Morgunblaðið - 10.10.1963, Page 13

Fimmtudagur 10. okt. 1963
MORGUNBLADID
13
Harmleikur í hafinu
I>ETTA far var hin djarf
asta hugmynd og að gerð
og glæsileik eitt frábær-
asta afrek í skipasmíði.
Það var ekki smíðað sem
geimfar, heldur til ferða á
jafn fjarlægum slóðum og
mun háskalegri — slóðum
hafdjúpsins. Það var kaf-
bátur — svartur, dularfull-
ur, ógnandi, hljóðlátur —
skírður eftir stórum, gráð-
ugum hákarli. Þetta var
kj arnorkukaf báturinn
Thresher, SSN-593, for-
ystuskip í sjóhemum í
flokki fullkomnustu skipa
er smíðuð hafa verið.
Thresher entist aldur í
33 mánuði og einn dag, frá
því honum var hleypt af
stokkunum í Portsmouth
skipasmíðastöð flotans í
Kittery, Maine, og þar til
hann sökk til botns á 15
hundruð faðma dýpi með
129 manns innanborðs.
Slys þetta olli þjóðar-
sorg. Ástvinir hinna látnu
vom dreifðir um 30 fylki
Bandaríkjanna, og ýms-
ir ættingjar og vinir bú-
settir víðs vegar í Banda-
ríkjunum.
Allir Bandaríkjamenn
urðu fyrir miklu áfalli við
fregnina um slys þetta,
jafnvel þeir, sem ekki
hafa séð sjó eða kafbáta
nema á myndum. Menn
spurðu: Hvemig vildi
slysið til? Hvers vegna er
ekki hægt að bjarga bátn-
um og fólkinu.
Hin ónotanlega staðreynd er
sú — sem kafbátsmönnum er
vel kunn — að kjarnorkuknú
in neðansjávarskip halda sig
að jafnaði á svo miklu dýpi,
að ógerlegt er að koma þeim
til hjálpar, lendi þau í hættu.
Djúpskip þessi eru jafn langt
utan þeirra takmarka, sem
aðstoð manna nær, og geim-
skipin. Er Thresher sökk til
botns 250 enskar sjómílur
austur af Cape Cod, var að-
staðan svipuð, að því er tek
ur til björgunar og hjálpar,
og hefði hann rekizt á bakhlið
tunglsins.
Mánuður leið frá því Thres-
her fórst — og þennan mánuð
unnu hæfustu sérfræðingar að
því að komast fyrir um or-
sakir þessa dularfulla slyss.
Við athuganir sínar notuðu
þeir fullkomnustu tæki, sem
völ var á. Nú virðist ljóst, að
aldrei verði meir vitað um
slysið, en þegar hefur verið
ályktað. Eitthvað í hinum
furðulega flókna innbúnaði
bátsins hefur skyndilega far
ið úr lagi .stofnað honum í
háska, og svo brátt hefur hætt
una borið að, að ekki hefur
einu sinni unnizt tími til að
senda neyðarkallið SOS.
Löngu eftir, að opinberri
rannsókn á þessu dularfulla
kafbátsslysi er lokið, munu
menn halda áfram að spyrja
og láta í ljós efasemdir. Eins
og bent var á ekki alls fyrir
löngu í kafbátastöðinni í New
London, er fréttin um Thres-
her-slysið hafði borizt þang-
að, er reiknað með þrem ástæð
um aðallega, sem valdið geta
Tvær kenningar um orsakirnar fyr-
ir Thresher kjarnorkukafbátsslysinu
kafbátasköðum: efnisveilu,
mistökum starfsmanna, og af
völdum óvinar.
Flotinn þvertekur fyrir, að
nokkurt rússneskt skip hafi
verið í námunda við 41-43N,
6457W morguninn 10. apríl, og
engin skip síðar, svo ekki
komi til greina illvirki að yfir
lögðu ráð’i af hálfu óvinveittr
ar þjóðar. Úr þe9sarri síðustu
ferð Threshers hefur ekkert
komið fram, sem borið getur
vitni um skemmdarverk, svo
um leynilegt hermdarverk
getur heldur ekki verið að
ræða. Þá er eftir tvennt: efnis
veila og mannleg mistök.
Menn þeir innan flotans,
sem starfa að kafbátasmíði,
telja sér skylt að halda við
gamalli sæmd með því að
leysa af hendi störf sín óað-
finnanlega. Og mennirnir,
sem velja áhafnirnar og
stjórna þeim, hafa jafnmikinn
hug á að sýna afburða dóm-
greind og frábæra skyldu-
rækni í starfi.
Rannsóknarrétturinn og
dómur almenningsálitsins
verða að vega og meta full-
yrðingar, sem stundum virð-
ast eiga rétt á sér, og komast
að sjálfstæðri niðurstöðu.
Eftir því, sem nú er vitað og
líklegt er að vitað verði, bend
ir allt í þá átt, að hin skyndi
legu endalok kafbátsins hafi
átt orsök sína í efnisveilu
fremur en af mistökum starfs-
manna.
Það sem kann að hafa gerzt.
Hver er hinn raunverulegi
þróður stuttrar sorgarsögu
kjarnorkukafbótsins Thres-
hers? Ekki fer verr á að hefja
frásögnina á lokaþætti sögunn
ar. Hér skulu fram settar, i
sem stytztu máli, tvær hugs-
anlegar atburðarásir um enda
lok kafbátsins.
Án viðvörunar hlýtur vatns
æð að hafa látið undan við um
lykjandi' sjávarþrýsting, sem
nam mörg hundruð pundum á
ferþumlung. Það gæti hafa
verið stór kælipípa eða smá
mælisrör lítið gildara en blý
antur. Að öllum líkindum hef
ur eitthvert hinna 10.000 silf-
ur-rafsoðnu samskeyta í marg
slungnu pípukerfi kafbátsins
brostið. Sennilega hefur þetta
átt sér stað aftan til í bátnum
í aðalsveifarhúsinú — en til-
gáta þessi byggist á því, að
flestar röralagnirnar eru aft-
ast í bátnum.
Stærð sprungnu vatnsæðar-
innar hefur haft mikil áhrif á
það, sem á eftir kom.
Hafi stór pípa sprungið,
hafa mörg tonn af sjó fossað
inn í vélarrúmið á nokkrum
sekúndum og sópað méð sér
mönnum og vélum, og þyngt
bátinn svo að aftan ,að hann
tók þegar til að sökkva. Ef
vatnsþéttar hurðirnar voru
lokaðar, hafa þær látið und
an vatnsflaumnum fljótar en
mannleg hugsun hefði getað
greint hættuna og kailað á
hjálp.
Brunamerki:
Þegar sjórinn fossaði inn,
þjappaðist andrúmsloftið í
bátnum brátt, brauzt samtím-
is allt, er fyrir varð og mynd
aði um leið háan hita.
Er hitastig loftsins jókst,
komst það yfir brunamark
ýmissra efna — 400 gráður
fyrir sum fataefni, 450 gráður
fyrir pappír, 500 gráður fyr-
ir sumar tegundir smurfeiti,
o. s. frv., meðan vatnselgur-
inn brauzt áfram, eins og bulla
í strokk, síþjappandi og hit
andi innikróað andrúmsloftið.
Leiftursnöggt brutust út
eldar, en kaldur sjórinn
slökkti logan, og skildi eftir
brunamerki í kjölfari sínu.
(Álitið er, að sýnilega svið
in plastefni, sem fundiz' hafa á
staðnum, þar sem Thresher
sökk, geri þessa atburðarás
hugsanlega. Eldur þyrfti ekki
að hafa kviknað með eðlileg-
um hætti, svo 'sem út frá
neista eða loga, undir þeim
kringumstæðum, sem Thres-
her sökk).
Kafbáturinn var orðinn full-
ur af sjó Og ekki aðeins á>kk,
heldur kafféll, eins og steinn,
togaður óviðráðanlega af misk
unnarlausu aðdráttarafli jarð-
ar, en þungi bátsins nam
niilljónum punda. Á meira en
mílu dýpi — hin nákvæma
dýptarmæling er leyndarmál
— þar sem slysið átti sér
stað, endaði fallið með því að
báturinn stakst í botn og
brotnaði. Áreksturinn gerði
engan mun fyrir þá, sem inn-
. anborðs voru, því þá voru
þeir allir látnir.
Hafi upphaflega orsökin ver
ið sprunga í smáröri, hefur
atburðarásin verið á annan
veg, en ekki síður óumræði-
lega sorgleg. Eitthvað hlauzt
af því, að rörið sprakk. Ef til
vill hefur það gert óstarfhæft
samband við einhvern yfir-
mann; sennilegra er, að sjór
hafi sprautast á mikilvæga
orkuleiðslu og rofið stjórn-
tækjasamband, án þess þó, að
mikill sjór hafi komizt inn í
bátinn.
Þannig missti skipsstjórinn
vald yfir bátnum og aðstöðuna
til að ná sambandi við skip
ofan sjávar. Hann hefur þá
reynt að neyta allra annarra
tiltækilegra ráðar en þær til-
raunir hafa reynzt árangurs-
lausar, og Thresher hóf loka-
-ferðina niður á banndýpi.
Bátshliðarnar bresta
Fyrst fór báturinn niður á
dýpi, sem tilraunir höfðu sýnt,
að hann þoldi — dýptarmæl-
ing þessi er leyndarmál. Sam-
kvæmt tilskipan var óheimilt,
að kafbáturinn sigldi dýpra.
Síðan nálgaðist hann og fór
niður á helmingi meira dýpi,
sem þýddi endalok hans. Nú
höfðu náttúruöflin tekið við
stjijrninni. Utan bátsins jókst
vatnsþrýstingurinn um 7 úns-,
ur á fenþumlung á hvert dýpt-
arfet, þar til bátsskrokkurinn,
sem var sérstaklega sterk-
byggður gegn þrýstingi, þoldi
ekki áreynsluna. Hann brast,
en líklega aðeins komið minni
háttar sprunga í hann. Haf-
alda, sem allt tók með sér,
fossaði inn og braut vatns-
þéttar skipsskiljur, eins og
þær væru pappaskilrúm. Bát-
urinn fylltist af sjó og hóf
ferðina niður á sjávarbotn.
Tilhugsunin um hvernig slys
ið hefur borið að höndum er
hræðileg, en af þessum tveim
mögulegu atburðarásum er sú
fyrri að stór pípa hafi skyndi-
lega sprungið — mildilegri að
því leyti, að endalokin hafa
varða skemur. Að öllu með-
töldu hefur slysið tekið styttri
tíma en maður reykir einn
vindling.
Skipið USS Skylark var
aumkunarverður aðili í þessu
hörmulega sjóslysi. Opinber-
lega er þetta björgunar- og
hjálparskip, og var því ætlað
að fylgja Thresher og vera
tengiliður milli hans og lands.
Skylark var illa útbúið skip,
til að sinna þessu hlutverki á.
þeim sfóðum, sem kafbáturinn '
var síðast á ferð.
Kafarar máttvana
Umsögn flotans varðandi
björgunarskipið Skylark var
á þessa leið:
„A því var hópur vel þjálf-
aðra kafara og mikið af legu-
færum til notkunar, er skipið
þurfti að staðsetja sig yfir
sokknum ec l bimðurn kaf-
bátum .. það hafði klefa,
sem venjulega er kallaður
„bjallan" til að bjarga mönn-
um úr kafbátum, .. fjölda af
háþrýsti loftþjöppum og loft-
geymum, en kafarar tengja
Framh. á bls. 12