Morgunblaðið - 07.10.1964, Síða 15

MiðVikudagur 7. okt. 1964
15
MORGU N BLAÐIÐ
Hæ
hundar ukstur?
eftir Slgurjén Sigurðsson, logreglustjóra
Hinn 3. okt. sl. voru hald-
in þrjú erindi á vegum
Stjórnunarfélags íslands um
hægri- og vinstrihandar-
akstur hér á landi. Mun Mbl.
hirta erindi þessi, sem eru
eftir Sigurjón Sigurðsson,
lögreglustjóra, Eirík Ásgeirs
son, forstjóra, og Sigurð Jó-
hannesson, vegamáiastjóra. f
dag birtum við erindi lög-
reglustjóra.
SAMKVÆMT beiðni for-
manns Stjórnunarfélags Is-
lands hefi ég tekið að mér að
rekja í stuttu máli á þessum
fundi nokkur atriði, er snerta
vinstri handar umferð hér á
landi og hinar helztu réttar-
reglur, sem gilt hafa og gilda
um það efrii. Jafnframt mun
ég skýra frá réttarreglum
þeim um hægri handar um-
ferð, er giltu hér um skeið, en
aldrei komu til framkvæmda.
Loks skal getið að nokkru
undirbúnings vegna mögulegr
ar breytingar í hægri handar
umferð hér á landi í náinni
framtíð.
Ekki er auðvelt að kveða á
um það, hvor umferðarreglan
sé í sjálfu sér betri eða lakari,
hægri handar reglan eða
vinstri handar reglan. Svo virð
ist sem lagareglur um umferð-
arrétt í hverju landi hafi mót-
azt af gömlum venjum í sam-
bandi við umferð á hestum,
hvernig menn báru vopn sín
o. fl. í Kómarrétti var hægri
handar reglan lögfest og hafa
aðferðir við vopnaburð vafa-
laust ráðið þar miklu um, en
eins og kunnugt er gætti á sín-
um tíma mikilla áhrifa frá
rómverskum rétti í lagasetn-
ingu margra Evrópuríkja. Var
hægri handar umferð þannig
ríkjandi hjá öllum stærri þjóð-
um á meginlandi Evrópu:
Rússlandi, Þýzkalandi og
Frakklandi. í sumum löndum
Evrópu var þó lögboðin vinstri
handar umferð, en því hefir
allsstaðar verið breytt á meg-
inlandinu, nema í Svíþjóð, en
þar hefir breyting nú verið á-
kveðin og kemur hún til fram-
kvæmda árið 1967. Eyríkin í
norðri: Stóra-Bretland, írska
lýðveldið og ísland verða þá
að óbreyttu einu ríkin í Ev-
rópu með vinstri handar um-
ferð.
Hin fyrstu ákvæði hér á
landi um umferðarrétt er að
finna i lögum um vegi nr. 57,
22. nóvember 1907. Segir þar
í 56. gr., að vegfarendur, hvort
heldur eru gangandi, ríðandi
eða á vagni eða á hjólum
skulu, þá er þeir mæta ein-
hverjum eða einhver vill kom-
ast fram fyrir þá, halda sér og
gripum sínum á vinstri helm-
ing vegarins eingöngu.
Umferðarréttarregla þessi
var svo seint lögfest hér á
landi, að vopnaburður skipti
ekki máli við ákvörðun þess,
hvort hér skyldi vera vinstri
eða hægri umferð. Hinsvegar
mun þar hafa ráðið miklu um,
að fótaskör kvensöðla var á
vinstri hlið hestsins og vinstri
handar umferð því til muna
ákjósanlegri fyrir kvenþjóð-
ina.
f vegalögum nr. 41, 4. júní
1924, eru ákvæði um umferðar
rétt, efnislega algjörlega sam-
hljóða ákvæðunum frá 1907.
Loks er í vegalögum nr. 101,
19. júní 1933, sérstakur kafli
um ýmsar reglur fyrir umferð
á vegi, en ákvæði eldri laga
um umferðarrétt eru tekin
þar upp óbreytt.
Á árinu 1940 er sú megin-
breyting gerð í umferðarlög-
gjöf hér á landi, að sérstök um
ferðarlög eru sett hér í fyrsta
skipti, svo og nýr lagabálkur
um notkun bifreiða með mikil
vægum breytingum frá eldri
bifreiðalögum. Hvorttveggja
þessi lög höfðu verið vandlega
undirbúin af sérfróðum mönn-
um, en erlend löggjöf höfð að
fyrirmynd.
Eitt hið róttækasta nýmæli
í umferðarlögunum frá 1940 er
að finna í 6. gr. þeirra, en þar
segir, að ökumenn skuli halda
sér hægra megin á akbraut
eftir því sem við verður kom-
ið og þörf er vegna annarrar
umferðar. Þeir skuli víkja
greiðlega til hægri fyrir þeim,
sem á móti koma, en hleypa
fram fyrir sig á vinstri hönd
þeim, sem fram úr vilja. I 7.
gr. 1. mgr. segir síðan: „Þegar
tveir ökumenn stefna svo, að
leiðir þeirra skerast, skal sá
víkja, sem hefur hinn á hægri
hönd, en þó skal sá, er kemur
frá hægri, gæta fyllstu varúð-
ar“. Samsvarandi ákvæði og
hér hafa verið rakin er að
finna í bifreiðalögunum frá
1940 um framúr-akstur á bif-
reiðum.
Með þessum nýju ákvæðum
var hægri handar umferð lög-
leidd hér á landi, en í 17. gr.
umferðarlaganna frá 1940 var
ákveðið, að þau skyldu taka
gildi 1. janúar 1941. Til þess
kom þó aldrei, að lögin gengju
í gildi hvað hægri handar um-
ferðina snertir. Ein ástæðan
fyrir því, að hætt var við
breytingu, var sú, að brezkur
her var þá hér á landi, og bú-
izt var við, að breytingin
myndi valda sérstakri hættu,
er svo stóð á.
Þann 16. nóvember 1940
voru gefin út svohljóðandi
bráðabirgðalög:
Ráðuneyti fslands,
handhafi konungsvalds
gjörir kunnugt: Dómsmála-
ráðherra hefir tjáð ráðuneyt-
inu, að þar sem öll umferð á
vegum landsins hefir aukizt
mjög á þessu ári vegna komu
hins brezka setuliðs til lands-
ins, þyki ekki rétt, að breyt-
ingar þær á umferðarreglum,
sem bifreiðalög nr. 75, 7. maí
1940, og umferðarlög nr. 110,
30. maí 1940, hafa að geyma,
komi til framkvæmda fyrst
um sinn, með því að þær
myndu nú geta valdið óvenju-
legri umferðarslysahættu, sem
ekki var fyrirsjáanleg, er lög
þessi voru sett. Þykir því rétt
að fresta framkvæmd framan-
greindra laga um óákveðinn
tíma.
Með því að ráðuneytið fellst
á, að brýna nauðsyn beri til að
setja bráðabirgðalög skv. 23.
gr. stjórnarskrárinnar um
framangreint efni, telur það
rétt að gefa út bráðabirgðalög
á þessa leið:
1. gr.
Gildistöku bifreiðalaga nr.
75, 7. maí 1940, og umferðar-
laga nr. 110, 30. maí 1940, er
frestað um óákveðinn tíma.
2. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
Árið 1941 samþykkir Alþingi
síðan breytingar á umferðar-
lögunum frá 1940, þannig að
vinstri handar umferð er lög-
leidd á ný, en lögin frá 1940
látin að öðru leyti koma til
framkvæmda.
Sigurjón Sigurðsson.
Skömmu síðar kom hingað
herlið frá Bandaríkjum Norð-
ur-Ameríku, en þar í landi er
hægri handar umferð. Hefði
þá einnig mátt búast við, að
andstæðar umferðarreglur
myndu valda aukinni slysa-
hættu. Reynslan sýndi þó, að
sú hætta var ofmetin og bend-
ir það óneitanlega til þess, að
óþarft hafi verið að breyta á-
kvörðuninni frá 1940 um
hægri handar akstur.
Gerist nú ekkert stórvægi-
legt í þessum málum um all-
langt skeið. En árið 1955 skip-
aði dómsmálaráðherra nefnd
til þess að gera tillögur um
endurskoðun löggjafar um
umferðarmál og bifreiðamál,
svo og reglugerðir um sömu
málefni. Hefir nefnd þessi,
sem enn er starfandi, samið
m.a. frumvarp að gildandi um-
ferðarlögum nr. 26 frá 2. maí
1958, og tillögur að ýmsum
reglugerðum, sem þau lög
gera ráð fyrir.
Umferðarlaganefndin samdi
allýtarlega greinargerð um
vinstri og hægri handar um-
ferð og sendi hana sem fylgi-
skjal með frumvarpi því til
umferðarlaga, sem lögfest var
árið 1958. I greinargerðinni er
m.a. gerð kostnaðaráætlun, ef
til breytingar frá vinstri um-
ferð í hægri kynni að koma.
Voru niðurstöðutölur um 5,6
millj. króna, en samsvarandi
áætlun, sem gerð var vegna
breytingarinnar árið 1940 nam
hinsvegar einungis 50 þúsund
krónum.
Meginkostnaðurinn árið 1958
var talinn felast í breytingu á
dyrabúnaði almenningsbif-
reiða, en breyting á umferðar-
merkjum eða umferðarmann-
virkjum var hinsvegar ekki
reiknuð til gjalda, þar sem alit
umferðarmerkjakerfið átti að
breytast hvort eð var, enda
voru þá engar heildárreglur
um umferðarmerki hér á
landi og sín hver gerð merkja
í hinum ýmsu kaupstöðum.
Allir nefndarmenn í um-
ferðarlaganefndinni voru sam-
mála um, að kostnaður við
breytingu úr vinstri handar
umferð í hægri handar myndi
aukast stórlega méð hverju
ári, sem liði, og væri því sjálf-
sagt að breyta til þá þegar
með nokkrum biðtíma þó, ef
kostir breytingar yrðu taldir
þyngri á metunum en kostnað-
ur sá, áhætta og óþægindi, sem
vitað var eða líklegt mátti
telja, að yrði breytingunni
samfara. Nefndarmennirnir
voru einnig sammála um, að
frá umferðarlegu sjónarmiði
vaeri æskilegt að koma hér á
sömu akstursreglum og gilda í
flestum nágrannalöndunum.
Þótt nefndarmennirnir væru
þannig sammála um, að breyt-
ingin væri æskileg, hlaut fjár-
hagshlið málsins alltaf að
vera álitamál og skipta ríkis-
sjóð og aðra talsverðu. Treysti
nefndin sér því ekki til þess
að mæla einróma með breyt-
ingunni, en samdi umferðar-
lagafrumvarpið miðað við
vinstri handar umferð, en
þannig, að ekki þurfti nema
smá orðabreytingar á fáum
greinum, ef Alþingi vildi lög-
leiða hægri handar umferð.
Ríkisstjórnin, sem lagði frum-
varp umferðarlaganefndar fyr
ir Alþingi sem stjórnarfrum-
varp, var að svo komnu máli
ekki tilbúin til að mæla með,
að hægri handar umferð yrði
upp tekin og engin tillaga þess
efnis kom fram við meðferð
málsins á Alþingi.
Árið 1962 báru tveir alþingis
menn, þeir Kjartan Jóhanns-
son og Birgir Finnsson, fram
þingsálytkunartillögu um að
láta fara fram athugun á því,
hvort ekki væri tímabært að
breyta umferðinni yfir í hægri
handar umferð á íslandi. Mál-
ið fór í nefnd, sem mælti með
því, en tillagan fékk þó ekki
fullnaðarafgreiðslu á því
þingi. Á síðastliðnu þingi var
málið tekið upp aftur. Alþingis
mennirnir Birgir Finnsson,
Matthías Bjarnason, Jón Þor-
steinsson og Jónas G. Rafnar
lögðu til, að hafinn yrði undir-
búningur að breytingu yfir í
hægri umferð. Fór málið aftur
fyrir allsherjarnefnd og var
lagt fyrir vegamálastjóra, Fé-
lag íslenzkra bifreiðaeigenda,
Landssamband vörubifreiða-
stjóra og umferðarnefnd
Reykjavíkur til umsagnar. All
ir þessir aðilar lýstu stuðn-
ingi við hægri umferð og
mælti allsherjarþing þá með,
að tillagan yrði samþykkt,
sem og varð.
Er þáltillagan um hægri
handar akstur, sem samþykkt
var á Alþingi 13. maí 1964, svo
hljóðandi orðrétt:
„Alþingi ályktar að skora á
ríkisstjórnina að láta hefja hið
allra fyrsta undirbúning að
því, að upp verði tekinn hægri
handar akstur hér á land;“.
Eg hefi nú getið nokkurra
atriða, er snerta vinstri handar
umferð hér á landi og skýrt í
stórum dráttum frá lagaákvæð
um og þingsályktunartillögum
um það efni. Áður en ég lýk
máli mínu, vil ég leyfa mér að
fara nokkrum orðum um und-
irbúningsráðstafanir þær, sem
nú er unnið að samkvæmt áð-
urnefndri þingsályktunartil-
lögu.
Með bréfi, dags. 13. ágúst
sl., sendi dóms- og kirkjumála
ráðuneytið umferðarlaganefnd
þingsályktunartillöguna og
bað um endurnýjaða greinar-
gerð nefndarinnar um aðgerð-
ir þær, sem nauðsynlegar
væru til þess að komið yrði á
hægra handar akstri hér á
landi. Ennfremur var óskað
eftir yfirlitsáætlun um kostn-
að, sem því væri samfara. Um-
ferðarlaganefnd vinnur nú að
gagnasöfnun vegna máls þessa
og hefir m.a. leitað til ýmissa
aðila, er veitt geta upplýsingar
um nauðsynlegar aðgerðir á
mismunandi sviðum og gert
kostnaðaráætlun í sambandi
við þær. Hefir m.a. verið ósk-
að upplýsinga um tilgreind at-
riði frá vegamálastjóra, Bif-
reiðaeftirliti ríkisins, borgar-
verkfræðingi Reykjavíkur, öll
um bæjarstjórnum landsins og
strætisvögnum Reykjavíkur,
Kópavogs og Akureyrar. Svör
hafa enn eigi borizt frá öllum
þessum aðilum, en þau munu
væntanlega gefa allgóða mynd
af nauðsynlegum breytingum,
sem gera þarf vegna hægri
handar umferðar og kostnaði,
sem hlýtur að leiða af breyt-
ingunum.
Auk ýmiskonar verklegra
framkvæmda í sambandi við
breytingar á ökutækjum og
umferðarmannvirkjum, mun
reynast nauðsynlegt að skipu-
leggja umfangsmikla leiðbein-
ingarstarfsemi um hægri hand
ar um'ferð, áður en og eftir að
breyting ætti sér stað, svo og
víðtæka löggæzlustarfsemi til
slysavarna. Um öll þessi atriði
mun umferðarlaganefndin
semja greinargerð innan tíðar.
Rök í sambandi við breyt-
ingu eru bæði með og móti.
Það sem helzt mælir með
breytingu er sú staðreynd, að
æskilegt er að skapa samræmi
í umferðarreglum hjá sem
flestum þjóðum. Gildir þar að
nokkru hið sama og um sam-
ræmi í umferð í lofti og á
sjó. Óheppilegt er og getur
valdið hættu, að ólíkar um-
ferðarreglur gildi í löndum,
þar sem öll samskipti fara ört
vaxandi. Langflestar bifreiðir
hér á landi eru útbúnar til
hægri umferðar, þ.e. stýri er
vinstra megin í þeim. Þetta
skipti ekki miklu máli til
skamms tíma, því að það gat
verið nokkurs virði á mjóum
malarvegum að fylgjast vel
með vegarbrúninni. En eftir
því sem umferðarstraumur
eykst, fer það að skipta meiru
máli, að stýri sé við miðju veg
arins, svo að ökumaður geti
fylgzt með umferðinni á móti
Mörg slys hafa þegar orðið af
því, að ökumenn reyna að
fara fram úr án þess að geta
séð fram með bifreiðinni þau
ökutæki, sem á móti koma.
Æskilegt er og, að breytt verði
í hægri umferð, áður en búið
er að ganga endanlega frá nýj-
um umferðarmerkjum um allt
land. Mikið fjárhagslegt atriði
er það og, að sem stendur
mun bifreiðakostur Strætis-
vagna Reykjavíkur það góður
og mikill, að hægt er að láta
þá strætisvagna, sem nú eru í
umferð, duga næstu þrjú árin.
Rök á móti breytingu eru
fyrst og fremst þau, að kostn-
aður við hana hlýtur óhjá-
kvæmilega að verða mikill.
Eigi ber heldur að vanmeta þá
slysahættu, sem breytingin ó-
hjákvæmilega hlýtur að hafa í
för með sér. Draga má þó
verulega úr kostnaði með því
að ákveða biðtíma þar til hin
nýja regla á að taka gildi.
Myndi þá verða gerðar sér-
stakar ráðstafanir í sambandi
við dyrabúnað á þeim bifreið-
um, sem keyptar yrðu til lands
ins á biðtímanum. Úr slysa-
hættu má og draga verulega,
ef skipting yfir í hægri akstur
er vandlega undirbúin, bæði
verkfræðilega, löggæzlulega
og fræðslulega, þannig að mis-
tök I akstri vegna hins nýja
akstursfyrirkomulags yrðu
s^m fæst.
Miklar líkur benda til þess,
Framhald á bls. 27