Morgunblaðið - 14.06.1964, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 14. 3úní 1964
PRÓFKOSNINGARNAR í Banda
ríkjunum og hinar auknu líkur
fyrir því, að öldungadeildarþing-
maðurinn, Barry Goldwater,
verði frambjóðandi repúblikana í
forsetakosningunum í haust, hafa
verið eitt helzta umræðuefni
fréttamanna síðustu daga — og
sú spurning ofarlega í hugum
margra, hvort ekki væri hugsan-
legt að stöðva framsókn hans
með einhverjum hætti. Allt fram
á föstudag virtist sem fárra kosta
væri völ í þeim efnum — en þá
lýsti William Scranton, ríkis-
stjóri Pennsylvaníu, því loksins
yfir, að hann hefði ákveðið að
gefa kost á sér til framboðs fyrir
flokkinn. Yar þeirri ákvörðun
fagnað mjög af hinum frjálslynd-
ari armi hans.
Allt frá því úrslitin í prófkosn-
ingunum í Kaliforníu voru kunn,
hefur verið bent á Scranton sem
helztu von frjálslyndra repúblik-
ana í baráttunni gegn Goldwater.
Var jafnvel búizt við því á ríkis-
stjórafundinum í Cleveland um
síðustu helgi, að hann gæfi kost
á sér. Þegar ekki varð af því,
töldu margir hann úr leik. Scran-
ton ha'fði rætt við Eisenhower,
fyrrverandi forseta, í Gettysburg
sl. sunnudag, að ósk hins síðar-
nefnda — og var lagt mikið upp
úr þeim fundi, þar sem hann
hefur ekki viljað skipta sér
neitt af baráttu frambjóðend-
anna, þrátt fyrir ítrekuð tilmæli
flokksforingjanna, sem telja
hann manna líklegastan til að
geta haft þau áhrif, að frjáls-
lyndir fylki liði sínu um einn
mann gegn Goldwater.
Á fundinum í Gettysburg lýsti
Eisenhower að vísu ekki yfir á-
kveðnum stuðningi við Scranton,
en að sögn eins starfsmanna
hans, hvatti hann ríkisstjórann
til að láta heldur meira til sín
taka og lét í ljósi þá von, að ekki
yrði búið að gera út um málin,
áður en landsþingið hæfist í San
Fransisco. Eftir fund þeirra
kvaðst Scranton vera fús til fram
boðs, væri það ósk flokksins, en
hann kvaðst ekki mundu berjast
fyrir útnefningu.
Þegar svo fregnin barst á
föstudag um stefnubreytingu
Scrantons kom fram sú tilgáta,
að það, sem úrslitum hefði ráðið,
hefði verið afstaða Goldwaters í
atkvæðagreiðslunni 1 öldunga-
deildinni á miðvikudag, um þá
tillögu að hætta málþofi um frum
varp stjórnarinnar um aukin
réttindi blökkumanna — en Gold
water hefur verið með hörðustu
andstæðingum þess frumvarps.
Of seinf
Nú er aðeins réttur mánuður
þar til landsþing repúblikana
kemur saman í San Fransisco til
þess að taka endanlega ákvörðun
um frambjóðanda flokksins. Af
1308 kjörmönnum, sem þar koma
saman, þarf frambjóðandi að
hljóta stuðning 655 manna. Eftir
prófkosningarnar í Kaliforníu
voru margir fréttamenn þeirrar
skoðunar, að Barry Goldwater
yrði búinn að tryggja sér stuðn-
ing 655—660 kjörmanna, áður en
landsþingið hæfist 13. júlí þann-
ig, að hann næði kjöri við fyrstu
atkvæðagreiðslu. Á föstudag var
haft eftir honum, að hann ætti
þegar vísan stuðning rúmlega
500 kjörmanna og of seint væri
að reyna að hindra framboð hans.
Sagði hann framboð Scrantons
koma allt of seint, það .væri ör-
væntingarfull tilraun, runnin
undan rifjum Nixons, fyrrver-
andi varaforseta — og dæmd til
að mistakast. Þessi ummæli Gold
waters rifjuðu upp það sem
bandariska vikuritið „Newsweek“
hafði eftir einum af forystumönn
um repúblikana — að til þess að
sigra Goldwater þyrfti tvo menn
— annar yrði að koma málunum
í sjálfheldu og hinn að kom<*
þeim úr henni aftur, með fram-
boði. Kom þar fram sú tilgáta,
hvort verið gæti, að Scranton
væri ætlað fyrrnefnda hlutverk-
ið og Nixon hyggðist taka að sér
hið síðara.
Sigur Goldwaters í Kaliforníu
á dögunum kom yfirleitt á óvart.
Menn höfðu ekkl lagt á það trún-
að, að stefna sú og skoðanir, sem
hann hefur haldið á lofti, gætu
náð svo miklu fylgi meðal
Bandaríkjamanna, að talsmaður
þeirra kæmist í námunda við for-
setastólinn. Bæði innan og utan
Bandaríkjanna spyrja menn,
hvað valdið hafi velgengni Gold-
waters í frambjóðendabaráttunni
og sigrinum í Kaliforníu og virð-
ist sú skýring þyngst á metun-
um, að andstæðingar hans hafa
verið -dreifðir og ekki gengið ó-
trauðir til baráttu. Rockefeller,
ríkisstjóri, hefur til þessa haldið
einn uppi virkri baráttu gegn
Goldwater og ekki reynzt þeirra
heppilegastur í það hlutverk,
m.a. vegna hjónabandsmála hans.
Telja margir, þ.á.m. fjöldi stuðn-
ingsmanna þans, að fæðing son-
ar hans nokkrum dögum fyrir
prófkosningarnar — og sú upp-
„Málrerk morgundags-
ins“ í Ásmundarsal
I GÆR, laugardag, var opn-
uð í Ásmundarsal á Freyjugötu,
sýning á Polytex-plastmálningar
verkum, sem gert hafa í samein-
ingu Einar Guðmundsson, leir-
kerasmiður og Henrik Aunio,
finnskur auglýsingaráðunautur,
sem dvalizt liefur hér á landi í
sex ár.
Henrik Aunio var úti í París
ATUUGID
að borið saman við útbreiðslu
er langtum ódýrara að augiýsa
í Morgunbiaðinu en öðrum
blöðura.
í fyrra og komst þar í kynni við
svokallaða sprengi-tækni í mál-
verkagerð og mun hafa orðið
fyrir áhrifuni af henni, en ekki
vildu þeir félagar viðurkenna
neinn lærimeistara í listinni' og
harðneituðu að hafa notað
sprautukönnu, sem blaðamanni
virtist við fyrst.r sýn líklegast.
Verk þeirra félaga eru signeruð
HAK og tjáðu þeir spurulum
blaðamanni að það væri þannig
til komið að þeir hefðu tekið
nöfn beggja, strikað út alla stafi
sem þeim væru sameiginlegir og
þá orðið eftir H-A-K.
Þeir félagar kváðust hafa byrj
að á þessu fyrir jólin í fyrra og
sögðust vilja með þessu leita til
unga fóiksms, þetta væru
„málverk morgundagsins”.
rifjun á skilnaðarmálum hans og
Happy, eiginkonu hans, sem fæð-
ingunni fylgdi — hafi séð Gold-
water fyrir þeim tæpu sextíu
þúsundum atkvæða, sem hann
hlaut fram yfir ríkisstjórann —
enda hafi honum orðið sérstak-
lega vel ágengt meðal kaþólskra.
Varð fæðingin, til dæmis, til að
undirstrika slagorð Goldwaters:
„Do you want a leader or a lover
in the White House“.
Þá er á það bent, að í Kali-
forníu eru íhaldsmenn og öfga-
fullir hægrimenn tiltölulega
fleiri og öflugri en almennt í
Bandaríkjunum. Til dæmis eru
John Birch samtökin hvergi öfl-
ugri. í augum fjölda þessa fólks
er jafnvel Goldwater of langt til
vinstri.
Meðal frjálslyndari repúblik-
ana hefur sú skoðun verið há-
vær, að framboð Goldwaters
muni reynast flokknum ærið
dýrt, jafnvel ríða honum að fullu.
Ekki aðeins muni Goldwater tapa
fyrir Johnson, forseta, heldur
muni fjölmargir repúblikanar,
sem bjóða sig fram til sambands-
þingsins eða þinga einstakra
ríkja, og til ýmis konar embætta,
eiga víst tap í kjördæmum, þar
sem Repúblikanaflokkurinn hef-
ur nauman meirihluta. Hefur
jafnvel verið haft við orð, að bú-
ast megi við algerum klofningi
flokksins, vinni Goldwater út-
nefninguna, vegna hins mikla á-
litshnekkis sem hann muni bíða
heima og erlendis. í því sambandi
má geta þess, að sú skoðun hefur
einnig komið fram, að ef til vill
stokkist báðir flokkarnir upp —
að hinir íhaldsömustu demókrat-
ar snúist á sveif með Goldwater
og frjálslyndir repúblikanar
muni aftur styðja Johnson, for-
seta.
En þótt frjálslyndir repúblik-
anar telji víst, að Goldwater tapi
fyrir Johnson, loka menn ekki
augunum fyrir þeim hugsanlega
möguleika, að hann beri af hon-
um sigurorð. Að vísu éru vin-
sældir Johnsons meðal banda-
.rísku þjóðarinnar sagðar fara
vaxandi dag frá degi og allar
líkur til að hann verði í Hvíta
húsinu næstu fjögur árin a.m.k.
— svo fremi honum endist líf og
heilsa. Þó eru til þau mál, er
gætu orðið Johnson þung í
skauti í kosningabaráttunni. Ann
ars vegar væri versnandi ástand
í SA-Asíu og hinsvegar vaxandi
kynþáttaóeirðir heima fyrir og
árekstrar út af framkvæmd lag-
anna um aukin réttindi blökku-
manna.
Viðbrögð erlendis
Viðbrögð erlendra dagblaða
við úrslitunum í Kaliforníu gefa
nokkra vísbendingu um það,
hver áhrif framboð og hugsanleg
ur sigur Goldwaters í forseta-
kosningunum mundi hafa á að-
stöðu Bandaríkjanna í alþjóða-
viðskiptum. „Times“ í London
viðhafði þau orð um Goldwater,
að hann virtist „svo óvæginn í
skoðunum sínum á utanríkismál-
um, svo gamaldags í hugmynd-
um um innanríkismál — og svo
ósamkvæmur sjálfum sér“. Jafn-
vel minnstu líkur fyrir því, að
Goldwater yrði forseti Banda-
ríkjanna sagði „Times“ myndu
verða til að veikja trú manna er-
lendis á þroska og stöðugleika
bandarískra stjórnmála.
Hollenzka blaðið „De Volks-
rant“ sagði, að sigur Goldwaters
í Kaliforníu sýndi, hve Repúblik-
anaflokknum hefði hnignað og
gildi hans rýrnað. „Dagens Ny-
heter“ í Stokkhólmi kallaði úr-
slitin þar „sigur fyrir heimsku
og hyldýpi fáfrséði repúblikana".
í brezkum blöðum kom fram sú
eindregna skoðun, að Bretar
gætu aldrei falið Goldwater
kjarnorkuvarnir sínar. Ennfrem-
ur, að framboð hans yrði mikill
og ótvíræður sigur fyrir de
Gaulle, Frakklandsforseta, og
stefnu hans, og gæti haft afdrifa-
rískar afleiðingar fyrir Atlants-
hafsbandalagið.
í brezka blaðinu „The Sunday
Times“ skrifar Henry Brandon,
að dómur sögunnar muni senni-
legast falla á þá lund, að Eisen-
hower sé fyrst og fremst um að
saka, hvernig komið sé fyrir
Repúblikanaflokknum. Um þetta
segir m.a.: „Árið 1952 lét hann
(Eisenhower) dragast inn í stjórn
mál með það fyrir augum, fyrst
og fremst, að hindra útnefningu
hins íhaldssama einangrunar-
sinna, öldungadeildarþingmanns-
ins Roberts Taft.
Þótt honum tækist það og
hann væri kjörinn forseti gerði
hann ekkert til að breyta stefnu
flokks síns í samræmi við þá
frjálslyndu stefnu, sem hann
taldi sig fulltrúa fyrir. Þegar svo
Nixon, varaforseti hans, sóttist
eftir forsetaembættinu, gerði
hann lítið honum til hjálpar. Og
síðustu mánuði, er Eisenhower
hefur haft annað tækifæri til að
hafa áhrif á framtíð flokks síns,
hefur hann neitað að beita áhrif-
um sínum til stuðnings einhvers
hinna frjálslyndari repúblikana,
enda þótt Goldwater sé sýnu í-
haldssamari en Taft var 1952.
Milton Eisenhower, bróðir for-
setans fyrrverandi, og nokkrir
aðrir vinir hans, sem sóu fram á
hina vaxandi hættu, sem af Gold-
water stafaði, töldu hann loks 4
að gefa út yfirlýsingu um skoð-
anir sínar sem — jafnvel þótt
hún var varlega orðuð — mætti
frekar túlka Rockefeller í hag ea
Goldwater. Þegar þessi yfirlýs-
ing barst til eyrna George Hump
hrey, sem var fjármálaráðherra 1
forsetatíð Eisenhowers og gamall
vinur hans — og þess utan ákaf-
ur stuðningsmaður Gojdwaters —•
bað hann Eisenhower að leggja á
það áherzlu, að yfirlýsingu hans
hefði ekki verið ætlað að lýsá
Goldwater óhæfan sem frambjóð
anda flokksins. Þetta gerði Eisen
Jiower mánudaginn 1. júní“.
Síðar í greininni segir Bran-
don: „Gengi Goldwaters er hrein
asta ráðgáta. Hann hefur koll-
varpað nær öllum pölitískum
reglum. Hanri kemur úr litlu ríki,
hann er lélegur ræðumaður, hef-
ur varla nokkra kímnigáfu og
ekki hæfileika til að skírskota til
fjöldans og hrífa hann með sér.
Hann er hreinskilinn — og ein-
hverju sinni, er talið barst að
forsetaembættinu, sagðist hann
vera logandi hræddur við það.
Og um gáfnavísitölu sína fórust
honum svo orð: „Ég hef ekki
fyrsta flokks heila“.
Enn sem komið er, hefur hann
ekki lítillækkað sjálfan sig með
því að draga kosningabaráttuna
niður í svaðið. Það segir hins-
vegar ekki, að stuðningsmenn
hans hafi engum bolabrögðum
beitt. Rockefeller ríkisstjóri sagði
fréttamönnum, að honum hefði
margsinnis verið hótað lífláti I
prófkosningunum í Kaliforníu,
en hann hefði óskað eftir, að það
yrði ekki gert uppskátt, þar eð
það gæti valdið barnshafandi
konu hans ótta.
Goldwater mun gæða virðu-
leik mörg hin verstu öfl banda-
rísks þjóðlífs. Og því gerir Banda
ríkjastjórn ráð fyrir þeim mögu-
leika, að kosningabaráttan í sum-
ar geti orðið einhver hin illskeytt
asta, sem sögur fara af“.
Að lokum bætir Brandon þvl
þó við, að Goldwater hafi að
undanförnu dregið heldur úr öfg
um stefnu sinnar og skoðana —
og ýmsir aðrir hafa bent á, að
stefna harðskeyttra stjórnmála-
manna reynist. oft öllu hógvær-
ari, þegar þeir eru seztir í valda-
stól heldur en yfirlýsingar
þeirra, meðan þeir eru að berjast
um hann.