Morgunblaðið - 13.08.1964, Side 11

Firom&tudágwr 13- ájfúst 19<!4
n
MöRGU N BLAÐIÐ
Brúaröræfum
Það gengur erfiðlega aðSauðá, sem undanfarin 30 ár hefur verið smáspræna, er nú orðin jökuifljót. Ferðafólkið ferjar sig yfir hana á gumbáti
finna mæiingastengur Austan-með streng.
skoða Brúarjökulinn, sem hef
ur skriðið fram í vetur um
marga kílómetra, finna mæl-
ingastengur, sem þrír Austfirð
ingar settu upp 4. janúar og
xnæla hreyfingu jökulrandar-
innar eftir það. Brúarjökuil
gengur norður úr Vatnajékli
og hefur oft verið ókyrr, en
evo virðist sem 80—100 ár séu
jwilii stórkippa hans, segir Jón
Eyþórsson í Jökli. Síðasta
stóra framskriðið varð 1890,
þegar þetta flykki sem Brúar-
jökull er, hijóp fram um 10
km. og rudcii á undan sér jarð
veginum, sem hann lagði í fell
iærgar, rétt eins og ef maður
ýtir með tánni við ferún gólf-
teppisins á göngu um stofuna
fejá sér. Síðan hefur jökul-
sporðurinn stöðugt þynnzt og
fcörfað aftur, svo að hann sást
varla orðið af Hraukum, sem
mynduðust við jökuiröndina
1890, þar til hann lagði aftur
land undir fót sl. haust með
tilhevrandi bramli, sem heyrð
ist alla leið niður í sveit, og
ferlegum sprungum upp fyrir
feábungu Vatnajökuls.
Nú felasti hann þarna við
©kkur, hrikalega sprunginn
manna, en þær vestustu eiga
að vera í nánd við Kverká,
sem kemur undan jöklinum
vestariega og rennur í Kreppu.
Við höldum því eftir nokkra
leif austur með röndinni og
verður þá næst fyrir okkur
Sauðá. Allar ár eru mikið upp
bólgnar. Og þarna kemur í
Ijós að á sem undanfarin 3 ár
hefur aðeins verið smáspræna
er nú beljandi jökulfljót. Það
er næsta á undan jöklinum,
Kringilsá, líka, en við höfum
spurnir af því að upptök Jök-
ulsár á Brú séu miklu vatns-
minni en áður var, svo þetta
kemur allt út á eitt þegar
niður í byggð kemur, því Jök-
uisá er þá búin að innlima
bæði Sauðá og Kringilsá. Aft-
ur á móti er það allt annað
en þægilegt að hafa allt í einu
ófært jökulflj'ót eins og Sauðá
íyrir framan bílana. Það er
slæmur farartálmi, en ekki þó
óyfirstíganlegur. Á þaki
Rauðs er lítill gúmmíbátur,
og á honum rær Carl Eiríks-
son yfir ána, þar sem hún
slær sér út og hefur meðferð-
ir streng. Síðan er bíllinn lát-
inn. blása upp 20 manna
Bóndinn »g húsfreyjan á Brú, fremsta bæ í Jökuldai, Halidór
Sigvarðsson og Unnur Stefánsdóttír og tvö af börnum þeirra.
hár jökulkambur, sv® langt
sem augað eygir í austurátt,
líklega um 45 kílómetra
langur kantur írá Kverk-
fjöllununa út á móts við
Snæfell, svartur í sárið af
sandfokinu og ofar uppriðlað-
ir jakar. Og breiðan inn á
jökulinn eins og hvítt úfið
apalhraun. Magnús Hallgríms-
som, verkfræðingur, hafði
gengið við annan mann þvert
yfir Vatnajökul haustið 1961,
lagt upp nákvæmlega þarna
og komið niður á Breiðamerk-
ursand. Hann rifjar upp að
þá var enn langt barna í jök-
ulröndiina, sem var lág og af-
liðandi og slétt undir fótinn.
Það er erfitt að draga upp þá
mynd meðan við augum blasir
þessí kolsprungni og umbylti
feflekkur, sem nú væri ekki
fær nema fuglinum fljúgandL
Annars hefur skrið Brúarjök-
uls í þetta sinn verið miklu
iminna í sniðum en 1890, þó
hrikalegt sé.
gúmmíbát og mannskapurinn
selfluttur með strengnum yfir
á honum.
Þarna við Sauðána húkir
lítið tjald undir barði. Þar
hittum við dr. Toitman, þýzk-
an kvenjarðfræðing, sem hef-
ur síðan 1929 oft verið við at-
huganir við íslenzka jökla,
m.a. 6 sumur á ýmsum stöð-
um við Vatnajökul* og hefur
skrifað bók um landssvæði
Vatnajökuls. — Mér er mein-
illa við þetta jökulhlaup Brú-
arjökuls, segir hún. Það hef-
ur alveg eyðilagt jarðmyndan-
irnar sem ég skoðaði þegar
ég var hér 1955 og 1956. Nú
eru þær horfnar undir jökul-
inn. Hún hefur í sumar verið
þarna i 11 daga, en lítið
komizt um vegna þess hve
mikið er í ánum og þennan
dag er Páll í Hjarðaraga á
Jökuldal kominn á jeppa til
að sækja hana. Dr. Toitman
er ekki ein á ferð. Hún hefur
fengið með sér unga þýzka
stúlku, Michele Steiensand,
sem kom til íslands í sumar
í heimsókn til frænku sinn-
ar í Grímsnesinu. Michele un-
ir sér sýnilega vel þarha á
öræfunum og nýtur þess að
hafa fengið tækifæri til að
komast þangað með dr. Toit-
man. Fyrst eftir að dr. Toit-
man fór að vera hér, dvaldist
hún jafnan ein á öræfum. —
Þetta er mesta kempa og fylgd
hefur henni þótt óþörf. Kann
auk þess sjálfsagt með fé að
fara eins og margir landar
hennar. Fyrst þegar hún var
talin á að hafa einhvem með
sér á fjallaferðum sínum, kom
hún með dverg, að því er sag-
an segir. Nú beið Páll í Hjarð
arhaga eftir gömlu konunni
fram á kvöld, svo hún gæti
fengið tækifæri til að fylgjast
með okkur á bátnum inn yfir
Kringilsá.
Þarna í tungunni milli Sauð-
ór og Kringilsár fundum við
vestustu mælingastengurnar,
Þegar þeir Austanmenn brut-
ust í hríð og ófærð upp að
jökli í vetur, hafa þeir komið
að stórri jökulsá og eðlilega
talið það vera Kverká, en ekki
varað sig á að Sauðó var orð-
in svo mikið fljót. Við fyrstu
mælingu sást að 250 m. voru
frá stönginni næst jökulrönd-
inni óg mun jökullinn því
hafa verið um það bil að stöðv
ast, aðeins gengið um 250 m.
fram á þessum stað eftir það.
Þarna eru orðnir áberandi hin
ir sérkennilegu Hraukar frá
1890, sem að vísu gætir nokk-
urs fram með öllum Brúarjökli
Hefur jökulbrúnin ekið jarð-
veginum saman og síðan hafa
hraukarnir rotnað og gróið
og eru margir þeirra þaktir
kafgrasi. Þarna una hreindýr-
in sér sýnilega, því allt var
útsparkað af hreindýraspor-
um. f þetta sinn hefur Brúar-
jökull ekki gengið fram að
hraukunum frá 1890. enda
Loks fundust mælingastengurnar frá í vetur. Úfin jökulröndin
i haksýn. Þeir Kjartan Jóhannsson, Magnús Jóhannsson og
Magnús Haligrimsson við að mæla framskriðið á hennL
Vatnajökull ekki eins þykk-
ur og þá var. Hafði Brúar-
jökull reyndar þá ekki hlaup-
ið lengra fram um aldaraðir.
í þetta sinn hefur hann aðeins
gengið niður í efstu haga og
óverulegir gróðurtoppar farið
undix hann, þó svæðið sem
hann hefur nú tekið sé æði
stórt. í fyrrasumar sást til
dæmis ekki til jökuls úr hrauk
unum þarna, en nú blasir við
þaðan hrikalegur, hrannaður
jökulveggur í austur og vest-
ur. Líklega hefur Brúarjökull
gengið 8 km. fram þarna aust-
an megin, en 2—5 vestast.
Nóg landrými, —
hreindýrunum veitt grið
Fáir munu þeir landeigend-
ur, sem þykir gott er land
þeirra minnkar. En eiganda
þessa landsvæðis, Halldóri
Sigvarðssyni, bónda á Brú í
Jökuldal, er ekkert sérlega
sárt um þetta landflæmi, enda
talsvert landrými hjá honum.
Brú á þarna landið frá bæn-
um og upp að jökli, sem mun
vera um 60 km. leið og spilld-
an nær milli Jökulsár á Brú og
Kreppu, sennilega 25 km á
breidd.
— Við hugðumst stækka
túnið, þegar við héldum að
smalamennskurnar færu að
minnka, sagði húsfreyjan á
Brú, Unnur Stefónsdóttir og
hló við, þegar við komum
bangað og ég hafði orð á bví
að mikil nýrækt væri á tún-
inu á Brú. En það tekur ©íit
4—5 daga hjá þeim Brúar-
mönnum að smala á haustin
land sitL
Við áttum erindi að Brú,
höfðum snúið við hjá Kring-
ilsá, sem vall fram kolmórauð
með ísjökum og alls ófær, og
haldið til baka í Fagradal og
norður í Möðrudal, en þaðan
áfram austur þjóðveginn, yfir
Jökuldalsheiði £ Jökuldalinn
til að komast yfir Jökulsána
á brúnni við Brú, sem er
fremsti bærinn í Jökuldal. En
senur bóndans þar, Sigvarður
Halldórsson, hafði ásamt þeim
Ingimar Þórðarsyni á Egils-
stöðum og Hrafni Sveinbjarn-
arsyni á Hallormsstað brotizt
fram að Brúarjökli og sett
upp mælingastengurnar við
röndina sl. vetur og vildu þeir
Jón og Sigurður hafa tal af
honum. En önnur og þriðja
röð mælingastanga var austan
við Kringilsá og Jökulsána.
Sigvarður sagði, að aðkoman
hefið verið hrikaleg í vetur er
þeir félagar komu upp að jökl-
jnum. Þar voru á ferðinni jak-
ar eins og stærðar hús og jök-
ullinn ók snjónum á undan
sér, svo að þeir félagar fundu
hreyfinguna á snjóbreiðunnj,
sem þeir stóðu á. Hinar þungu
drunur í jöklinum, sem var að
springa, mynduðu voldugt
undirspil.
Framhald á bls. 14.