Morgunblaðið - 04.10.1963, Blaðsíða 10

10
MORGUNHLADID
r
Föstudagur 4. okt. 1963.
Vingu. Það sjá þeir sem skoða
þá. Þeir dr. Sigurður Þórar-
insson og Magnús Jóhanns-
son sáu á au«abragði að ekki
hefði verið mikil sóibráð í
sumar á Vatnajökli, þegar
þeir flugu í lítiili Cessniu fluig
vél frá flugskódanuim Þyt inn
yfir jökulbrúnina hjá Tungna
árbotnum sl. föstudag. Þessi
flutgiferð var liíka farin í því
augnamiði að skoða hreyting-
ar á jöklinum.
Jöklarannsóknarifélagið hef
ur nú funddð ráð til að spara
sér hinn árlega haustleiðang-
ur. í stað þess að senda flokk
manna til að maela, kemur
vorleiðangurinn fyrir járn-
möstrum með hrn.gjum með
ákveðnu miliibili og síðan er
Pálssfjall stendur upp úr Vatnajökli og út frá því breiða sig nú ótal sprungur. Hér sést fjallið
og sprungurnar næst því.
Sífelldar breytingar á Vatnajökli:
Geysimikið sprungu-
belti við Palsfjall

reynt að fljúga yfir og telja
hringana á möstrunum og
með útreikningi á þvi hve
mikið stendur upp úr snjón-
um af stönginni, finnst breyt
ingin á snjóhæðinni eftir sum
arið. Fréttamaður Mbl. fékk
að fylgjast með í þessa haust-
ferð í flugvél sl. föstudag.
Þegar flugvélin nálgaðist
Pálsfjail, sem er 1335 m. hár
tindur, er stendur upp úr suð-
vestanverðum jöklinum ráku
jöklamenn upp stór augu.
Raðir af löngum sprungubog-
um göptu hvítar upp í sólina
og mynduðu fegurst_ mynst-
ur úr l'ofti að sjá. — Feiki-
lega er þetta sprungið, — Það
var ekki svona þegar ég flaug
yíir í júií, sagði Sigurður.
Jökullinn hlýtur að vera að
skríða eitthvað hraðar niður
fjailið þarna.
— Það er eins og einhver
hryggur sé að ko.na meira
upp úr á þessu svæði, sagði
Magnús. Þetta fer að verða
hsettulegt. Það getur eyðilagt
fyrir okkur öruggu leiðina
okkar í Grímsvötn. Það eru
ekki orðnir nema um 3 km.
frá þessu kolsprungna belt
og norður að þar sem við för-
um venjulega. Svo maður tali
ekki um að alveg ófært er
orðið að Pálsfjalli, þangað
sem oft hefur verið skroppið.
Og það er greinilega eins
gott að vera irneð mönnum,
sem þekkja svona vel jökul-
inn og allar breytingar á
honum, ef lagit er upp í ferða-
lög um þennan stóra jökuil,
þar sem hríð og þoka getur
byrgt útsýn hvenær sem er.
Enda oftast flogið yfir ti‘l ör-
yggis áður en leiðangrar fél-
agsins fara af stað með snjó-
bíla. Ekki óttast brezkir
fjallaprí'larar þó slíkt, og
fóru tveir hópar á jökulinn í
sumar.
Þó heiðskírt væri annars
staðar, var svolítið þoka að
koma suður yfir, nóg til þess
að ekki sást frá Pálsfjalli í
Kerlingar, en á þeirri miðun-
arlínu stendur mælingamast-
ur úr járni, sem nú þurfti að
leita að. Fyrir stjórn þeirra
jöklamanna og snarar vend-
ingar Gunnars Guðjónssonar
flugmanns — eða bara hunda
heppni — komium við auga á
þesa litlu stöng í víðáttu jök-
ulsins og tófct meira að segja
að finna hana aftur og aftur,
jafnskjótt og hún týndist, og
einnig aðra stöng, sem er 6
km. norðaustur af skálanum
á GrímsfjaMi. Ölluiri kom
saman um eftir nokkrar ferð-
ir lágit framihjá stöngunum,
að sú.fyrri hefði 4 hringi og
3/4 bil fyrir neðan, sem út-
reiknast þannig, að í sutmar
hafí hsekkað á báðum möstr-
unuim, sem er óvenjulegit. Al'lt
af snjóar á sumrin á jökulinn
en bráðnar á milli og er bráð-
nun umifram snjóa venjulega
upp undir 2 m. snjólag.
Grímsvötnin virðast ákaf-
lega friðsæl. Ekkert gæti benit
til þess að þar eigi allur ís-
flöturinn til að hrapa um 60
m. með feykilegu bramibolti.
Þó sýna litlar dældir í snjó-
inn þjálfuðu auga, að þar sé
hiti undir ísnum og sá hiti
smábræði og safni í þró, þar
til yfir flýtur, hlaup verður í
Skeiðará og ísheilan hrynur
niður.
Flogið er suður yfir Skeið-
arárjökulinn, sem teygir sig
kolsprunginn niður í Öræfa-
sveitina. Lítiil skrýtinn kleit-
ur upp úr jöklinum, sem
heitir Þuanall, er á hægri
hönd, Þórðarhyrna á vinstri.
Kötlusprungan blundar enn
Og í heimleiðinni er auð-
vitað litið á Kötliu. Alltaf má
búast við hreyfingu þar. En
þar er allt kyrrt. Enn sést
mó<ta fyrir dæl'dunum tveim- '
ur, sem komu þegar hlaup
varð 1955. Og sífelilt verð-
lu' Höfðabrekkuijökulraninn
dekkri af ösku, sem er að
koma upp eftir því sem bráð-
nar ofan af — líklega er
þetta askan frá 1918. Dældin
bak við Kötlukolla er þakin
sléttum snjó. Þar undir blund
ar sprungan, sem stundum
spýr ösku og bræðir jökulinn.
Hve lengi hún verður vo kyrr
iát veit enginn. Dr. Sigurður
heldur áfram að setja í sam-
ninga sína um fyrirlestraferð
ir til útlanda, að ef gos verði
á íslandi snúi hann á stund-
inni við heim — og hefur þá
Kötlu í huga.
Mælingamastur jöklarannsókn
armanna stendur upp úr jökl-
inum við Grímsvötn.
(
\
\
\
\
\
\
\
\
\
)
\
\
\
\
\
i
*
*
*
'
(
— Utan úr heimi
Framh. af bls. 12
langan aldur. Það átti að vera
sjálfstætt ríki undir verndar-
væng Rússa, eins og það var
hugsað fyrst, og innan vébanda
þess voru ýmis konar kynþættir,
sem játuðu allir múhameðstrú
— Uigurar, Kazakar og Uzbekar.
Þegar Mao Tse-tung og menn
hans höfðu náð völdum í Kína
árið 1949, gerði stjómin í Moskvu
tilraun til að halda áhrifum sín-
um í Sinkiang með alls konar
efnahagslegum aðgerðum, en
tókst það ekki. Þeir stóðust Kín-
verjum ekki snúning, og þeir
tóku öll völd í landflæminu.
Fjöldi Kínverja fluttur
til landsins
Sinkiang á það sameiginlegt
með ýmsum öðrum héruðum,
sem nú eru undir stjórn Kínverja
að íbúarnir eru mjög blandaðir.
Kínverjar sjálfír eru þar í al-
gerum minnihluta. Stjórnarkerf-
ið er mjög einstrengingslegt, og
vinnur í eðli sínu gegn hvers
konar þjóðerniskenndum. í þess
um tilgangi hefir mikill fjöldi
Kínverja einnig verið fluttur til
landsins, og al'lt hefir verið gert
til þess að beygja trú og erfðir
undir stefnumörk kommúnista.
Loks hafa öll völd verið fengin
kínverskum aðilum, þó að menn
af öðru þjóðerni sé í meirihluta
í landinu.
Flutningum Han-manna (sem
almenningur kallar hina „sönnu
Kínverja“) frá Kína til Sinkiang
hefir verið hraðað, og þeir fram
kvæmdir í stórum stíl, enda er
þetta mikilvægt skref í þá átt
að gera landið hreinkínverskt.
Aður en Kínverjar náðu völdum
voru stærstu þjóðahóparnir Uig-
urar (2,941,000) og Kazakar (319
000), en báðir þessir kynþættir
eru í ætt við Tyrki, og loks komu
svo Han-Kinverjar, sem voru
þó aðeins 202,000 talsins.
Ör fólksfjölgun sífan
árið 1950
Síðan árið 1950 hefir ibúum
í Sinkiang fjölgað mjög ört,
fyrst og fremst vegna innflutn-
ings Han-manna. Fyrir valda-
töku kommúnista voru lands-
menn taldir næstum 3,7 millj-
ónir, en á síðasta ári hafði íbúa-
talan næstum tvöfaldazt, var
orðin sjö milljónir. Þá var einn-
ig svo komið, að Han- menn
höfðu tífaldazt, voru orðnir tvær
milljónir samtals, eða næstum
30% af heildinni. Þessir fólks-
flutningar til landsins hafa ýak-
ið gremju annarra kynþátta, sem
fyrir voru í landinu.
Peking hefir látið í veðri vaka
að Sinkiang væri „sjálfstætt
hérað“, en pólitískt vald, sem
átt hefði að fylgja þessum titli,
hefir ekki verið fengið héraðs-
búum. Kínverjar taka allar á-
kvarðanir í málefnum héraðs-
ins, en íbúar héraðsins hafa orð
ið að framkvæma skipanir
þeirra og þola óvinsældir af
þeirra völdum.
Kvörtunum rigndi 1957
Óánægjan, sem hafði lengi
verið undir niðri, kom greini-
lega í ljós skamma hríð árið
1957, þegar Mao Tse-tung hafði
óskað eftir gagnrýni á stjórn-
arhætti sína með því að segja
„hundruð blóm mega dafna, og
hundruð mismunandi hugsanir
keppa innbyrðis". Gagnrýnend-
ur Kínverja í Sinkiang létu kvört
unum þá rigna svo yfir Kínverja
og stjórnarfar þeirra og urðu
svo háværir í kröfum sínum
um ósvikið sjálfstæði eða sjálfs-
stjórn, að tugir þeirra voru ann-
að hvort teknir af lífi eða varp-
að í fangelsi.
Kínverskur fréttamaður sagðl,
að Sinkiang-búar „kærðu sig
kollótta um söguna, og dreif-
ingu þjóðarbrota Kína og frá-
brugðnar aðstæður, sem ríkjandi
væru í Sovétríkjunum. Þeir
taka Sovétríkin sem dæmi .. .**
í deilum þeim varðandi Sin-
kiang, sem uppi hafa verið síð-
ustu árin, hafa Sovétríkin þvl
að líkindum verið dæmd sam-
sek uppreisnaröflum í hérað-
inu, og leikur ekki á tveim tung
um, að það hefir ekki dregið úr
ýfingum með þessum tveim stór
veldum kommúnismans, sem eru
fyrir löngu komnar út fyrir það
hugsjónasvið, sem þær voru
tengdar i upphafi.
Afgreiðslustúlka óskast
Mokka kaffi
Skólavörðustíg 3A — Sími 23760.
Duglegur að vakna
Drengur sem er duglegur að vakna eld-
snemma á morgnana, getur fengið
sendilsstarf á afgr. Morgunblaðsins frá
kl. 6.30 til klukkan 8 eða 9 á morgnana.
sími 22480.