Morgunblaðið - 30.11.1963, Blaðsíða 15

1 Laugardagur 30. nóv. 1963
MORGUNBLAÐIÐ
15
EITT dýrmætasta djásn alls,
sem ort hefur verið í tónum,
er „Vetrarferð" Schuberts.
Schubert samdi ljóðaflokk
þann, sem nefndur er „Wint-
erreise" eða „Vetrarferð" ár-
ið 1827, um það bil ári áður
en hann dó. „Die Winter-
reise“ er í vissum skilningi
„svanasöngur" tónskáldsins og
kóróna ljóðasöngsins. f þess-
um ljóðaflokki eru 24 lög sem
eru gerð við kvæði skáldsins
Wiihelm Miiller. Flest eru þau
samin í moll-tóntegundum,
aðeins sjö þeirra eru í dúr.
Yfir ljóðaflokknum hvílir
skuggi brostinnar lífsvonar,
hamingju og ástar, sem nær
langt út yfir þau takmörk,
sem texti kvæðanna einna gef
ur til kynna. „Die Winter-
reise“ gerir slíkar kröfur til
hins túlkandi listamanns, að
það er ekki nema á örfárra
færi að flytja verkið skamm-
laust, svo ekki sé meira sagt.
Fyrsta lag ljóðaflokksins
ber nafnið „Gute Nacht“
(„Góða nótt“) og má ljóst
verða þá þegar í upphafi, að
bjartsýnin ræður ekki ríkjum.
Göngumaður „Vetrarferðar-
innar“ hefur för sína, sem
hann á ekki afturkvæmt frá,
eins og hann sjálfur segir í
laginu „Der Wegweiser", með
því að bjóða góða nótt. Þetta
fyrsta lag setur strax þá
stemningu, sem ríkir óslitið
allán ljóðaflokkinn á enda. Er
mögulegt að hugsa sér öllu
undursamlegri áhrif en þau,
sem Schubert nær fram með
þeirri einföldu aðferð að
modulera úr moll í dúr fyrir
seinustu vísuna í „Gute
Nacht“, sem hefst á orðunum
„Will dich im Traum nicht
stören“. Svo mætti lengi telja
það, sem gert er af slíkri snilli
gáfu, að hún var aðeins einum
gefin. En hvað yrði þá óupp-
talið?
Einn þeirra örfáu, sem ráðið
hafa við að flytja þennan Ev-
errest-tind ljóðasöngsins, er
bassasöngvarinn Hans Hotter.
Er hljóðritun sú, er hér er
gerð að umtalsefni, hin þriðja,
sem hann lætur frá sér fara,
og hefur enginn sungið „Vetr-
arferðina" eins oft inn á hljóm
plötur. Og að öllum líkindum
enginn af slíkri snilld. Upp-
taka þessi er nýkomin á mark-
aðinn og er það Deutsche
Grammophon, sem gefur hana
út. Hans Hotter er fæddur í
Offenbach í Þýzkalandi árið
1909. Upphaflega ætlaði hann
að verða organisti, en hvarf
frá því, er einstakir sönghæfi-
leikar hans uppgötvuðust
næstum af tilviljun á tónleik-
um í Múnchen, þegar hann
var 19 ára að aldri. Kunnast-
ur er Hotter sem einn nafn-
togaðasti Wagner-söngvari
vorra tíma, auk þess, sem
hann er löngu þekktur sem
ljóðasöngvari í fremstu röð.
Það, sem er aðalsmerki þess
arar nýju hljóðritunar Hott-
ers, er látleysi og tilgerðar-
leysi samfara djúpri gjör-
hygli og innlifun, er grund-
vallast á hinni sönnu tradi-
tion í þýzkum ljóðasöng. Hott-
er er sagður baritonsöngvari,
en nær mun sanni að telja
hann bassasöngvara eða a.m.
k. bass-bariton. Rödd hans er
dekkri og hrjúfari en t. d.
rödd Dieskau, og hefur sér-
kennilegan, fagran og karl-
mannlegan hreim. Schubert
mun hafa samið „Vetrarferð-
ina“ fyrir tenor, þess vegna
er að sjálfsögðu transponer-
að mikið niður í þessum flutn-
ingi. Hvort það gefur ljóða-
flokknum of drungalegan blæ,
hann er jú drungalegur fyrir,
verður að teljast mjög vafa-
samt. Það ber að hafa hugfast,
að Schubert lagði yfirleitt
minna upp úr ákveðnum tón-
tegundum en mörg önnur tón-
skáld. „Vetrarferðin" tekur
rúmar 70 mínútur í flutningi,
og þar eð stemning laganna
er tiltölulega mjög á einn veg,
þarf snilling til þess að halda
athygli hlustandans 'óskertri
frá upphafi til enda. Það tekst
Hotter, og meira en það, því
að erfitt er að slíta sig frá að
hlýða á þessa upptöku fyrr en
henni er lokið.
En hvernig er það, spyr
kannski einhver, er röddin
ekki fairn að gefa sig hjá
Hotter? — Jú, hún er farin
að gefa. sig, en þess gætir lítið
nema þá helzt í píanissimo-
söng. En það gerir bara hreint
ekkert til. Slík er túlkun Hott
ers. Sömuleiðis syngur hann
ekki alltaf alveg hreint, en
það eru algerir smámunir,
sem vafasamt er, að menn
veiti sérlega athygli, og rýrir
á engan hátt gildi þessarar
hljóðritunar. — Göngumaður
„Vetrarferðarinnar“ er niður-
brotinn karlmaður. í túlkun
Hotters er hann niðurbrotið
karlmenni.
Eitt stórkostlegasta lagið í
ljóðaflokknum er „Auf dem
Flusse“. í því heyrum við tví-
fara-mótívið, svipað og í öðru
lagi Schuberts, þ.e.a.s. „Der
Doppelganger" („Tvífarinn").
Þar sér vegfarandinn sitt alter
ego í læknum, sem er frosinn
eins og hjarta hans sjálfs. Að
heyra Hotter flytja þetta lag,
t. d. hvernig hann syngur „Er-
kennst du nun dein Bild“, er
þess virði að kaupa þessa
hljóðritun. Svo mætti lengi
telja.
Eins og venjulega, er fram-
burður Hotters á texta nokk-
uð misjafnlega skýr. Þau orð,
sem hann leggur áherzlu á að
komi sterkt í gegn, eru eins
og meitluð í granít. Dæmi
um það, eitt af fjölmörgum,
er orðið Wurm í laginu „Rast“
(,,Hvíld“). Það er sungið
sterkt með skörpum fram-
burði á r-inu, og m-ið, sem
orðið endar á, mjög raddað og
minnir óneitanlega á hvernig
Alexander Kipnis söng orðið
warm í „Der Erlkönig" Schu-
b'erts í hinni gömlu og nafn-
toguðu upptöku, sem gerð var
fyrir seinustu heimsstyrjöld.
Erik Werba leikur undir á
píanó, og er ekki hægt áð
heyra, að hann gefi hinum
margumtalaða Gerald Moore
neitt eftir, nema síður sé.
Hljóðritun er mjög góð. And-
ardráttur Hotters heyrist að
vísu oft nokkuð mikið, en það
er ekki truflandi. Eins og áð-
ur er sagt, er þessi hljóðrit-
un gefin út af Deutsche
Grammophon, og eru plöturn-
ar í vönduðu albúmi. Því fylg-
ir hefti með upplýsingum um
tónskáldið, listamennina sem
flytja verkið, ásamt texta, sem
er algerlega ómissandi, a.m.k.
á meðan menn eru að kynnast
tónsmíðinni. Þess skal að lok-
um getið, að tímaritið Mont-
hly Letter", sem er yfirleitt
öðrum fremur strangt í dóm-
um, segir m.a. um þessa hljóð-
ritun: „.. þessi nýja hljóðrit-
un á „Winterreise“ í flutningi
Hotters, verður að teljast eitt
stærsta afrek í ljóðasöng á
hljómplötum". Undir það
verður að taka, og undarlega
er sá maður innréttaður, sem
ekki finnur hljómgrunn í þess
ari tónlist og þessum flutn-
ingi, sem er svo óbrotinn í
sínum mikilleik og laus við
sýndarmennsku. Númer: LPM
18778-9 (m). SLPM 138778-9
(s.) —
Á öðrum tónleikum Sin-
fóníuhljómsveitar íslands
þann 24. þ. m. var fiutt
m.a. konsert fyrir cello og
hljómsveit eftir Shostako-
vitch. Telst hann með betri
verkum höfundar og gerir gíf-
urlegar kröfur til einleikar-
ans, einkum þó í þriðja þætti,
sem er eiginlega cadenza, þar
sem cellistinn leikur án undir-
leíks hljómsveitarinnar. Sá
þáttur tekur ca. 6 mínútur í
flutningi. Fyrsti þáttur ein-
kennist af mótoriskum rytma
og þéttriðnum hugmyndum.
Annar þáttur er þjóðlaga-
kenndur og lyriskur. Loka-
þátturinn er talsvert rismik-
ill, en er það snjallt að koma
með aðalstef fyrsta þáttar í
coda seinasta þáttar? Er það
ekki svolíitið „billeg“ lausn á
málinu? Shostakovitch samdi
þennan konsert fyrir Rostro-
povitch og var hann hljóðrit-
aður í Bandaríkjunum í nóv-
ember 1959, mánuði eftir að
hann var frumfluttur, af Rost-
ropovitch og Philadelphia-
hljómsveitinni undir stjórn
Eugene Ormandy, en tónskáld
ið var viðstatt. Rostropovitch
flytur verkið án heyranlegr-
ar áreynslu og hljómsveitin
leikur af geysilegri nákvæmni.
Þetta er eina hljóðritunin, sem
til er á þessu verki og svíkur
engan. Aúk konsertsins er á
þessari plötu nokkuð yfirdrif-
inn en stórglæsilegur fhitn-
ingur á fyrstu sinfóníu Shosta
kovitch, sem er leikin af sömu
hljómsveit undir stjórn Orm-
andy. Fyrsta sinfónía
Shostakovitch er með áheyri- =;
legustu verkum höfundar, en :
hann samdi hana á nánjsárum r:j
sínum, og hafa illgjarngr tung
ur gefið í skyn, að námsfé-
lagar hans hafi að miklfe leyti
samið hana fyrir hann. En þá
vaknar bara sú spurning:
Hvað varð um þessa námsfé-
laga, ef satt er? — Hljóðrítuo
er mjög bærilega af hendí
leyst. — Númer: BRG 72081
(m). SBRG 72081 (s.) .V • ý:;
Fyrsta sinfónía Brahms
var flutt á sömu tónleik-.
um. Þessi dramatískasta' sin- :
fónía allra þeirra, sem Brahms r
samdi er til í ótal upptökum. _
Furtwangler á Eléctrola. :
Toscanini á RCA. Walter á
CBS. Klemperer á Columbia.' *
Karajan á RCA. Böhm á -
Deutsche Grammophon. Dor- '
ati á Mercury o. fl., o. fl. Furt- :
wángler-upptakan er trúlega ;
bezt flutt, en hún er tekín;;
af 78 snúinga hljómplötum og
stenzt tæknilega ekki saman-
burð við nýjustu upptökur.’ \
Vert er í þessu sambandi að
geta þess, að sinfónía no. 2' £
eftir Brahms er einnig til með
Furtwángler og er hún söinu- -
leiðis tekin af gömlum plöt-
. um og er verulega misheppnuð
sakir ömurlegrar hljóðritun-
artækni. Það er ótrúlégt en
satt, að það er Decca, sem á
í hlut, og er undarlegt að
þessi hljóðritun skuli nokkurn
tíma hafa verið sett á mark-
að. Af nýjustu upptökum er
flutningur Sinfóníuhljómsveit
arinnar í London, undir stjórn r
Antal Dorati hvað athyglis-
verðastur. Flutningur er ó-
hemju glæsilegur og úthverf-
ur. En það er ekki þar með
sagt, að hann sé yfirborðs-
kenndur. Verkið er flutt af
brennandi sannfæringu og vel
hljóðritað. Þessi upptaka er
gerð af Mercury, en það merki
er ekki lengur hægt að fá
flutt til landsins, hvernig sem
á því stendur. Þessi upptaka
var fáanleg a.m.k. til skamms
tíma í „Fálkanum“. Ekki er
hægt að mæla með Walter-
upptökunni á þessu verki, þar
sem hún er nokkuð misheppn-
uð, einkum í tveim seinustu
þáttum. Eins og sakir standa
er öruggast að mæla annað
hvort með hljóðritunum Karls
Böhm eða Karajans.
Birgir Guðgeirsson.
Amerísk Delicious
ÞESSI MERKI
TRYGGJA
G Æ Ð A Y O R U
EGGERT KRISTJAnSSON 8i Co.. H.F.
lii .111 Ji■: 1111 iH>>ii11.1í> 1' I.