Morgunblaðið - 27.09.1964, Blaðsíða 8

8
MORGU N BLAÐIÐ
r
Sunnuctagur 27. sspt. 1964
‘U
L4|
Framh. af bls. 1.
í Moskvu
Jafnvel áður en ég kom til
Rússlands í júlí, hafði ég rætt
við Rússa þá fyrirætlun mína
að fara með ferðasýningar-
deild.sem verið var að útbúa
á sérstakan hátt, til vörusýn-
inga, og ekki hvað sízt í Aust
ur-Evrópu. Ennfremur ræddi
ég þessa fyrirætlun við nefnd
Penkovskys í júlí, þegar ég
var staddur í Moskvu.
Ég vissi, að það gat verið
nokkur hætta fyrir mig að
eiga frekari samfundi við Pen
kovsky — ef ég þá færi oftar
til Austur-Evrópu.
En mönnum fannst, að ef
ég — eftir að hafa haft allan
þennan undirbúning og nota
hann sem ástæðu til Moskvu-
ferðar — færi svo ekki eða
setti mig í neitt samband við
Austur-Evrópu — þá yrðu
Rússar hárvissir um, að eitt-
hvað meira en kaupsýslusam-
band væri milli okkar Pen-
kovsky. Éig ákvað því, til þess
að hjálpa honum og sanna
mál hans um okkar tíðu sam-
fundi; að ég yrði að fara. Ég
flýtti mér því að verða til-
búinn til að ná í brezku vöru
sýninguna í Búkarest í októ-
ber, enda þótt ég vissi, að
vandræði gætu af því hlótizt.
Ég hagaði þessu þannig, að
ég fór í bíl í fylgd með ferða-
sýningardeildunum, alla leið
til Ungverjalands, og sendi
þær síðan áfram til Búkarest
með fulltrúa mínum. Ég varð
eftir í Ungverjalandi til að
hitta stjórnarvöld þar og fá
þau til að leyfa, að þegar sýn-
ingardeildir mínar kæmu frá
Rúmeníu á leið heim, þá gæt-
um við haft einkasýningu í
Unigverjalandi. Þetta var góð
kaupsýsluhugmynd.
Þessi heimsókn mín til
Búdapest var ólík mörgum
hinum fyrri ferðum mínum.
Jafnskjótt sem ég kom inn í
Duna-hótelið, hitti ég þennan
unga mann, Ambrus, við af-
greiðsluborðið. Hann leit á
mig, og skrifstofustjóri hótels
ins saigði: „Ó, hr. Wynne, er-
uð þér kominn með farand-
sýninguna yðar? Ég hef séð
hana. Ætlið þér að hafa sýn-
inguna hér í Búdapest? Ef þér
þurfið túlk, eða einhvern að-
stoðarmann; þá er þessi ungi
maður stúdent og getur hjálp-
að yður.“
Hann sagði mér, að hann
hefði lokið stúdentsnámskeiði
og langaði til að vinna í ferða
skrifstofunni. Vitanlega var
nú eniginn ferðamannatími —
svo að hann var á lausum kili,
og hann vildi gjarnan hjálpa
mér og túlka fyrir mig. Ég
tók hann því, í viðbót við
Helen Serespyen, þar eð við
gátum búizt við fjölda sýn-
ingargesta.
Hann ætlaði að segja mér
einhverja reyfarasögu um til-
raun sína til að strjúka út úr
Ungverjalandi. Ég flýtti mér
að segja: „Því hef ég enigan
áhuga á. ... “ Já, hann var of
sleipur og of fróður.
Ég hitti yfirmann brezku
deildarinnar hjá verzlunarráð-
inu, -sem bauð mér í hádegis-
verð og spurði mig spjörunum
úr, hvernig ég hefði byrjað
kaupsýslu, um sambönd mín
og í hverskonar kaupsýslu ég
værL
Hann spurði^mig" margs og
um nauðsyn fram, þar eð ég
hafði komið til Ungverjalands
reglulega, síðustu tíu árin, svo
að þessir menn hlutu að vita
öll deili á mér. Loks var það
að samkomulagi, að ungversk
kaupsýslufyrirtæki skyldu
koma á sýninguna mína, þeg-
ar hún kæmi frá Rúmeniu
Þagar ég hafði gengið frá öllu
þessu, fór ég aftur til Vín,
tók þar flugfar til Búkarest,
og hitti þar deildirnar mínar
á vörusýningunni. Þegar
henni lauk fóru deildirnar aft
ur til Búdapest, en ég flaug
nokkrum dögum áður til Vín,
þar sem óg hafði mælt mér
mót við konuna mína.
Nú hugsaði ég: Þeir hafa
bersýnilega auga með mér, en
hinsvegar er ég ekki að hafast
neitt rangt að. Eftir langa
helgi með konunni í Vín, fór
ég í bílnum mínum, sem ég
hafði skilið þar eftir í austur
leiðinni, yfir landamærin og
inn í Ungverjaland.
Ég hafði ekkert færi á að
frétta það, að meðan ég var
að aka í bílnum mínum frá
Vín til Búdapest, í vikunni á
undan, eða 24. október, að þá
var verið að taka Penkovsky
Helen Serespyen. Greinar-
höfundur, er heyrði smella í
háhælaskóm hennar í fang-
elsinu í Búdapest, þar sem
Rússar létu ræna honum, tók
myndina sjálfur, nokkrum
dögum fyrir handtöku sína.
fastan í Moskvu. Það var mik-
il áhætta fyrir þá að hleypa
mér frá Búdapest til Vínar,
enda þótt ég hefði skilið tösk
una mína eftir í gistihúsinu.
Ef til vill hafa þeir ekki í
fyrstunni vitað, hvaða hlut-
verki ég hafði gegnt í sam-
bandi við Penkovsky. Þeir
hefðu vel getað tekið mig á
leiðinni til Vín eða þá í Rú-
meníu. En það gerðu þeir
ekki.
Gestgjafinn forvitni
Þegar ég kom til Búdapest,
miðvikudaginn 21. október,
beið Ambrus mín í Duna-hó-
telinu. „Ah!“, sagði hann. „Á
mongun vil ég fara með yður í
heimsókn til afa míns og
ömmu. Þau eiga heima á lítilli
eyju, rétt utan við Búdapest
— eyju í Dóná. Þar er
skemmtilegt og rólegt. Þetta
er afskaplega falleg eyja, og
ég veit, að þau hafa gaman af
að sjá yður.
Mér leizt ekki allskostar á
þetta, og kvaðst ekki vita,
hvort ég yrði viðlátinn, en þá
vissi hann, að ég var hvengi
ráðinn fyrr en um kvöldið.
Hann sagði því: „Jæja, ef þér
getið komið kl. 10 f.h., yrði
það nógur tími.“
„Gott og vel, ég skal koma.“
Klukkan 10 beið Ambrus
því niðri í gistihúsinu, en ég
sagði: „Því miður, Pal, ég get
ekki komið. Ég hef stefnumót
annarsstaðar." Sannast að
segja, hafði ég sett einu fyrir
tæki þetta mót fyrr um mong-
unin, til þess að hafa afsök-
un. i .
Ég kom aftur klukkan tvö
og það stóð heima, að Ambrus
beið þarna enn. „Komdu út
og fáðu hádegisverð með mér,“
sagði ég. _
Hann sagði: „Ég veit af á-
gætu litlu matsöluhúsi, rétt
hjá ferjunni. En komdu nú og
heimsæktu afa og ömmu.“
„Það vil ég ekki“, sagði ég.
„Finndu út hvenær ferjan fer,
og ef það reynist hentugt,
skulum við fá okkur hádegis
verð í matsöluhúsinu þar í
grenndinni.“
Hann bað mig að aka eftir
mjög þröngri götu. Ég komst
með bílinn hálfa leið og leizt
þá ekki á það. „Ég held, að
bíllinn hafi ekkert gott af
þessu, Pal“, sagði ég.
Hann fór út úr bílnum og
æpti hátt á ungversku, sem ég
skil fáein orð í. „Hvað ertu að
igera?“ spurði ég. „Kalla á
ferjumanninn“, sagði hann.
Þá kom gamall maður
hlaupandi upp stíginn og þeir
töluðu eitthvað saman. Ég lét
vélina ganga og var tilbúinn
með afturábak, því að mér
leizt bara ekkert á þetta. En
þá sá ég á milli trjánna gam-
alt hús, en enga ferju. Ég veit
það ekki fyrir víst, en mér
dettur í hug, að hefði ég farið
klukkan tíu um morguninn
eftir þessum stíg, þá hefðu
Rússarnir, sem ég hitti síðar
í flugvélipni beðið mín í hús-
inu og yfirheyrslurnar byrjað
þar.
Hvemig hafði ég komið mér
í þessa klípu í Búdapest? Fyr
ir stríð hafði ég lagt stund á
verkfræði í háskólanum í
Notthingham og síðan lokið
vélfræðinámi hjá stórri véla-
verksmiðju. Ég gekk í herinn
snemma í stríðinu og varð síð
ar foringi. Eftir stríð varð ég
söluverkfræðingur hjá fyrir-
tæki, sem seldi rafmagnsvarn
ing, og það leiddi af sér marg-
ar ferðir til mangra ráðgef-
andi fyrirtækja í sölu-
mennsku. í þessu starfi hafði
ég síðustu 12 árin verið full-
trúi fyrir samband átta sjálf-
stæðra félaga, sem framleiddu
þung’aiðnaðaráhöld, allt frá
heilum verksmiðjum niður í
sérhæfðar vélar — heilar raf-
magnsstöðvar, sementsstöðvar,
skipaútbúnað o.s.frv.
Á þessum tíma hafði ég átt
mikil viðskipti fyrir hin ýmsu
félög, bæði í Vestur- og Aust-
ur-Evrópu. Þegar ég var að
undirbúa ferðir mínar til Sov
étríkjanna þurfti ég að fara
margar ferðir í viðskiptasendi
ráðið sovézka í Highgate. Og
stundum varð ég líka að hitta
viðskiptaráðunautinn í sov-
ézka sendiráðinu, mann að
nafni Palov. Hann er nú ekki
lengur í London.
Heimboð
Meðal þeirra manna, sem
ég hitti í Highgate, snemma
Lagrt á hættu
Ég varð nú um kyrrt í Búda
pest og fór víða í viðskiptaer-
indum 1 þrjá eða fjóra daga.
Þetta gekk nú óþarflega
smurt, og blekkti mig vitan-
lega ekki, en ég sagði við sjálf
an mig: „Líklega er bezt að
hafa hann einhvers staðar
nærri sér“. Ég bað hann því
að hitta mig í matsalnum kl.
átta.
árs 1960, var maður að nafni
Kulikov — hann er heldur
ekki lengur í London. Ég
samdi við hann um það, að
kunnáttumenn frá félögunum
sem ég hafði umboð fyrir,
færu til Moskvu og héldu þar
fyrirlestra og hittu að máli
forystumenn iðnaðar Sovét-
ríkjanna.
Kulikov spurði mig spjör-
unum úr og loks, hvort ég
vildi ekki fara og hitta Pav-
lov i Sovétsendiráðinu. Þetta
varð í þriðja skipti, sem ég
hitti Pavlov.
Við sátum og fengum okkur
hressingu, og töluðum saman
og Pavlov saigði: „Jæja, hr.
Greville Wynne heldur ræðu
á fundi í Moskvu um brezk-
sovézk viðskipti. StóreflLs
altaristafla af Lenín gamia
lafir á veggnum fyrir aftan
hann.
Wynne, þér hafið umboð fyrir
þessi fyrirtæki. Þér gætuð víst
ekki komið því í kring, að
Kulikov og nokkrir starfs-
bræður hans fengju að heim-
sækja þessi fyrirtæki?“ Hann
nefndi tvo eða þrjá á nafn, og
ég saigði: „Jæja, má ég þá
hringja strax?“
Ég greip símann og gekk
frá þessu þá á stundinni í
skrifstofu Pavlovs. Þið skiljið
þeir urðu að sannprófa mig,
því að þeir höfðu aldrei rek-
izt á það fyrr, að einstaklinig-
ur eins og ég ferðaðist fram
og aftur til Moskvu og lepp-
ríkja Rússa, sem fulltrúi fyrir
svona margskonar iðnaðarvör
ur.
Pavlov spurðL hvort Kuli-
kov mætti koma í skirfstof-
una mína. Ég samþykkti það
strax og fór þá þegar með
hann, fyrst í skrifstofu mína
í City og síðan í einkaskrif-
stofuna mína, sem er í út-
byggingu við húsið mitt.
Þetta var í fyrsta sinn, sem
nokkur Rússi hafði komið
heim til mín. Eftir nokkra
drykki var Kulikov brosandi
og í prýðilegu skapi.
Þrem döigum síðar fór ég
í rússneska sendiráðið og tók
þar með mér Kulikov og ann
an mann til, að nafni Rudov,
til þess að fara með þá norð-
ur í land með járnbraut og
skoða hinar ýmsu verksmiðj-
ur.
Kulikov tók upp tvær járn-
brautarávísanir upp á þriðja
flokks farmiða. „Já, en hr.
Kulikov", sagði ég og lézt
vera afskaplaga hissa, „vest-
rænir kaupsýslumenn fara
aldrei á þriðja farými, heldur
alltaf á fyrsta“. Ég ákvað nú
að gamna mér dálítið á kostn
að Pavlovs. Ég greip símann
og hringdi í hann. „Hr. Pav-
lov — þér igetið ekki látið það
viðgangast, að samstarfsmenn
yðar ferðist á þriðja farými“,
Pavlov gekk inn á að breyta
ávísununum. Ég held, að Kuli
kov og Rudov hafi verið
fyrstu Rússarnir, sem ferðuð-
ust yfirleitt á fyrsta farými 1
Pullmanvagni.
Þeir skemmtú sér vel og
fengu igóðar móttökur í verk-
smiðjunum og við vorum sam.
an allar tómstundir okkar i
þrjá eða fjóra daga. Skömmu
seinna hringdi Kulikov til
mín heima hjá mér eitt kvöld
og sagði: Ég þarf að tala við
yður hr. Wynne. „Sjálfsagtl
„Með ánætgju“, sagði ég. „Já,
hr. Wynne, en bara ekki heima
hjá yður.“
Það var dimmt og hann ’
vildi ekki hitta mig í björtu.
Hann hafði ákveðið að hitta
mig við hliðið á garði einum
í Chelsea. Við sátum á bekk
í rigningunni, rétt hjá styttu
Carlyles. Regnið seitlaði nið-
ur af barðinu á rússneska hatt
inum hans.
„Við vitum, að þér eigið
manga vini í iðnaðinum, hr.
Wynne“, hóf hann mál sitt
„Ef þér gætuð hjálpað okkur
til að ná í nýjungar — þér vit
ið — uppfinningar og þesshátt
ar, þá höfum við áhuga á nýj
ungum og nýjum hugmynd-
um. Ef til vill gætuð þér náð
í einhverjar vöruskrár eða þá
teikningar — hvað sem er. Ef
þér gætuð hjálpað okkur með
þetta, mundum við alltaf
verða yður vinveittir.“
Viðskiptagrundvöllur
Hann hélt áfram: „Við skylð
um sjá til þess, að þér gæt-
uð fengið mikií viðskipti í
Moskvu. Við viljum sem sá
ekki vinna með öðrum en yð-
ar líkum, hr. Wynne“.
Ég svaraði: „Hr. Kulikov.
Auðvitað hef ég viðskipti við
mörg fyrirtæki og hvað sem
þér viljið fræðast um þau,
skal ég hjálpa við með á-
nægju. Ég skal fara með yður
til þeirra og kynna yður for-
stjórunum. En meira get ég
ekki gert.“
Hann var bersýnilaga ekki
allt of viss um mig. En þar
fyrir gafst hann ekki upp.
heldur skaut honum upp aft-
ur við dyrnar hjá mér, þegar
ég var ekki við. Hann talaði
við konuna mína og honum
var sagt, að ég væri í sölu-
ferð í Vestur-Evrópu. Hann
varð eitthvað vandræðalegur
og fór leiðar sinnar.
Þetta var sýnilega tilraun
hjá þeim til að prófa mig.
Löngu síðar, þegar ég hitti
Pavlov aftur, og nú að Pen-
kovsky viðstöddum, sagði
hann við mig: „Ó, hr. Wynne!
Ég heyri, að þér séuð ekkert
í stjórnmálum — þér eruð hlut
laus, eða hvað? Ég svaraði:
Þar hafið þér hitt naglann á
höfuðið, hr. Pavlov. Ég sæk-
ist ekki eftir öðru en kaup-
skap, góðum kaupskap og heið
arlegum kaupskap.
Þeir höfðu fengið staðfest,
að frá þeirra bæjardyrum séð
var ég ekki pólitískur, nema
að því leyti sem kaupskap við
kom. Allt þetta var vandleiga
skrásett í skýrslu til Moskvu,
en Penkovsky sýndi mér ljós-
mynd af þeirri skýrslu í Lond
on.
Sendinefnd kunnáttumanna
og fyrirlesara frá okkur kom
til Moskvu í desember 1960l
Þetta var í fyrsta sinn sem
einkasendinefnd frá sjálfstæð
um fyrirtækjum ’ hafði heim-
sótt Sovétríkin, því að allar
þær fyrri höfðu verið á veg-
um iðnsambanda. Við vorum
þarna á snærum Tækni-vís-
inda-nefndarinnar, og vitatv.
lega var Fenkovsky þar einn
aðalmaðurinn.
Ég sá oft Penkovsky í við-
skiptaerindum, og átti mörg