Morgunblaðið - 27.09.1964, Blaðsíða 1

//. blað

I

í
Greville Wynne:
unum á ofsahraða með flaut-
una í stöðugum gangL
Þagar út á flugvöllinn kom,
vissi ég hvert ferðinni var heit^,
ið. I>að var í dögun, sem við
lögðum af stað til Moskvu, í
rússneskri Iljushin-14 herflug-
vél.- í henni voru einn hers-
höfðingi, einn varaofursti og
einn túlkur, og þessa menn
átti ég eftir að hitta næstum
daiglega, næstu sex mánuðina.
Með þeim voru kvenlæknir,
1. kafli.
Frá vörusýningu til Lubyanka
• Samkvæminu var lokið.
Það var farið að dimma, þeg-
ar við fórum út- úr litla sýn-
ingarskálanum í Central Park
í Búdapest, þar sem ég hafði
efnt til samkvæmis í heiðurs
skyni við Viðskiptaráðuneyt-
ið ag aðra ungverska embætt-
ismenn og kaupsýslumenn.
Ásamt með túlknum mín-
um, Pal Ambrus, fór ég út, til
að ganga yfir í farandsýning-
ardeildina mina. Einhverjir
gesta minna höfðu látið í ljós
ósk um að líta aftur á iðnað-
artækin, sem þar voru sýnd.
Ég minnist þess, að Ambrus
virtist hafa horfið yfir veginn.
Ég var allt í einu orðinn al-
einn, en síðan umkringdur af
fjórum mönnum. Einn þeirra
sagði spyrjandi: „Hr. Víín?
Hr. Víín?“ ^
Ég skildi ekki málið. „Af-
sakið“, sagði ég. „Wynne er
nafn mitt.“ Viljið þið tala við
mig?“ Og svo kallaði ég yfir
veiginn: „Pal! Pal! Hvar ertu?“
Hann „kom hlaupandi en
stanzaði þegar hann sá menn-
ina, og þeir töluðu við hann á
ungversku. Ambrus sagði við
, < \ ■•
%
00^SlkS
ÆSm
|gljg
I
- >' >'t L *_Æ
•'v'- v
*
'gg&i
:
Wfc
Wm
Ifflk 4
• ■
Sls# ^ ■ ■ ■■■ iiá ' $
-
':■-■:■?«■
■- •'
■
wá
Wmm

'
■
.
r*®' ^ ' ;
■ :•
■
SSíS
í Moskvu, meðan allt lék í lyndi. Oleg Penkovsky (t.v.) og höfundur í samsæti fyrir kaupa-
héðna.
myrkur. Þegar hér var komið,
var ég búinn að missa allt
tímaskyn ,en ég hlýt að hafa
dúsað þarna í nokkrar klukku
stundir. Svo kom. ég út úr
skúrnum. I>ar léku leitarljós
um dyrnar og þarna voru enn
kvikmyndavélar í gangi. Ég
fór inn um afturdyrnar á
brynjuðum fangelsisvagni, þax
sem hermenn voru fyrir og
ég var fluttur á stað, sem
reyndist vera hið illræmda
Luby ank£if angelsi..
Sannasit að segja get ég
ekki sagt, að þessi handtaka
min hafi komið mér aligjör-
lega á óvart. Síðast er ég hafði
verið í Moskvu — í næstliðn-
um júlímánuði — var ég elt-
ur þegar ég fór til fundar við
vin minn, Oleg Penkovsky,
ofursta. ^Það hafði verið gerð
leit í herbergi mínu, ag Pen-
kvsky sjálfur hafði verið und-
ir eftirliti. Ég komst fljótt úr
landi, en sá Penkovsky,.,sem
ég skildi við, var áhyggju-
fullur og hræddur maður.
Hann vildi jafnvel láta mig
útvega sér byssu, til þess að
geta varið sig.
Penkovsky var að nafni til
varaforseti ráðuneytis utan-
landsviðskipta, eða nánar til
tekið tækni- og vísindadeildar
þess. Þetta var fínt nafn á
flokki manna, sem hafa það að
aðalstarfi að líta eftir eriend-
um viðskiptum og erlendum
kaupsýslumönnum í Rúss-
landi. Flestir í þeim hópi voru
raunverulega í njósnaþjónustu
Sovétríkjanna, en höfðu eins
og Penkovsky, komið úr hern
um og höfðu stundað sérstakt
nám fyrir þetta borgaralega
starf. Aðalhlutverk þeirra var
að ná í erlenda kaupsýslu-
Brezki kaupsýslumaðurinn, sem handtekinn
var af Rússum fyrir njósnir, skýrir frá með-
ferð Rússa á sér — handtöku, réttarrannsókn
og frelsun. Fyrst er sagt frá tildrögunum
mig: „Þetta er allt i lagi, hr.
Wynne, þeir tála vel ensku.“
Svo var hann horfinn.
Bíll hafði stanzað móts við
mig. !>að næsta, sem ég vissi
var, að bruigðið var fyrir mig
fæti og mér ýtt inn í aftur-
sætið á bílnum, sem var rúss-
neskur Moskvits.
Þeir héldu fyrir munninn á
mér og fótur lagðist yfir lík-
ama minn, og síðan var ég
sleginn ofan við vinstra auga
með skammbyssu. Þetta gerð
ist í einu vettvangi — milli
klukkan sjö og fimm mínútur
yfir, föstudaginn 2. nóvember
1962.
Ég lá enn aftur í bílnum
þegar ég raknaði úr rotinu.
Ég var handjárnaður fyrir aft
an bak, og hornin á jakkan-
um mínum höfðu verið rifin
af — eins og í varúðarskyni,
ef ég skyldi hafa einhver eit-
urhylki falin þar. Ég fann
blóðið eftir skammbyssuhögg-
ið um allt andlitið á mér.
Eftir skamma stund stanz-
aði bíllinn. Ég var staddur við
fangelsi — skítuga og við-
bjóðslega stofnun — í útjaðri
Búdapestbongar. Ég var ekki
nema hálfraknaður við, þegar
ég var dreginn að borði, sem
var upplýst af lampa með hlíf
yfir. Mennirnir við borðið
gláptu bara á mig. „Hvað á
þetta að þýða?“, spurði ég
reiðilega. En þeir bara hlágu.
Ég var settur í klefa með
tvöfaldri hurð. Tveir verðir
viku ekki frá mér, allan tím-
ann, annar fyrir utan dyrnar,
á stól, en hinn inni í klefan-
um hjá mér, alla nóttina.
Klukkan var um átta þegar ég
kom þama. Klukkustund síð-
ar heyrði ég smelli , háhæluð
um skóm á steingólfinu á gang
inum úti fyrir.
Nú eru ekki margar konur
í Búdapest, sem eiga hæla-
háa skó, en ég þekkti eina
slíka — Helen Serespyen, lag-
lega, ljóshærða ungverska
stúlku, sem hafði verið túlk-
ur fyrir fyrirtækin mín á fyrri
vörusýningum.
Ég heyrði snökkt. Aðalhurð
in á klefanum var opin. Upp
á von og óvon æpti ég: „Hel-
en!“, og hún svaraði. En hún
var samstundis kefluð ag ég
líka. Þannig vissi ég, að hún
hafði verið handtekin og dreg
in til yfirheyrslu. Löngu
seinna heyrði ég skýrsluna
sem hún gaf við réttarhaldið.
Það hlýtur að hafa verið
snemma morguns, sem ég
lagði af stað. Mér var leyft
að fara á salernið og rétt los-
að um handjárnin, en tveir
menn héldu um handleggina
á mér. Síðan voru handjárnin
sett á mig aftur og mér var
hrint inn í bíl með tjöldum
fyrir gluggum. Tveir menn
settust sinn hvoru megin við
mig en sá þriðji settist hjá
bílstjóranum. Þarna var bíll á
undan okkur og annar á eftir
og við þeystum eftir stræt-
nokkrir rússneskir dátar, allir
í einkennisbúningi, og svo
tveir eða þrir menn í borgara
klæðum. Ég frétti síðar, að
þeir voru búnir að vera í Búda
pest í nokkra daga — og víst
eingöngu mín vegna.
Ég var hungraður og þyrst-
ur, þar eð ég hafði ekki smakk
að mat síðan þádegisverðinn
daginn áður. Allt og sumt,
sem ég hafði fengið var eitt
epli og glas af vatni. Og lækn-
irinn batt um sárið á augna-
brúninni á mér. Eftir einar
sjö klukkustundir á lofti lent-
um við á herflugvelli 1
Moskvu. Þegar ég steig út,
kom á móti mér heil hersing
af Ijósmyndurum og kvik-
myndurum allskonar. Ég gekk
niður stigann með allar um-
búðirnar og leiddur af tveim
mönnum. Ennþá var ég með
handjárnin.
Mér var ýtt inn í skúr og
beið þar matarlaus fram í
menn, sem væru liklegir til
að gefa þeim leynilegar tækni
legar og vísindalegar upplýs-
ingar. Eftir réttarhöldin yfir
mér, hvarf þessi stofnun úr
sögunni, en ég efast ekki um,
að henni hafi skotið upp aft-
ur undir einhverju öðru nafni.
Penkovsky og yfirmenn
hans voru meðal viðsemjenda
minna sem sölumanns fyrir
heilan hóp brezkra iðnfyrir-
tækja. En Penkovsky hafði
einnig gefið brezku og ame-
rísku upplýsingaþjónustunni
mikla vitneskju og frá því í
júlímánuði og áfram, var hon-
um Ijóst, að Rússar væru á
hælunum á honum. Af því,
sem hann sagði mér í júlí,
vissi ég að hann viðhafði ým-
islega varúð og ef nauðsyn
krefði, ætlaði hann að sleppa
út úr Rússlandi við fyrsta
tækifæri.
Fra’mh. á bls. 10.
Greville Wynne á farandsýningu sinni.
«
<