Morgunblaðið - 11.10.1963, Blaðsíða 12

12
MORCUNBLAÐID
i
Föstudagur 11. okt. 1963
JMttgtntftlftfrifr
Útgefandi: Hf. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur
Matthías Johaanessen,
Eyjólfur Konráð Jónssoa.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Gtbreiðslustjóri: Sverrir Þórðarson.
Ritstjórn: Aðs.lstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Áskriftargjald kr. 80.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 4.00 eintakit*.
LAXNESS SEGIR FRA
Noregsbréf frá Skúla Skúlasyni:
Sumarstyrjöld lokið með
sigri Gerhardsens
að er vissulega engin nýj-
ung þótt ný bók eftir
Halldór Laxness veki athygli
og umtal. En það er alveg sér-
stök ástæða til þess að tekið
sé eftir „Skáldatíma“, nyj-
ustu bók Nóbelsskáldsins,
sem kom nú út í vikunnL
Þar rekur skáldið m.a. ein-
staka þætti lífsferils síns og
ræðir af hreinskilni um menn
og málefni. Hann gerir þar að
umtalsefni fyrstu heimsóknir
sínar til Sovétríkjanna og fer
átakanlegum orðum um á-
standið á þessu höfuðbóli
kommúnismans. Hann hikar
ekki við að lýsa því yfir að
við sjónum hans hafi blasað
„slæptur og niðurdrabbaður
tötralýður“ þegar hann kom
til Rússlands. Hann heldur
síðan áfram:
„Einmitt á þessum misser-
um er talið að nær 30 milljón-
ir bændafólks hafi verið á
flótta í landinu undan sam-
yrkjuhreyfingunni.-------
Þessi uppflosnaði kotalýð-
ur hafði enn ekki fengið ann-
að í skiptum fyrir kú og svín
en hugsjónir og própa-
- ganda-----“.
Lýsing Halldórs Laxness á
„félögunum“ í kommúnista-
flokknum mótast af bitru
háði. Hann gerir sér ljóst að
jafnvel snemma á árum
Stalíns „var raunverulega
búið að banna pólitík í Ráð-
stjórnarríkjunum-----“.
„Allt tal var bannað á al-
mannafæri nema þjóðernis-
legt og flokkslegt sjálfshól og
frjáls skoðanamyndun um
það bil útdauð í landinu —“.
Laxness dregur dár að
Stalíndýrkuninni og liggur
við borð að hann undrist lang
lundargeð rússnesku þjóðar-
innar. Hann kemst á einum
stað að orði á þessa leið:
„Enda þurfti kallinn (þ. e.
Stalín) ekki annað en lofa
fólkinu því æ ofan í æ að það
skyldi fá að éta eftir fimm
ár, og kannske einhverjar
pjötlur upp á kroppinn, til
þess að það streingdi að sér
sultarólina og lofaði þennan
dýrðarmann, þessa holdteknu
ímynd ljóssins ----“.
- FÉLAG HITLERS
OG STALÍNS
TMTjög eftirtektarvprð er sú
niðurstaða Halldórs Lax-
ness að nazisminn og komm-
únisminn séu í raun og veru
tvær greinar af sama stofni.
Um það kemst hann meðal
annars að orði á þessa leið:
JSitalín er fæddur og upp-
alinn við óskeikulleika Heil-
agrar Vizku, sem hann lætur
síðan í skiptum fyrir þýzka
heimsspeki. Annað hvort er
þýzk heimsspeki óskeikul eða
hún er það ekki. Það er eífitt
að benda á kenningu, sem að
uppruna, hugsunarhætti, lær
dómi og stíl sé þýzkari en
marxistisk þjóðfélagsheims-
speki. Nasjónalsósíalisminn
er jafn óhugsanlegur án Marx
eins og Stalínisminn. Það var
engin tilviljun að þessir tveir
gerðu félag sitt. En það var
Hitler sem bilaði í samband-
inu. Hins vegar finnst mér
heldur en ekki stungin tólg í
fyndni þegar nú er lýst yfir
því austan úr Kína, að aungv-
ir skilji þýzka heimsspeki
lengur nema kínverjar.“
Það er vissulega rík ástæða
til þess að íslendingar fagni
þessum skilningi hins merka
rithöfundar á kommúnisman-
um. Laxness talar hér engu
tæpitungumáli. — Lýsingar
hans á hinu kommúníska þjóð
félagi í Sovétríkjunum, fánýti
hinnar kommúnísku persónu-
dýrkunar og skyldleika
kommúnismans og nazismans
eru meðal alvarlegustu áfalla,
sem útibú hins alþjóðlega
kommúnisma hér á landi hef-
ur orðið fyrir.
Krúsjeff hefur að vísu kom
ið í stað StaJíns sem forsæt-
isráðherra Sovétríkjanna. —
Eitthvað kann að hafa dregið
þar úr persónudýrkuninni.
En hið kommúníska skipulag
er hið sama og áður. Það er
kjami málsins. Það hlýtur
Halldór Laxness að hafa gert
sér ljóst. Þess vegna er boð-
skapur bókar hans ekki að-
eins dómur yfif kommún-
isma Stalínstímabilsins held-
ur kommúnismanum í dag,
marxismanum sem þjóðfé-
lagsheimspeki og stjórnmála-
stefnu.
STJÖRNARAND-
STAÐAN OG
KJARADÓMUR
17'ommúnistar hamra nú á
**■ því að eiri af forsendum
nýrra kauphækkunarkrafna
sé að ríkisvaldið hafi gengið
á undan með. stórfelldum
kauphækkunum til opinberra
starfsmanna, sem málgögn
kommúnista kalla nú „há-
launastéttir.“ í þessu sam-
bandi er rétt að vekja athygli
á því að launabreytingar op-
inberra starfsmanna voru á-
kveðnar af kjaradómi, sem
Osló, 25. september.
EFTIR úrslit sveitarstjórnakösn-
inganna í fyrradag má gera ráð
fyrir að öldurótið, sem hófst
með stórþingsumræðunum um
koksstöðina ag Svalbarðsmálið í
júní og varað hefur síðan, fari
að lægja. Lyng-stjórnin baðst
lausnar á laugardaginn var, eftir
þriggja daga umræður í þing-
inu, sem enduðu með tveim yfir-
lýsingum er jafngiltu vantrausti
og á hádegi í dag settist Ger-
hardsen og stjórn hans i ráð-
herrastólana, sem stjórn hans
hafði þokað úr 27. ágúst. Lyng-
stjórnin varð þannig skammlíf-
asta ráðuneytið, sem Norðmenn
hafa haft af að segja, þegar frá
er talin fyrsta verkamanna-
stjórnin í Noregi, 17 daga stjórn
Christophers Hornsrud árið 1928.
Þegar Einar Gerhardsen hafði
haldið ræðu sína, í upphafi um-
ræðanna um stefnuskrá Lyng-
stjórnarinnar á miðvikudaginn
var, og tilkynnt fyrirhugaðar
breytingar á stefnuskrá flokks
síns við þingkosningarnar fyrir
tveim árum, mátti þegar renna
.grun í, að sættir mundu takast
milli hans og Finns" Gustavsens.
Samt þótti enn óvíst um úrslitin,
því að víst þótti að verkamanna-
flokkurinn mundi hundsa kröfu
Gustavsens um, að Gerhardsen
mætti ekki mynda nýja stjórn og
að ákveðnir menr. mættu ekki
véra í henni, svo sem Lange ut-
anríkisráðherra, Tryggve Lie,
sem Gustavsen telur „fram-
kvæmdastjóra erlendrar auð-
magnsinnrásar í landið“ og Guð-
settur var á laggimar með
sérstakri loggjöf frá síðasta
Alþingi. Hver var afstaða
Framsóknarmanna og komm-
únista til þeirrar löggjafar,
greiddu þeir ef til vill at-
kvæði á móti henni á Al-
þingi?
Nei, Framsóknarmenn og
kommúnistar greiddu ekki at
kvæði gegn lögunum um
kjaradóm. Þau lög voru sam-
þykkt á Alþingi með sam-
hljóða atkvæðum, einnig at-
kvæðum stjórnarandstæð-
inga. Þeir bera því fulla á-
byrgð á niðurstöðu kjara-
dómsins. Skömmu eftir að úr-
skurður hans féll var því líka
lýst yfir af einum framá-
manni kommúnista að hann
skapaði alls ekki grundvöll
fyrir nýjum kaupkröfum af
hálfu annarra stétta. Með
kjaradómnum væri fyrst og
fremst verið að tryggja opin-
berum starfsmönnum sam-
bærilegar kauphækkanir við
það sem aðrar stéttir hefðu
þá þegar fengið.
Nú hafa kommúnistar hins
vegar snúið blaðinu við og
vilja nú nota kjaradóminn
sem grundvöll fyrir nýjum
kauphækkunum, sem hlytu
að hafa í för með sér stór-
fellda rekstrarerfiðleika hjá
framleiðslunni og veikja
mjög grundvöll og traust ís-
lenzkrar krónu.
mund Harfem, sem sósíalistar
hafa kallað „militarista“. Þá
mun Gustavsen vera kalt til
Nils Hönsvald, sem er forinaður
þingflokks verkamanna, enda
mun Hönsvald hafa ráðið um
það, að Gustavsen var gerður
rækur úr verkamannaflokknum
hér á árunum.
Þegar leið fram á annan dag
Gerhardsen
stefnuskrárumræðanna þótti enn
sýnna en áður, að Gustavsen
mundi sætta sig við Gerhardsen
í forsæti nýrrar stjórnar og lofa
honum að ráða hvaða menn
hann yeldi sér. Gustavsen lýsti
yfir því þá, að hin nýja stefnu-
skrá Gerhardsens hneigðist svo
mikið í vinstri áttina, að sósía-
listaflokkurinn gæti fremur
hneigzt til samstarfs en áður.
Þar var boðuð stytting vinnu-
tíma, lenging sumarleyfa (úr 3
í 4 vikur), löggjöf um allsherjar
eftirlaun og aukið eftirlit og
umráð yfir einkabönkunum. —
Gustavsen lagði sérlega mikið
upp úr því síðastnefnöa, því að
hann vill þjóðnýta allar pen-
ingastofnanir. Um almennings-
eftirlaun talaði hann minna,
enda eiga þau áreiðanlega langt
i land, því að Gerhardsen lagði
áherzlu á, að gagnger rannsókn
þyrfti að fara fram á því, hver
áhrif þetta mundi hafa á fjár-
hagsleg viðskipti innanlands og
t. d. á verðbólguna. — Hins
vegar hafði Lyng boðað hækkun
á ellistyrk frá næstu áramótum.
Hann hafði boðað byggingu 30
þús. íbúða á næsta ári, og hann
hafði boðað auknar framkvæmd
ir í vegabótum og símalagning-
um og byggingum skóla og
sjúkrahúsa. Og hann hafði lofað
skattalækkun á lágum tekjum.
En á það minntist Gerhardsen
ekki. Hann kvaðst ekki skilja
hvernig Lyng ætlaði að standa
straum af hækkun ellistyrks o. fl.
ef hann lækkaði skattana um
leið.
Þegar Einar Gerhardsen lagði
fram ráðherralista sinn í morgun
reyndust breytingarnar ekki
miklar frá fyrra ráðuneyti hans.
Þarna eru aðeins þrír nýir menn
en tveir af gömlu ráðherrunum
hafa skipt um sæti: Fyrrum
verzlunarmálaráðherra O. C.
Gundersen er orðinn dómsmála-
ráðherra í stað Jens Hauglands,
sem nú verður héraðsmálaráð-
herra í stað Óskars Skogly, sem
Sætt hefur arásum fyrir van-
rækslu í öryggiseftirlitinu með
slysanámunni á Svalbarða og
hverfur úr stjórnjnni, en nýr
maður, Erik Himle verður verzl
unarmálaráðherra. Einar Wöhnl
landbúnaðarráðherra fer úr
stjórninni en í hans stað kemur
Leif Granly. Þá hverfur einnig
úr stjórninni gömlu Nils Lysö
fiskimálaráðherra, en í stað hana
er kominn Magnús Andersen.
sem undanfarin ár hefur verið
formaður „Norsk fiskarlag“ og
lengi hefur staðið framarlega
í baráttunni fyrir bættum kjör-
um sjómanna. En aðrir ráðherr-
ar í stjórninni gegna sömu em-
bættunum og áður — þar á
meðal Lange, Trygve Lie og
Guðmund Harlem. Og ekki heyr-
ist neitt um, að verkamanna-
flokkurinn ætli að skipta um
þingflokksformann.
Einhver fyndinn kjósandi bjó
til brandara skömmu fyrir
stjórnarskiptin. Svo er mál með
vexti, að Gerhardsen á sumar-
bústað í Bærum. Brandaramað-
urinn sagði, að Qerhardsen væri
lítið um að koma heim í sumar-
bústaðinn — því að það er svo
mikið lyng þar! En nú er þessu
ekki til að drelfa lengur. Hitt
er annað mál, að Gerhardsen
mun hafa um svo margt að hugsa
núna, að lítill tími sé aflögu til
þess að hvíla sig í sumarbústaðn-
um.
Sveitastjórnarkosninigarnar
Sveitastjórnarkosningarnar
urðu einskonar staðfestingu á
því, að Gerhardsen hafi verið
hygginn er hann bað Lyng um
að birta stefnuskrá sína fyrir
kosningarnar, og að hann (Ger-
hardsen) hafi þótzt viss um sig-
ur í kosningunum. En vafasamt
er hvort hann hefur búizt við
jafn miklum sigri og raun ber
vitni. Það má teljast stórsigur
fyrir verkamannaflokkinn að
bæta við sig yfir 2% af at-
kvæðafylginu, enda eru flokks-
menn hans á báðum buxunum
núna, og spara ekki að benda á,
að ef þetta hefðu verið þing-
kosningar mundi Gerhardsen
hafa fengið óskoraðan meiri
hluta í Stórþinginu. Kosning
þessi er traustsyfirlýsing til
,Gerhardsens og er líklegt að
enginn hrófli við nýju stjórninni
fyrst um sinn, hvorki Finn
Gustavsen ná aðrir. En ef kosn-
ingin hefði ekki gefið skýr svör,
þykir líklegt að Gustavsen
hefði reynt að bregða fæti
fyrir Gerhardsen á ný, við
„eldhúsdagsumræðurnar“, s e m
jafnan fara fram í þinginu
skömmu eftir hásætisræðu kon-
ungs í byrj un stórþingssetunnar.
Talningu atkvæða er að vísu
ekki lokið þegar þetta er ritað,
en þó vantar ekki úrslit nema
úr tíu kjörstöðum af yfir 500,
svo að úrslitin eru gefin. Stærstu
flokkarnir hafa unnið á. —
Verkamannaflokkurinn bætti við
sig nær 130 þús. atkv. og hægri
kringum 50 þús. Miðflokkurinn
(bænda-) 23.900, Vinstri 7.400 og
Kristil. flokkurinn ca. 3.300. Eu
kjósendum hefur fjölgað, svo at-
kvæðaaukningin gefur ekki rétta
hugmynd til samanburðar. —
Kommúnistar eru eini flokkur-
inn sem hefur tapað (yfir 30.000
eða rúmum helmingi fylgis sína
við síðustu kosningar. Sósíalista
flokkurinn hafði mjög fáa í fram
boði 1959 ,en nú í, kjördæmum,
sem ná yfir 60% af kjósendum
þjóðarinnar. Hann fékk rúmlega
50 þús. atkv. núna en ekki nema
1340 árið 1959.
Glöggast yfirlit um úrslit kosn
inganna fæst af hundraðstölun-
um á atkvæðamagni flokkanna.
Þær breytast varla til muna við
Framhald á bls. 23