
getið í sinni ræðu, að fólk mundi
orðið þreytt á stjórnmálaþrasi
frá Alþingi, sem hann taldi allt
annað en uppbyggilegt, eins og
það kæmi til eyrna hlustenda.
En eins og við vitum, sem hlust
um á þessar umræður, þá sakar
þar hver annan um svik og ó-
sannindi, og óhappaverk unnin
af ráðnum hug, en þakkar sér
og sinum flokki allt það er betur
hefir farið.
Annar háttvirtur þingmaður
Jóhann Hafstein, sagði einnig í
þessum umræðum, sem voru þó
í heild prúðari en oft áður, að
svona málflutningur í þingsölum
væri til vanvirðu, og móðgun
við hlustendur.
Furðar nokkurn á því, þótt
hæstvirtur menntamálaráðherra
þjóðarinnar telji ekki slíkt út-
varpsefni mikinn menningar
auka, sem háttvirtur þingmaður
telur til vanvirðu að láta sér um
munn fara i sölum Alþingis, og
móðgun við hlustendur. Ég held
ekki, en svona umræður í þessu
gamla formi, geta varla á ann-
an hátt verið, þótt ræðumenn
séu þess utan prúðmenni. Þess
vegna á að banna þessar um-
ræður í þessu formi, og leita að
öðru sem meiri menningarbrag-
ur væri að.
Þar sem kosningabaráttan fer
nú í hönd, og þjóðin á von á
tugum af ræðum í svipuðum dúr,
og þær er við höfum heyrt und-
anfarin kvöld, þá vil ég sem
væntanlegur kjósandi, og hlust-
andi, koma fram með tillögu um
nýtt form á umræðum á fram-
boðsfundum, sem er í stuttu máli
þetta:
1. Frambjóðendur velja sér
fundarstjóra.
2. Hver flokkur velur sér á
fundarstað, einn mann í það
sem ég vildi kalla spurninga-
ráð, ráðið tekur á móti og
undirbýr spurningarnar sem
lagðar eru fyrir frambjóðend-
SÍÐASTLIÐINN sunnudag var
guðsþjónusta haldin í Héraðs-
skólanum að Laugarvatni.
Við það tækifæri voru af-
hentar veglegar gjafir til minn-
ingar um frú Þorbjörgu Þor-
kelsdóttur.
Nánasta fjölskylda Þorbjargar
sálugu, eiginmaður hennar, börn
hennar og makar þeirra gáfu
altariskross. En systur hennar og
mágkona gáfu altarisstjaka. Grip
ir þessir eru mjög fagrir og
tilkomumiklir og vöktu almenna
hrifningu viðstaddra.
Gefendur hafa tekið fram, að
gripunum sé ætlað að prýða alt-
ari væntanlegrar kirkju að Laug
arvatni, þegar hún verður reist,
en þangað til verða þeir notaðir
við guðsþjónustur í salarkynnum
skólasetursins.
Prestur við athöfn þessa var
síra Ingólfur Astmarsson bisk-
upsritari. — Lýsti hann gjöfun-
um, minntist frú Þorbjargar sál-
ugu og flutti þakkir. — En sonar
börn frú Þorbjargar, Bjarni og
Þorbjörg tendruðu ljósin á alt-
arisstjökunum.
ur, það skal einnig fella nið-
ur, ef fram koma, þær spurn-
ingar sem það telur ekki við-
eigandi.
3. Kjósandi, einn sér, eða marg-
ir saman, geta sent skriflegar
og undirritaðar spurningar
til ráðsins, um ýmis mál er
hann telur kjördæmið og þjóð
ina varða, og óskar að fá upp
lýsingar um af frambjóðend-
um, einum eða fleirum.
4. Ráðið afhendir fundarstjóra
spurningarnar í þeirri röð
sem þær berast, eða sem það
telur bezt henta. Fundarstjóri
leggur spurningarnar fyrir
frambjóðendur, og stjórnar
svarræðum, sem eiga að vera
örstuttar og gagnorðar. Fund-
arstjóri skal og geta hver
fyrirspyrjandi er.
5. Hver flokkur fær í fundar-
byrjun 15 mínútur til að á-
varpa kjósendur og leggja
grundvöll að spurningum
með ræðu sinni, hver flokk-
ur fái einnig 5—10 mínútur
í fundarlok. Fundarstjóri ræð
ur sínum tíma sjálfur, aðrir
taki ekki til máls.
Við þetta vinnst það, að hinn
almenni kjósandi, sem á að velja
fulltrúa fyrir sig og sitt byggð-
arlag, fær aukin möguleika til
að fá upplýsingar um fyrirætlan-
ir frambjóðandans varðandi ýms
mál, ef hann fengi þá aðstöðu
að komast á Alþingi. Frambjóð
andinn ræður ekki lengur algjör
lega um hvað hann talar, hon-
um ber að svara spumingum
kjósenda, og vanda þau svör, svo
sem andlegir og líkamlegir hæfi
leikar gefa honum getu til, og af
þeim svörum á kjósandinn að
draga sínar ályktanir, og þær
ásamt reynslunni að hjálpa hon
um til að hafna og velja.
Þessa umræðufundi ætti að
taka á segulband, og hvert sýslu
félag að sjá um það fyrir sig,
og bandið að gevmast hjá við-
komandi sýsluyfirvaldi, sú ráð-
stöfun mundi áreiðanlega borga
sig.
Eitthvað svipað þessu, hefði
ég óskað eftir að formið yrði á
væntanlegum framboðsfundum.
Sendi tillöguna helztu blöðum
framboðsflokkanna, éf verða
mætti til þess, að fólk tæki að
hugsa málið, og leita að leiðum.
Látrum 19. apríl 1963.
Þórður Jónsson.
Þorbjörg Þorkelsdóttir var eig-
inkona Bjarna Bjarnasonar skóla
Guðsþjónustan var mjög há-
tíðleg og fjölmenn.
stjóra. Átti hún ekki lítinn þátt í
að móta heimilisanda skólans
fyrstu tvo áratugina, þar eð hún
var húsmóðir staðarins mestan
hluta þeirra. En hún var, svo
sem kunnugt er, með afbrigðum
ástsæl sakir göfugmennsku og
mikilla mannkosta.
Lr frú Þorbjörg lézt, 21. apríl
1946, var þá þegar stofnaður
minningarsjóður um hana. Sjóð-
urinn var stofnaður af kennur-
um héraðsskólans, en konur í
Laugardal og fleiri gáfu þá fé
í sjóðinn.
í skipulagsskrá sjóðsins er svo
kveðið á, að sjóðnum skuli varið
til þess að prýða borð við guðs-
þjónustur að Laugarvatni og síð-
ar skrýða altari, þegar kapella
eða kirkja hefur verið reist þar.
Formaður sjóðsstjórnar er frk.
Jensína Halldórsdóttir forstöðu-
kona Húsmæðraskóla Suður-
lands, og veitir hún viðtöku gjöf-
um í sjóðinn.
Kassagerðin vann
lögbannsmálið
Hátíð að Laugarvaíni