Morgunblaðið - 24.03.1964, Blaðsíða 6

6
MORGU N BLADID
ÞriðJudagUr 24. marz 1964
)
*
Aðeins tveir menn hafa gegnt s tarfi hagstofustjóra í þau 50 ár, sem Hagstofa íslands hefur ver-
iff starfrækt. Þeir sem eru hér s aman á myndinni. Til vinstri er Þorsteinn Þorsteinsson, hrtj-
stofustjóri 1914-1950, og Klemenz Tryggvason, hagstofustjóri frá 1951. Ljósm: Sv. Þ.
Brýnasta verkefnið aihliða
skýrslugerð um atvi nnuvegina
Hagstofa Islands hefur starfað í 50 dr
HAGSTOFA íslaads er 50
ára um þessar mundir, tók
til starfa í ársbyrjun 1914.
Tveir menn hafa gegnt starfi
hagstofustjóra, þeir Þorsteinn
Þorsteinsson (1914-1950), og
Klemenz Tryggvason (1951
og síðan). í tilefni þessara
tímamóta gefur Haigstofan út
afmælisblað Ilagtíðinda og
eru í því 3 greinar um þróun
hagskýrslugerðar á Islandi.
Fastir starfsmenn Hagstof-
unnar eru nú 23 að tölu.
Rætur íslenzkrar hagiskýrslu-
gerðar eru raktar allt til upp-
hafs 18. aldar er þeir Árni
Magnússon og Páll Vídalin voru
valdir til þess að rannsaka lands
hagi og gera tillögur til lausn-
ar efnahagsvandamála þeirra
tíma. Árangurinn af starfi þeirra
er hin stórmerka jarðabók, sem
kéhnd er við Áma Magnússon,
en í henni er fullkomin staða-
lýsing og haglýsing landsins á
þeim tíma.
Fyrsta manntaliff var 1703
Að tilhlutan þeirra félaga fór
fram talning á öllu kvikfé í
landinu árið 1703 og það ár
létu þeir einnig skrá alla lands-
menn, og er það fyrsta
manntal sinnar tegundar, sem
sögur fara af á síðari öldum
og má í því sambandi geta þess,
að fyrsta manntalið í Danmörku
fór fram árið 1769. Önnur mann
töl á íslandi á 18. öld fóru fram
árin 1761 og 1769, en á 19. öld
voru þau tekin árin 1801 og 1831
og síðan á 5 ára fresti fram til
1860, en tíunda hvert ár upp frá
því.
Nýtt tímabil í íslenzkri hag-
skýrslugerð rann upp úr miðri
19. öld fyrir tilstuðlan Jóns Sig-
urðssonar, forseta, en hann beitti
sér fyrir því sem forseti Bók-
menntafélagsins, að það gæfi út
skýrslur um landshagi á íslandi
og kom út af þeim hefti á hverju
ári frá 1855-1875. Eftir það tók
landshöfðingjaskrifstofan við
hagskýrslugerðinni. Voru skýrsl
urnar síðari birtar í Stjórnartíð-
indum og svo sem sérstakt rit
Landhagsskýrslur fyrir ísland.
Á þingi 1909 var samþykkt á-
skorun á landsstjórnina, að taka
og úrvinnsla manntalsins 1910
færi fram hér heima. Varð stjórn
in við þeirri áskorun og féll það
í hlut Þorsteins Þorsteinssonar
að stjórna því verki, en hann
hafði lokið hagfræðiprófi frá
Höfn 1908.
Hagstofan • tekur til starfa
Árið 1913 voru samþykkt lög
á Alþingi um stofnun sérstakr-
ar hagstofu. Skyldi hún safna
skýrslum um landshagi íslands,
vinna úr þeim og koma þeim
fyrir almenningssjónir. Einnig
skyldi hún „aðstoða landsstjórn-
ina með hagfræðis útreikningum
ir Skíffasnjór innifalinn.
í GÆR rigndi hann hér syðra
og ekki batna þá horfurnar um
skíðasnjó yfir páskana. Ein-
hver snjór mun þó vera fyrir
vestan og norðan — nema þeir
ætli að þreyta skíðalandsmótið
á rúlluskautum.
Ég sá í blaðinu á sunnudag-
inn, að ein ferðaskrifstofan
auglýsir 5 daga páskaferðir
bæði til ísafjarðar og Akur-
eyrar -— og er innifalin gisting
og fæði í skíðaskálum á báðum
stöðum, einnig afnot af skíða-
lyftum og væntanlega skíða-
snjó. Mér fannst þessar ferðir
ódýrar og er ekki ólíklegt að
margir notfæri sér boðið.
og skýringum, er hún óskar eft-
ir, og gefa henni álit og yfirlýs-
ingar, þegar þess er leitað“,
eins og segir í stofnlögum Hag-
stofúnnar. Tók hún til starfa
snemma árs 1914. Hagstofustjóri
var skipaður Þorsteinn Þorsteins
son og aðtoðarmaður Georg
Ólafson, hagfræðikandidat frá
Hafnarháskóla. Fjárframlög til
Hagstofunnar voru í byrjun, og
raunar langt fram eftir, skorin
mjög við nögl og starfslið henn-
ar því allt of lítið til þess að hún
gæti ráðið við þá miklu verkefna
skrá, sem henni var sett í hag-
stofulögunum. í byrjim var
starfslið Hagstofunnar ekki ann
að en þessir tveir menn, auk
Péturs Hjaltested, sem vann þar
hálft starf utan skrifstofutíma.
Pétur Zóphóníasson, ættfræðing-
ur, byrjaði að starfa í Hagstof-
unni tveimur árum eftir stofn-
un hennar og var þar til 1943.
Árið 1917 varð Georg Ólafsson
landsbankastjóri og var hag-
stofustjóri eini starfsmaður Hag
•Jr Hrakspár.
Annars eru allir orðnir leiðir
á að tala um góðviðrið og blíð-
una svo að það færist senni-
lega líf í tuskurnar, ef hann
kæmi nú allt í einu með himin-
háa skafla og gadd í nökkra
daga. Eldra fólkið er fullt ui>p
af hrakspám um sumarveðr-
áttuna og væri það svo sem
eftir öðru, að með vorinu
kæmi kalsi og leiðindi. Ef við
segðum nú að allt snerist við
og kuldasumar fylgdi hlýjum
vetri — ja þá ættu togararnir
loksins að geta farið að fiska.
if Gætu þá andaff rólega.
Á sunnudaginn gerði ég hálf-
stofunnar með háskólapróf, þar
til Gunnar Viðar, hagfræðing-
ur, var ráðinn fulltrúi í Hagstof-
unni haustið 1924. Frá 1931 störf
uðu tveir hagfræðingar í Hag-
stofunni auk Þorsteins, og hélzt
svo þar til þeir urðu þrír á síð-
asta starfséri Þorsteins í Hagstof
unnL
Hagtíffindi hófu göngu sína 1916
Frá ársbyrjun 1916 hóf Hag-
stofan útgáfu Hagtíðinda og kom
ritið út 6-9 sinnurn á ári til árs-
loka 1925 en mánaðarlega upp
frá því. Frá því haustið 1932 hef
ur Hagstofan gefið út í félagi við
Landsbankann ritið Statisical
Bulletin og kem-ur það nú út
ársfjórðungslega og er sent ó-
keypis um 600 stofnunum, fyrir-
tækjum og einstaklingum um
heim allan.
Frá stofnun Hagstofunnar 1914
og til ársloka 1950, er Þorsteinn
Þorsteinssön lét af embætti fyr
ir aldurs sakir, komu út Verzlun
arskýrslur og Búnaðarskýrslur
fyrir hvert ár frá 1912, Fiski-
skýrslur fyrir hvert ár 1912-41,
Mannfjöldaskýrslur 1911-1940,
skýrslur með niðurstöðum aðal-
manntala 1920, 1930 og 1940 og
skýrslur um allar kosningar til
Alþingis og um allar þjóðarat-
kvæðagreiðslur 1908-1949. Enn
fremur eitt eða fleiri hefti með
skýrslum um barnafræðsl u, skipa
komur, dómsmál, íslenzk manna
nöfn 1910 og um sparisjóði. Auk
þess var gefin út Starfskrá ís-
lands 1917 og Árbók 1930 með
almennum tölfræðilegum upp-
lýsingum. Hér var um að ræða
132 stærri og minni hagskýrslu
hefti m.eð samtals rúmlega 11.000
blaðsíðum. Loks var um að ræða
textaútgiáfu af Manntalinu 1703,
sem kom út í heftum, eitt hefti
árlega 1924-37, og viðaukar 1940
og 1947. .
Batnandi affstaða
Undanfarin 10-15 ár hefur að-
staða Hagstofunnar batnað á
ýmsan hátt, m.a. vegna fjölg-
unar starfsliðs og notkunar véla
til úrvinnslu skýrslna og hefur
verið hægt að auka sumar grein
ar skýrslugerða og bæta öðrum
við, t.d. iðnaðarskýrslum, sem
hafa verið gefnar út fyrir 3 ár,
auk árlegrar skýrslu í Hagtið-
indum. Gert er ráð fyrir, að á
þessu ári komi út árbók með al-
mennum tölfræðilegrum upplýs-
ingum, en slík bók hefur ekki
komið út frá árinu 1930. Þá
partinn gys að útgerð eins
blaðsins norður á Saurum.
Þangað var sem sagt sendur
maður til að tala við draug-
ana. Það var ekki fyrr en ég
fór að fletta sunnudagsblaðinu
að það rann upp fyrir mér, að
ýmsir væru í rauninni þeirrar
skoðunar, að fyrir norðan værú
framliðnir að gera vart við sig.
Sálarrannsóknarfélagið sendi
sem sagt sendinefnd norður, en
efcki er mér kunnugt um árang
urinn. Vegna heimilisfólksins
að Saurum og þeirra jarðfræð-
inga, sem brjóta e. t. v. heil-
ann um þetta fyrirbæri, þá
vona ég að sendinefndinni hafi
tekizt að kveða niður draug-
verður innan tíðar gefið út hefti
með helztu upplýsingum úr
sveitarsjóðsreikningum 1953-
1962.
íslenzk hagskýrslugerð þykir
skemmra á veg komin en tíðk-
ast í flestum öðrum löndum og
munu aðeins skýrslur um utan-
ríkisverzlun og mannfjöldann
standast þær kröfur sem gerðar
eru á alþjóðavettvangi. Brýn-
asta verkefnið nú er að koma á
fót alhliða skýrslugerð um at-
vinnuvegi landsmanna, einkum
til að skapa traustari grundvöll
fyrir skýrslur um þjóðartekj-
urnar, sem gerðar eru hjá Efna-
hagsstofnunni nú, en Hagstofan
leggur til efniviðinn. Til þess
að þetta takist er nauðsynlegt
að koma á fót fyrirtækjaskrá,
sem verði grundvöllur hag-
skýrslugerðar um atvinnuvegina.
Verkaskipting í hagskýrslugerff
í uppihafi og lengi fram eftir
var Hagstofan svo að segja eini
aðilinn, sem fékkst við hag-
skýrslugerð hér á landi, en á
seinni árum hafa nokkrar opin-
berar stofnanir tekið að sér á-
kveðna þætti hagskýrslugerðar i
samráði við Hagstofuna, sem hef
ur þá um leið hætt skýrslugerð
á viðkomandi sviði. Þannig tók
Fiskifélagið við söfnun og úr-
vinnslu fiskiskýrslna frá 1942,
hagfræðideild Landsbankans
(síðar Seðlabankans) tók á sín-
um tíma við skýrslugerð ura
greiðslujöfnuð landsins og hún
annast einnig skýrslugerð um
banka, sparisjóði og önnur pen-
ingamál. Skýrslur um þjóðar-
tekjur og fjárfestingu eru síðan
1962 í verkahring Efnahagsstofn
unarinnar, en á undan henni sá
Framkvsamdabankinn um þá
skýrslugerð. — Unnið er að því
að samræma störf þeirra stofn-
ana, sem vinna að hagskýrslu-
gerð, til þess að koma í veg fyr-
ir tvíverknað og aðra sóun verð
mæta.
Elektrónísk vélasamstæffa
væntanleig
Þáttaskil urðu í hagskýrslu-
gerðinni haustið 1949 er Hag-
stofan tók í notkun skýrslugerð
arvélar, sem juku starfsafköstin
mjög mikið, en þær voru aðeins
ætlaðar til töluúrvinnslu. Árið
1952 komu til landsins skýrslu-
vélar, sem skrifa mælt mál, og
hafa verið starfræktar á vegum
sérstaks fyrirtækis, Skýrsluvél-
um ríkisins og R<eykjavíkurbæj-
ar. Veita fyrirtækisins 1963 nam
Framhald á bls. 18
inn. Ég ætla ekki að orðlengja
um þetta efni — og undirstrika
algert hlutleysi um samskipti
lifenda og framliðinna. Hins
vegar væri ekki nema sjálf-
sagt og eðlilegt að blöðin fengju
nákvæmar upplýsingar um all-
ar viðræður sálarrannsóknar-
manna við drauginn eða draug-
ana, ef slíkar viðræður hafa
farið fram. Jarðfræðingarnir
ættu þá a. m. k. að geta andað
rólega.
ir Alþjófflegt fyrirbæri.
Annars virtist mér Alþýðu-
blaðið fullyrða það undir aðal-
fyrirsögn á forsíðu á sunnudag-
inn, að hér væri um svonefnd-
an „Poltergeist" að ræða„ en
það væri nafn á öndum, sem
gerðu skarkala og usja í hí-
býlum manna. Segir blaðið, að
„Poltergeist" sé þefcktur í öll-
urn heimshlútum svo að hér er
ekki um neitt alislenzkt fyrir-
brigði að ræðá, eða efni' til sér-
stakrar lahdkynhingar. ■■
ÞDRRHIODIIR
ERL ENDINGARBEZXAR
BRÆÐURNIR ORMSSON hf.
Vesturgötu 3.
Simi 11467.