Morgunblaðið - 26.09.1964, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 26. sept. 1964
Stefán Rafn:
íslenzkt mál
ÍSLENZKT talmál, blaðamál og
bókmál; hvor þessara þriggja
flokka væri efni í heilan árgang
af Morgunblaðinu eða öllu held-
ur margar bækur. Hér verður
þó í stuttu máli aðeins drepið á
þetta sígilda efni, þetta æðsta
boðorð fólksins í landinu: Móður-
málið.
Fyrir fáum árum skrifaði ég
blaðagrein um málið á ritum
þeim sem kennd eru við ást og
glæpi og skal því ekki fara frek-
ar út í þá sálma-þótt hins vegar
að góð vísa sé aldrei of oft kveð-
in, en nóg um það.
Ef íslenzk tunga deyr er þjóð-
in búin að glata sjálfri sér.
Illa er nú komjð fyrir þjóð
Egils og Snorra sem ferðast í
fólksvögnum landhornanna á
milli að geta ekki nefnt farar-
tækin annað en „rútur“, sem
ætla mætti, að sé dregið af orð-
inu drykkjurútur. Nú vill svo
vel til að vér eigum ágætt orð í
málinu um þetta, og það fleiri en
eitt: Áætlunarvagn. Farþega-
vagn. Almenningsvagn.
Þegar fjónski málfræðingurinn
og íslandsvinurinn Rasmus
Kristján Rask dvaldi hér á landi
á árunum 1815 til 1816 ferðaðist
hann nokkuð um landið til þess
að kynna sér málið af vörum
alþýðunnar. Hvergi fannst hon-
um málið verra en í sjálfri höf-
uðborginni Reykjavík sem þá
var að vísu hálfdönsk eða vel
það. Það er ekki nýtt að mál
fólks sé talið misgott eftir lands-
hlutum án þess ég ætli að dæma
neitt þar um. En ekki kæmi mér
á óvart þó að stórir kaupstaðir
hefðu betur þegar um er að
ræða hvernig ekki á að tala.
Væri það út af fyrir sig merki-
legt rannsóknarefni fyrir mál-
fræðing.
Þá eru það svokölluð gælu-
nöfn á mannfólki sem ég vildi
minnast á. Um þau er það að
segja að þau eru hreinasta plága.
Eftiröpun á útlendum orðskríp-
umum þykir einstaka fólki ef til
vill fínt, en smekklegt getur það
ekki talizt. Nöfn eins og „Dódó“,
„Sísí“, eða „Lóló“, og tugir hlið-
stæðra nafna stúlkna og pilta
ættu alveg að hverfa.
Um mannanöfn almennt væri
freistandi að skrifa en verður
þó ekki gert að sinni. Ég skal
aðeins minna á að samkvæmt
mannanafnalögunum ber þjón-
andi sóknarprestum skylda til
þess að skíra börn þeim nöfnum
sem eru smekkleg og fara vel í
málinu, en málið er þó ekki
einhlítt. Þannig getur prestur
neitað að skíra fornaldarnöfnum
eins og til dæmis Járngerður eða
Regmvaldur svo eitthvað sé
nefnt.-
Þetta sem nú hefur verið sagt
hefur einkum lotið að talmáli
fólks og væri hægt að halda á-
fram í þeim dúr langa lengi.
Hér skal þó staðar numið með
því að segja frá litlu dæmi ný-
legu. Ég var á gangi hér á aðal-
götu þorpsins í Hveragerði einn
góðviðrisdaginn og mætti þá tíu
ára gamalli telpu dóttur kunn-
ingja míns sem hafði verið las-
inn um nokkurt bil. Spurði ég
telpuna hvernig föður hennar
liði en hún svaraði að honum
væri illt í „fótnum“. Ég kváði en
telpan endurtók það skýrt að
föður hennar væri illt í „fótn-
um“. Ég leiðrétti auðvitað telp-
una en varð þó að orði: Blessað
barn. Hvar hefurðu lært málið?
„En svo mæla börn sem á bæj-
AÐEINS ORFA SKREF
Jg^LAUGAVEG^
REST BEZT-koddar
Endurnýjum gömlu sœng-
urnar.eigum ^dún-og fidurheld ver.
JELJUM ædardúns-og gæsadúnssæng
ur og kodda af ýmsum stærdum.
MALARAMEISTARAR —
HÚSBYGGJENDUR
, , U L B R I K A “
VEGGJAPLAST
er sannkallað undra-efni.
Hefur marga kosti framyfir málningu:
Mikið höggþol,
myndar þykka húð,
má nota sem spartl.
Fyllir holur og teygir sig
yfir sprungur.
Falleg áferð, fín eða gróf eftir vild.
Auðvelt í notkun.
Fæst í öllum málningarlitum.
Einkaleyfishafar:
STEINHÚÐUN HF.
Sími: 23882.
/ Silfurtúni!
Afgreiðsla Morgunblaðsins í Garðahreppi,
vill ráða dreng eða stúlku til að bera
Morgunblaðið til kaupenda við „Hjallana“.
Afgr. Mbl. Hoftúni við Vífilsstaðaveg. —
Sími 51-247.
Stefán Rafn.
um er títt“, segir máltækið. Og
svo eru það blessaðir skólarnir,
skyldu þeir vera alveg saklausir.
Trúi því hver sem vill.
Ég sé að ég er langt kominn
með það litla rúm sem mér var
heimilað hér í blaðinu á um-
ræddum vettvangi, og verð því
að vera fáorður um íslenzkt rit-
mál, blaðamál og bókmál. En
hvernig væri að sumir blaða-
menn og ritstjórar tækju sig til
og lærðu íslenzku, auglýsinga-
stjórar líka. Þeir hefðu áreiðan-
lega gott af því.
„Tek prjón í heimáhúsum",
N. N. Hansdóttir. (Augl. úr dag-
blaði). Þetta má leggja út á fleiri
en einn veg. Til dæmis að þessi
Hansdóttir gangi í hús og leggi
eignarhald á það prjónles er
hana lystir. Eða að hún (fali),
— fái bandprjón eða einhvern
annan prjón eftir skilningi hvers
og eins.
„Vantar stúlku til uppvigtunar",
(Augl. úr dagblaði, nýlega).
Hvenær skyldi maður sjá aug-
lýst eftir stúlku til niðurvigtun-
ar?
„Kápan hafði hangt í glugga".
(Úr bók sem kom út fyrir nokkr-
um árum eftir skagfirzka konu).
Eigi finnst mér tilhlýðilegt að
enda þetta greinarkorn án þess
að geta framlags Ríkisútvarps-
ins til móðurmálsins. Kannast
nokkur hlustenda við að hafa
heyrt á öldum ljósvakans að
þessi eða -hinn togari hafi farið á
saltfiskveiðar?
„Síldin stendur djúpt“. (Rikis-
útvarpið í fréttum, 12. septem-
ber sl. kl. 20). Það er ef til vill
sérvizka úr mér að finnast við-
kunnanlegra að heyra getið um
að síldin liggi djúpt, eða syndi
djúpt.
„í kvöld vildi hann fá ró í sál
sér“. (Ríkisútvarpið. Útvarpssag-
an: Leiðin lá til Vesturheims
eftir Stefán Júlíusson, 21. sept-
ember kl. 21.30). Skrifast auðvit-
að á reikning höfundar. — „f
kvöld vildi hann fá rósemi í sál
sína,“ færi þó betur í málinu.
Ég læt þessi fáu málblóm
nægja í bili, en það er áreiðan-
lega af nógu að taka. — Meira
síðar.
Hveragerði, september 1964.
Stefán Rafn.
P.S.: Leturbreytingar eru mínar.
St. R.

TTiiETkid
M.s Herðubreið
fer vestur um land í hring-
ferð 1. okt. Vörumóttaka á
mánulag og árdegis á þriðju-
dag til Kópaskers, Þórshafnar,
Bakkafjarðar, Vopnafjarðar,
Borgarfjarðar, Mjóafjarðar, —
Stöðvarfjarðar, Breiðdalsvík-
ui og Djúpavogs. Farseðlar
seldir á miðvikudag.
M.s. Herjólíur
fer frá Vestmannaeyjum
kl 13,00 í dag (laugardag) til
Þorlákshafnar, þaðan kl. 17,30
til Vestmannaeyja, þaðan kl.
21,00 beint til Reykjavíkur. —
Surtseyjarferðir skipsins um
helgina falla því niður, enda
á m.s. Hekla að fara tvær ferð
i" á þær slóðir um helgina.
Guörún Hinriksdóttir
Minning
i5ÓÐ kona og merk er látin. Hún
hefur hlotið þá hvíld. sem hún
þráði nú síðustu missirin, og hún
horfði með glöðum huga yfir
móðuna miklu, sem allra bíður
yfir að fara. Hún var kona trú-
uð og ég held að í brjósti hennar
hafi engin efi komizt að um það,
að hennar biði betri og bjartari
heimur handan við gröf og
dauða.
Guðrún Hinrkisdóttir var
fædd að Reykjakoti í Ölfúsi. For
eldrar hennar voru hjónin Hin-
rik Gíslason og Jórunn Magnús-
dóttir sem áttu þar þá Jieima. Þau
eignuðust tíu börn og var Guð-
rún yngst þeirra en sex komust
til fullorðinsára. Hinrik Gíslason
var fæddur að Egilsstöðum í Ölf-
usi 1830. Hann var sonur Gísla
Hinrikssonar og Guðrúnar Jóns-
dóttur konu hans, er þá bjuggu
þar. Hinrik var fjórði maður frá
Sæmundi Gissurasyni bónda og
lögréttumanni á Ölfusvatni í
Grafningi, sem einnig reit Ölfus-
vatnsannál. Kona Sæmundar var
Sigríður Brynjólfsdóttir, lögréttu
manns á Ölfusvatni og er ætt
hennar rakin til Torfa Jónssnar
sýslumanns í Klofa, er þótti einn
stórbrotnasti valdsmaður hérlend
is um sína da.ga. Jórunn kona
Hinriks var dóttir Magnúsar
Eyjólfssonar bónda að Steinsholti
í Leirársveit. Var hann í ættir
fram kominn af hinni kunnu
Hagaætt á Barðaströnd, en móðir
Jórunnar og kona Magnúsar var
Dýrfinna Þorleifsdóttir bónda á
Böðmóðsstöðum í Laugardal Guð
mundssonar. Þorleifur fluttist í
Laugardal undan Skaftáreldum
og kvæntist dttur bóndans á Böð
móðsstöðum Katrínu Eyjólfsdótt
ur ísólfssonar. Þau urðu vel fjár
eigandi og eignuðust margt mann
vænlegra barna og urðu svo kyn
sæl, að á tímabili var meiri hluti
íbúa Laugardalsins afkomendur
þeirra og eru þar allmargir enn-
þá.
Barn að aldri fór Guðrún i fóst
ur til þeirra hjóna Hannesar
Hannessonar og Sigríðar Vigfús-
dóttur að Hvoli í Ölfusi og
dvaldi þar til sautján ára aldurs.
Minntist hún ætíð veru sinnar
þar með ánægju og hélzt jafnan
góð vinátta milli dætra þeirra
hjóna og Guðrúnar.
Þegar Guðrún fór frá Hvoli
fluttist hún til Reykjavíkur til
foreldra sinna, sem þar voru þá
búsett. Fyrstu búskaparár sín
bjuggu þau í Steinsholti þar sem
foreldrar Jórunnar bjuggu, en
mér hefur verið tjáð að sérstök
óhöpp hafi valdið því að þau
fluttust þaðan. Um 1890 fluttust
þau hjón svo til Vesturheims,
enda voru tvö börn þeirra þá
flutt þangað og tvö fóru síðar.
Eitt þeirra var Magnús, sem varð
velmegandi bóndi og sýndi ætt-
jörð sinni þá ræktarsemi þegar
Vífilsstaðahæli og Háskólinn
voru reist að senda hvoru um sig
álitlega fjárhæð og má vel vera,
að hann hafi gert slíkt oftar, þó
mér sé ekki kunnugt um það.
Hinrik lifði lengi vestra og hélt
kröftum og sinni léttu lund fram
undir það síðasta. Talinn var
hann hraustmenni til líkama og
sálar og andaðist í hárri elli
1929, fullra 97 ára.
Árið 1890 gekk Guðrún að
eiga Svein Jónsson frá Stóra-
Kálfalæk í Hraunhreppi. Var
hann lengi formaður í Vestur-
bænum og aflasæll, prúðmenni
hið mesta og ágætur heimilisfað
ir, enda varð hjónaband þeirra
mjög farsælt og annar heimilis-
bragur eftir því. Var heimilið
jafnan mjög samhent og frið-
samt. Þau eignuðust sjö börn og
náðu fimm fullorðins aldri, þau
eru: Sigurður Þorbergur d. 1962
kvæntur Þorbjörgu Guttormsdótt
ur. Var lengi sjómaður á togur-
um, skipstjóri eða stýrimaður.
Hinrik Jónmundur, var lengi
skipstjóri á vélbátum, nú starfs-
maður hjá Bæjarútgerðinni í
Reykjavík, kvæntur Laufeyju
Bæringsdóttur og eiga þau tvær
dætur, Jónína Sigríður sauma-
kona d. 1956, Lilja verzlunar-
stúlka 1944 og Óskar bakari að
iðn d. 1931 þrjú hin síðasttöldu
dóu ógift og barnlaus.
Guðrún Hinriksdóttir var 1
lægra meðallagi að vexti en vel
á sig komin og svaraði sér vel*
dökkhærð og hárprúð, glaðleg á
yfirbragð g afar létt í öllum
hreyfingum, jafnvel fram á elli-
ár. Hún var gædd óvenjulegri
geðró og jafnlyndi, hafði góða
greind og ágætt minni og mjög
greinagóð í allri frásögn. Mjög
voru þau hjón gestrisin og höfðu
ágætt lag á að láta gestum sín-
um líða vel.
Fyrstu búskaparár sin bjuggu
þau hjón í leiguhúsnæði, en árið
1907 reistu þau húsið Brekku-
stíg 10 og bjuggu þar ætíð síðan.
Árið 1924 missti Guðrún mann
sinneftir þrjátíu og fjögurra ára
sambúð. Þarf ekki orðum að þvi
að eyða hvílíkt áfall það var,
jafnmikil eining og jafnan hafði
ríkt milli þeirra. En meiri harm
ar bíða þessarar góðu konu. Eina
og að framan sézt, dóu fjögur
börn hennar á árunum 1931 til
1962 g munu allir geta rennt grun
í hvilík sorg það er og eigi sízt
þar sem jafnmikil eindrægni rík
ir og í þessari fjölskyldu. En
bæði ég og aðrir fylltust þög-
ulli undrun og lotningu, sem
þessi kona sýndi, mitt í dýpt sár
ustu sorgar.
Fyrir um það bil sex árum
tóku líkamskraftur Guðrúnar
nokkuð að bila, svo að hún varð
að leggjast á sjúkrahús, en fór
síðan á Elliheimilið Grund og
hefur dvalist þar síðustu árin, og
fótavist hafði hún litla eftir að
þangað kom, en hélt-fullum sál-
arkröftum fram undir það síð-
asta, en sjónin var orðin mjög
döpur, sá aðeins skil dags og
nætur.
Þess skal svo að síðustu getið,
að allt venzlafólk og vinir Guð-
rúnar, gerðu henni lífið svo létt
sem auðið var með daglegum
heimsóknum að sjúkrabeði henn-
ar og margskonar umönnun
sem hún kunni vel að meta og
var mjög þakklát fyrir. Og við
öll sem þessari góðu og göfugu
konu kynntumst, munum þakka
henni hjartanlega fyrir margar
ógleymanlegar ánægjustundir,
en hún veitti okkur, fullviss um
að hún uppskeri eins og hún
sáði. Blessuð sé minning hennar,
Jóhann Kr. Ólafsson.
VILHJÁLMUR ÁRNASON hrL
TÓMAS ÁRNASON hdL
LÖGFRÆÐISKRIFSTOFA
IDnailarbjnkahtisiiiu. Sitnar 24G3S oj) 1030/