Morgunblaðið - 13.06.1964, Blaðsíða 13

Laugardagur 13. júní 1964
MORGUNBLAÐIÐ
13
STOFNUN TIL STORYRKJU
Ræða dr. Sturlu Friðrikssonar á landbúnaðar-
ráðstefnu ungra Sjálfstæðismanna á Hellu
ÍSLENZKUR landbúnaður hefur
jafnan verið mjög einhæfur og
er það eðlilega sökum legu lands
íns og náttúrugæða þess og hins
kaldraka veðurfars.
Landið hafði ekki neinar nytja
jurtir upp á að bjóða aðrar en
grasnytjar til heyskapar og beit-
ar og skóg til eldiviðar, hvanna
njóla, söl og fjallagrös í harð-
indum og ber til bragðbætis.
Hingað fluttu hins vegar þjóðir,
sem voru vanar öðrum og fjöl-
breyttari náttúrugæðum af
þeirra móðu. jörð, ávöxtum ald-
intrjáa, kornrækt og línrækt.
Það er því vafalítið, að í byrj-
un landnáms hafa landnemar
reynt að hefja þá ræktun, sem
þeir voru vanir við úr heima-
högum. Við vitum að kornrækt-
un var stunduð fram eftir öldum
og nokkur línræktun á stöðu stað.
En þar sem landið var fyrst og
fremst grasgefið var það vel fall-
ið til kvikfjárræktar, og vegna
landýmis hefur mátt stunda hér
mun stærri bú og arðbærari en
í móðurlandi innflytjendanna.
í>að var meðal annars þess vegna,
sem menn flykktust hingað til
þess að auðgast af búskap, því
að uppskera af grasi var gripin
úr gjöfulli jörð endurgjaldslaust
sem úthey og útigangsbeit. Og
landið gaf meira af sér af land-
búnaðarvöru en til þess að full-
nægja innlendri eftirspurn. Vefn
aður og skinn voru flutt út og
síðar smjör og prjónles. Á þjóð-
veldistíma er landbúnaður aðal-
atvinnuvegur þjóðarinnar og er
það fyrst á 14. öld, sem sjávar-
afurða fer að gæta meirá í við-
skiptum út á við. Landbúnaður
heldur þó áfram að vera megin-
stoð þjóðarinnar. Sömu búskap-
arhættir eru viðhafðir um allar
aldir fram á vora tíma, og varð
búskapurinn þó heldur einhæf-
ari en hann. var í fyrstu. Bæði
vegna þjóðfélagslegra breytinga,
versnandi veðurfars og rýrnandi
jarðvegs.
NÝTT VIÐHORF —
FJÖLBREYTTARI
FRAMLEIÐSLA
Með nútíma tækni er viðhorf-
íð annað. En þrátt fyrir vélvæð-
ingu hlýtur landbúnaður okkar
þó að vera háður veðurfari og
legu landsins. Og nú sem fyrr
búum við fyrst og fremst við
skilyrði sem hæfa vexti græn-
gresis.
Grasnytjar hljóta að verða að-
alhráefnið og undirstaða okkar
landbúnaðar enn um stund. En
til þess að gera atvinnuveginn
arðbæran og farsælan verðum
við að auka afköst einstaklings-
ins og leitast við að gera rækt-
tinina fjölbreyttari og óháðari
duttlungum veðurfarsins. Það er
þó ekki einhlýtt að við séum
algerlega upp á veðurfarið komn
ir með alla ræktun, og á ég þar
við gróðurhúsaræktunina. Með
jarðyl getum við skapað suðræn-
um jurtum það loftslag, sem þær
þarfnast og framleitt tiltölulega
ódýra. vöru bæði fyrir innanlands
markað og jafnvel útflutning og
þar eigum við mikla framtíðar-
möguleika f rætkuninrii.
Hin miklu hverasvæði á Suð-
nrlandsundirlendi eru þeir orku-
gjafar, sem geta á komandi tím-
um stóraukið að fjölbreytni rækt
■n og iðnað landbúnaðarvara.
Svo eitthvað sé nefnt er hugsan-
legt að með forræktun undir
gleri megi okkur takast að rækta
sykurrófur, en sykurvinnsla úr
gleri er all varmafrekur iðnað-
•r. Ræktun hörjurtarinnar er
nuðveld hér á landi, en feying
línþráðarins er framkvæmd í
kerjum við 30—30 gr. hita. Hálm
urinn af hörnum er nýttur tii
þylplötugerðar og krefst sú
pressun og líming verulegs
varma. Ætti okkur að vera sú
ræktun og iðja forvitnileg, ört
byggjandi þjóð í skóglitlu landi.
Við vinnslu á matarolíu úr jurt-
um ,scm bera oliurikt fræ er
þörf á mikilli gufu ,til þess að
skilja upplausnarvökvana frá
neyzluolíunni. Við starfrækslu
Dr. Sturla Friðriksson.
olíuverksmiðju er nauðsynlegt að
hafa aðgang að ódýrri hitaorku.
Skal í því sambandi minnst á,
að tilraunir okkar með ræktun
rapsjurta til olíufræs hafa ver-
ið jákvæðar bæði á Korpúlfs-
stöðum og hér á Rangárvalla-
söndum.
Ýmsar þjóðir á norðurhveli
jarðar hafa á síðari árum leitast
við að teygja landbúnað í norð-
urhéruð sín. Þetta hafa Svíar,
Finnar og Rússar gert. Banda-
ríkjamenn í Alaska og Kanada-
menn í norðurbyggðum sínum.
Með nýjum ræktunaraðferðum
og vali á harðgerðari nytjajurt-
um hefur þeim tekizt að rækta
jörð og stunda landbúnað á norð
lægum svæðum. Okkur er nauð-
synlegt að fylgjast með nýjung-
um þeirra og annarra þjóða og
beita þeim við okkar staðhætti
og ryðja jafnframt nýjar braut-
ir byggðar á innlendri reynslu.
Er það fyrst og fremst með aukn-
um rannsóknum og hagnýtingu
niðurstaðna þeirra, sem við get-
um aukið framfarir landbúnaðar-
ins.
LITLAR FRAMFARIR
FRAMAN AF
Þegar við litum yfir landbún-
aðarsögu okkar íslendinga finnst
okkur framfarir hafa lengst af
verið furðu litlar og hægfara.
Á öllum öldum koma þó fram
nokkrar nýjungar, sem standa
til bóta, og eru Sunnlendingar
sízt öðrum eftirbátar í þeim efn-
um. Húsdýraáburður er notaður
hér með því að safna fé í nátt-
haga og taðir. Njáll á Bergþórs-
hvoli bar skarn á hóla, til þess
að auka uppskeru, og einhver
nýjung kann að liggja á bak við
sögusagnir af kunnáttu Sæmund
ar fróða í Odda hins siglda og
skólagengna, sem lét bera vatn
í hripum, lét fjóshauginn hverfa
í skyndingu og safnaði heyjum á
yfirnáttúrlegan hátt af túnum,
og hlóð upp í garða með kunn-
áttu einnar kerlingar og aðstoð
Kölska. Biskupar, munkar og
nunnur, bartskerar og græðarar
koma með ýms lyfjagrös og rækt
uðu í urtagörðum. Einna hæst
ber Vísa Gísla frá Hlíðarenda
um miðja 17. öld með nýjungar
í rætkun, þar sem hann jafnvel
hyggst taka upp kartöfluræktun
löngu áður en kartaflan berst til
Danmerkur. Endurvakning korn-
ræktar er hafin um 1670 og hing-
að koma danskir kunnáttumenn
um kornræktun. Rófur eru tekn-
ar í ræktun og kartaflan inn-
leidd, sem ættuð var allar götur
sunnan úr Chile. Smám saman
hefjast tilraunir með grænmetis-
ræktun og ýmsar tegundir, sem
engan hafði órað fyrir, að gætu
vaxið hér norður á hjara verald-
ar, ná góðum þroska, þegar rækt
unarþekkingin er fengin. Okk-
ur furðar í dag, hve tilrauna-
frömuðir þeirra tíma hafa oft
borið sig klaufalega að við ræ'kf-
un og skiljum nú að ekki var
von á öðru en árangur yrði mis-
jafn fyrst í stað, og þannig verð-
ur sennilega litið á okkar mis-
jafna tilraunaárangur og oft fálm
kenndu leit að auðveldari rækt-
unarleiðum. Við hinar fyrstu til-
raunir með ræktun kartaflna
voru þær t.d. settar svo djúpt
niður að það var óhugsandi að
þær kæmu nokkurn tíma upp.
Þá hafði Björn Halldórsson og
Magnús Ketilsson ekki grunað
að Þýkkvabæingar myndu rækta
kartöflur fyrir mikinn hluta þjóð
arinnar. Sú eina ræktun, sem
heitið gat lá þá í túnunum og
voru þau þó lítið til að státa af.
En á rytjándu öld og á tuttug-
ustu öld tileinkum við okkur
landbúnaðarframfarir annarra
nágrannaþjóða, sem höfðu yakn
að af miðaldadvala nokkuð fyrr
en við. Og eftir margendurtekn-
ar tilraunir bænda og landbún-
aðarfrömuða þessarar aldar höf-
um við náð þeirri ræktunartækni
sem nútímabúskapur byggist á.
SÍVAXANDI SKILNINGUR
Á GILDI LANDBÚNAÐAR-
RANNSÓKNA
Framtakssamir bændur hafa
löngum átt drjúgan þátt í að inn-
leiða nýjungar í landbúnaði. En
á síðustu árum aukast nýjung-
ar svo ört í ýmsum greinum land
búnaðar, að einstaklingar geta
ekki, nema að litlu leyti, komizt
yfir að vinna úr það sem nýti-
legt er. Enda ekki hagkvæmt
fyrir þjóðarbúskapinn að tilraun-
ir séu gerðar hjá öllum í senn
eða einstakir bændur séu látnir
taka á sig þann halla sem af til-
raunum getur hlotizt. Þetta er
hins vegar á valdi tilraunastöðva
og þær eiga að gera samanburð
á efni og aðferðum á skipulagð-
an hátt.
En bóndinn hlýtur þá jafn-
framt að eiga kröfu á því að
unnið sé sómasamlega að land-
búnaðartilraunum og að ríkis-
valdið sjái þeirri starfsemi
fyrir viðunandi aðstöðu, en á
þessu hefur því miður oft orðið
mikill brestur. í skýrslu Rann-
sóknarráðs um fjármagn til vís-
indalegra rannsókna á árunum
1950—60 er talið hæpið að
áætla eiginlegan rannsóknar-
kostnað í landbúnaði meiri en
3.5 milljón kr. á árinu 1957, en
fjármagn til allra rannsókna var
um 14% af þjóðartekjunum.
Skilningur' á gildi landbúnaðar
rannsókna er annar og meiri nú
í dag og fjárveitingar hafa auk-
izt verulega peningalega, en
þess ber einnig»að geta að verð-
gildi þeirra peninga hefur rýrn-
að að mun. Þessi fjárskortur
hefur tilfinnanlega háð rann-
sóknum á sviði nytjajurta. Til-
raunastöð Atvinnudeildarinnar
á jurtakynbótum hafði t. d. verið
á hrakhólum um 15 ára skeið
þar til hún fékk loks ágætan
samastað að Korpúlfsstöðum
árið 1960 og vantar nú aðeins
herzlumuninn upp á að þar sé
sköpuð sómasamleg aðstaða til
vísindalegra tilrauna en þá verð-
ur vonandi unnt að sinna í rík-
ara mæli aðkallandi rannsókn-
arefnum, sem nú bíða úrlausnar.
ÖR AFKASTAAUKNING
í LANDBÚNAÐI
Nýjungar og tækniþróun hef-
ur verið mjög ör í sjávarútvegi
og iðnaði, en fakastaaukningin
í landbúnaði hefur ekki verið
síður ör á þessari öld eins og sjá
má á samanburði á tölu þeirra
sem vinna við landbúnað í dag
og unnu við hann um aldamót.
Þá bjuggu um 80% þjóðarinnar
í sveitum miðað við 15% sem
búa við landbúnaðarstörf í dag.
Og þessi fólksfjöldi fratnleiðir
margfalt afurðamagn. Þessi af-
kastaaukning heldur væntan-
lega áfram, en við getum því að-
eins fylgzt með í samkeppni við
landbúnað annarra landa að við
séum vakandi fyrir nýmælum,
sem fram kunna að koma. ókkur
er nauðsynlegt að keppa við
aðrar Evrópuþjóðir um fram-
leiðslu á landbúnaðarafurðum
hvort heldur við framleiðum þær
til eigin þarfa eða ú.tflutnings.
En aukin vélvæðing meðal ná-
grannaþjóða okkar hefur gert
smábóndanum afar örðugt fyrir.
Þannig er talið að bændur geti
ekki lifað af 10 hekturum rækt-
aðs lands í beztu héruðum
Ítalíu og í Frakklandi eru smærri
jarðir nú sameinaðar svo unnt
sé að koma við stórtækari vél-
um. Hér á landi eru jarðir yfir-
leitt landstórar og á Suðurlandi
er víða allt land jarðanna rækt-
anlegt. Er það eðlileg þróun að
megináherzla sé lögð á ræktun
þessa víðáttumikla, samfellda
sléttlendis, sem einnig liggur
bezt við mörkuðum þéttbýlisins,
á meðan annað land er fremur
nytjað til beitar fyrir búsmala.
í okkar þjóðfélagi leitumst við
við að hjálpa öðrum til þess að
hjálpa sér sjálfum, og meðal
annars aðstoða þá sem stytzt eru
komrrir í ræktún, en vafalítið
eru til jarðir, sem af tækni-
legum ástæðum geta ekki stækk-
að ræktanlegt land að nokkru
gagni og munu óhjákvæmilega
dragast afturúr í. samkeppninni
um að veita ábúanda sómasam-
lega afkomu.
STOFNUN TIL STÓRYRKJU
Á samfelldum ræktunarsvæð-
um má hins vegar stofna til stór-
yrkju, þar sem viðhafa jná
verkaskiptingu og beita stór-
virkum vélum á hagrænan
hátt. Höfum við meðal annars
dæmi þess hér í nágrenninu. Á
svipaðan hátt og gert er í 'Gunn-
arsholti geta bændur vafalítið,
samfara aukinni ræktun, aukið
bústofn sinn af sauðfé og geld-
neyti og beitt honum að meira
eða minna leyti á ræktað land.
Konræktun og hraðþurrkun
heys eru sérgreinar annara, sem
hafa til þess hentugar aðstæður
og stórvirk tæki. Og hér eru
Þykkvabæingar með sína sand-
jörð, sérfræðingar í kartöflu-
ræktun. Sú ræktun getur orðið
enn veigameiri liður í islenzkum
landbúnaði ef unnt verður að
taka upp útsæðisræktun hér
fyrir suðlægari Evrópulönd.
Hafa nú þegar verði hafnar at-
huganir á því, hvort ekki
myndi unnt að rækta hér sjúk-
dómslítið útsæði fyrir suðlægari
ræktun á neyzlukartöflum.
Mjólkurframleiðandinn mun
sömuleiðis enn auka afköst sín
og öðlast ennþá hagstæðari og
áfallaminni búrekstur með gjör-
nýtingu á samfelldu ræktunar-
landi til heyöflunar og beitar.
Enda þótt afréttir séu víða að
verða þétt setnir fellur árlega
mikill ónotaður gróður til jarð-
ar, sem sauðfé nær ekki að nýta
en með beitarskiptum og með
sambeit sauðfjár og geldneytis
getum við nýtt úthagabeit í aukn
um mæli. Mörgum kann að
þykja vafasamt að fjárbeit á
ræktað land verði nokkurn tíma
arðvænlegt búskaparlag en eins
og mjólkurframleiðendur nota
nú oíðið að miklu leyti ræktað
land til beitar kúm sínum mun
í náinni framtíð óefað þykja eins
sjálfsagt að beita fé á ræktað
land. Með því móti getum við
skapað milljóna aukningu 1
fjárstofni landsmanna og munu
þeir fjárbændur, ásamt þeim,
sem nota óræktað land til beitar,
sjá þjóðinni í ókominni framtíð
fyrir ört vaxandi þörfum kjöt-
metis og þá um leið framleiða
aðrar afurðir til útflutnings. Sú
búskaparþekking er hins vegar
enn aðeins á byrjunarstigi, en
í þeim efnum sem öðrum eru
það auknar rannsóknir, sem
verða að liggja til grundvallar
hagnýtum landbúnaði í fram-
tíðinni.
Evrópuráðs-
fundir um við-
skiptamál
TVEIR fundir, sem fjalla um við
skiptamál eru háldnir í Strass
bourg um þessar mundir. Hinn
fyrri er fundúr ráðgjafaþings
Evrópuráðsins 11. júní til að ræða
ársskýrslu Efhahags- og fram-
farastofnunarinnar í París
(OECD). Slík skýrsla er árlega
lögð fram á ráðgjafaþinginu til
þess að gefa fulltrúum þjóðþinga
Evrópuríkjanna tækifæri til að
fylgjast með starfsemi OECD.
— Síðari fundurinn er sameigin-
legur fundur ráðgjafaþingsins og
Evrópuþingsins, en það er þing-
mannasamkoma Efnahagsbanda-
lags Evrópu (EBE). Umræðuefni
þessa fundar er þáttur Evrópu í
heimsviðskiptunum. Meðal
þeirra, sem þátt taka í umræð-
unum eru Walter Hallstein, for-
seti framkvæmdanefndar EBE
og Nino Bel Bo, forseti stjórnar
nefndar Kola- og stálsamsteyp-
unnar.
(Frétt frá upplýsingadeild
Evrópuráðsins).
Mikil stækkun túnanna
bylting í framræzlunni
TÚN í sveitum landsins eru tal-
in um 80 þús. ha. að flatarmáli.
Á s. 1. ári ukust þau um 4391,76
ha. og er það líklega mesta túna
stækkun, sem orðið hefur á
einu ári. Árig 1962 nam hún
3772,46 ha.
Um aðrar framkvæmdir í sveit
um á árinu 1963 er þetta helzt
að segja: Nýjar túnasléttur voru
224,78 ha. og var það 109,8 ha.
aukning frá árinu áður. Það mun
ar mest um endurræktun vegna
kalskemmda, enda njóta þær
sléttur framlags eins og um ný-
rækt væri að ræða. Hinsvegar
minnkuðu þurrheyshlöðubygig-
ingar um um ca 20 þús m* og
áburðargeymslur stækkuðu ekki
eins mikið og árið 1962.
En meginbreytingin í jarð-
ræktarframkvæmdum ársins
1963 samanborið við fyrri ár er
þó í framræslunni. Þar er um
hreina byltingu að ræða. Árið
1962 voru gerðar aðeins rúml.
2 km. af lokræsum, en á s. 1.
ári tæpl. 10 km. — Það er
finnski lokræsaplógurinn, sem
þarna er að verki. Um plóg þenn
ar. ritar Ólafur Ásgeirsson grein
í Frey — 3. tbl. á þ. á. Telur
hann árantgurinn af starfi plógs-
ins í sumar mjög góðan, víðast
hvart betri heldur en búast mátti
við. „Þar sem áður voru illfærar
keldur, sést nú ekki vatnsdropi".