Morgunblaðið - 27.11.1964, Blaðsíða 10

10
MORCUNBLAÐIÐ
Föstudagur 27. nóv. 1964
I skola reynslunnar
r *
Afmælisviðtal við Asgeir L. Jdnsson
Hann snýr baki í gluggann. Þó
er nú um hann eitthvert fegursta
og frjálsasta útsýni, sem til. er
*" um nokkurn skrifstofuglugga í
aliri Reykjavík, a. m. k. hef ég
hvergi á kontór komið í höfuð-
staðnum þar mér finnst skemmti
legra að virða fyrir mér lands-
lagið út um stofugluggann, því
að hér gefur að líta hvorki
meira né minna heldur en aðal-
djásnið, sem Reykjavík hefur
hlotið frá náttúrunnar hendi —
Tjörnina. Hér blasir hún við úr
suður og suðvesturglugga og er
vitanlega óþarfi að lýsa henni
nánar eða umhverfi hennar með
sínum gömlu stílhreinu bygging-
um.
En það er alls ekki ætlunin að
gera þetta þekka útsýni að um-
ræðuefni hér. Þessari grein er
ætlað allt annað verkefni. Það
er ætlunin að eiga smávegis við-
' tal við manninn sem vinnur á
þessari skrifstofu. Eins og fyrr
segir, snýr hann baki við glugg-'
anum og lætur sig litlu skipta
það sem út um hann sér. Hann
situr við skrifborð sitt og reikn-
ar út skurði í rúmmetrum og
lengdarmetrum eða hann stend-
ur við teiknipúltið og dregur
upp myndir og teikningar af
fyrirhuguðum framkvæmdum í
landiþurrkun eða vatnsveitum
víðs vegar um landið.
Nú mun ekki vera þörf á að
kynna þennan mann lengur eðá
meira a. m. k. ekki fyrir bænd-
um landsins og öðrum þeim sem
láta sig hag og framtíð landbún-
aðarins nokkru skipta. Hér er
vitanlega átt við Ásgeir L. Jóns-
son og engan annan — þennan
mann sem um marga áratugi hef
ur þrammað um víðáttumiklar
mýrar íslands þverar og endi-
langar til að mæla þær og kort-
leggja, svo að hægt sé að rista
fram fen þeirra og dý, þurrka
keldur og kíla og breyta blá-
svörtum bleytumýrum í græn og
grasgefin tún.
Hver er svo ástæðan til þess
að verið er nú að geta um þenn-
an kunna landbúnaðarfrömuð á
prenti?
Hún er sú, að 2. nóv. sl. fyllti
hann sjöunda tuginn. Þá vildu
vinir hans geta um þennan
merka áfanga í lífi hans. Við því
lagði hann blátt bann. Og það
vissum við, að ekki tjóaði annað
en hlýða því banni. En þrátt
fyrir það, var gestkvæmt að
Drápuhlíð 24 þennan dag. Á hinu
vistlega heimili þeirra Ágústu
og Ásgeirs sátu vinir þeirra í
glöðum og góðum fagnaði. — Og
nú þegar afmælisfagnaðurinn er
um garð genginn, og lífið og
stárfið er aftur fallið i annir
hversdagsleikans, þá gríp ég
tækifærið til að fá Ásgeir L. til
að svara riokkrum spurningum
varðandi starf hans og stöðu, fá
hann til að gera nokkra grein
fyrir kynnum hans af bænda-
stéttinni á hinum mörgu liðnu
starfsárum, fá að heyra álit hans
í framtíð landbúnaðarins.
Hér birtast svo spurningarnar
— og svörin.
— Hvað er langt síðan þú
gekkst í þjónustu Búnaðarfélags
íslands?
— Það verður víst að miða við
1. ágúst 1928, og fyrsta starf mitt
var að mæla og gera uppdrátt af
Safamýri og Háfshverfi, vegna
; fyrirhugaðrar áveitu.
— Varð það fyrsta starf þitt
í þágu landbúnaðarins og bænda
stéttarinnar?
— Nei. Ég lauk námi vorið
1922 og réðst þá þegar til Flóa-
áveitunnar. Þar vann ég til sum-
arsins 1928, en þá starfaði ég
stuttan tíma hjá Vegagerð ríkis-
ins: Mældi fyrir nýjum vegum
í Flóa og á Skeiðum, réð vinnu-
flokka í ákvæðisvinnu við undir-
byggingu þessara vega í Flóan-
um og hafði eftirlit með vinn-1
unni. — Eftir þetta tók Vega-
gerð ríkisins upp ákvæðisvinnu
í undirbyggingu vega um nokk-
urt skeið.
— Áður hafðir þú búið þig
rækilega undir starfið?
— Hvað er rækilegt? Mín fag-
lega skólaganga var ekki löng:
Tveggja vetra búnaðarnám við
Hólaskóla þá nokkurt hlé, síðan
utanskólanám, aðallega í stærð-
fræði óg þýzku, því næstnokkurra
mánaða dvöl hjá Heiðafélaginu
á Jótlandi, en þaðan lagði ég út
á ótroðna braut. Ég réðst til
Þýzkalands til náms í svokall-
aðri „kulturtekniskri11 vatns-
virkjafræði (Kulturteohnischer
Wasserbau). Mér er ekki kunn-
ugt um, að annar íslendingur
hafi stundað það nám til þess
tíma. Auk þess las ég jarðfræði.
Ég lauk 6 missira námi með burt
fararprófi í Suderburg vorið
1922 og réðst þegar eftir heim-
komuna til Flóaveitunnar, eins
og fyrr segir.
Þá „þóttist ég maður á mos-
anum“ og ætlaði að gera mikla
hluti. Heppni mín var sú, að ég
vann tvö fyrstu starfsár mín und
ir stjórn eins hins færasta
manns, er ég hefi kynnzt, Jóns
Þorlákssonar, verkfræðings, síð-
ar ráðherra. Ég get, að minnsta
kosti óbeint, þakkað honum að
ég hljóp ekki gönuskeið í mín-
um útlendu fræðum og varð mér
til minnkunar. Mér gafst ráðrúm
í tæka tíð til að átta mig á því,
að margar erlendar fræðikenn-
ingar eiga alls ekki við á íslandi.
Undirbúningsmenntun er nauð-
synleg, og þarf að vera sem ýtar-
legust. en enginn verður fullfær
í starfi fyrr en eftir nokkurra
ára nám í skóla reynslunnar.
— f hverju er starf þitt hjá
Búnaðarfélagi íslands aðallega
fólgið?
— Núverandi starf mitt er
aðallega fólgið í mælingum fyrir
landþurrkun og vatnsleiðslum
ásamt teikningum og áætlana-
gerð í sambandi við þær. Vatns-
leiðsluframkvæmdir bænda hafa
verið miklar á síðustu árum og
munu verða það áfram um nokk-
urt skeið.
Skrifstofustjórastörf mín í
sambandi við Búnaðarþing taka
um það bil 6 vikur á ári. Þar
í er frágangur mála fyrir þingið
og undirbúningur þingtíðinda til
prentunar.
— Skurðgröfumar hafa valdið
byltingu í framræslunni. Hve-
nær komu þær fyrstu til lands-
ins?
— Já, skurðgröfurnar hafa
vissulega valdið byltingu og sú
bylting er enn í fullum gangi.
Fyrsta skurðgrafan var keypt
1919 til að grafa aðfærsluskurð
Skeiðaáveitunnar. Síðan var bún
notuð við aðfærsluskurð Flóa-
áveitunnai;, en þar með var henn
ar verkefni lokið. Árið 1926 var
keypt flotgrafa, er gróf stóra
skurði í Staðar- og Víkurmýrum
í Skagafirði, síðar aðfærsluskurð
Safamýraráveitu og að lokum
skurði í Arnarbælisforum, en þá
voru hennar dagar taldir.
Tvær fyrstu gröfurnar til
skurðagerðar, með túnrækt að
markmiði, komu árið 1942, en
síðan fjölgaði þeim ár frá ári.
__ Geturðu gefið mér nokkrar
tölur um landþurrkunina, fram-
ræsluna, t. d. stærð þurrkaðs
lands, lengd og rúmmál skurða?
— Um stærð hins þurrkaða
lands er ekki vitað. Þeir, sem
mælt hafa fyrir skurðum, hafa
naumast haft undan gröfunum,
þess vegna hefur ekki verið tími
til að mæla landstærðirnar. —
Lengd vélgrafinna skurða mun
vera hátt á 13. þúsund km og
rými þeirra rúml. 52 milljónir
rúmmetra.
— Hvað er búið að rækta
mikið af þessu þurrkaða landi?
— Við úttekt (mælingu) ný-
ræktar hefur ekki verið greint
á milli ræktunar á þurrlendi og
á þurrkuðu landi. Stærð túna er
nú talin um 90 þús. hektarar en
var nálægt 36 þús. ha. um það
leyti, sem vélgröftur skurða hófst
vegna túnræktar. En þessar töl-
ur svara ekki spurningu þinni.
— Hefur landþurrkunin mikið
gildi, þótt landið sé ekki ræktað?
— Blautar mýrar eru lítils
virði í því ástandi sem þær eru.
Sauðfénaður lítur naumast við
þeim nema á vorin, þegar nálin
er að koma upp og síðan sem
vetrarbeit, ef hún kemur til
greina. Sem kúabeit eru þær ó-
nothæfar; aðeins hross gera
þeim nokkur skil. En fáum árum
eftir þurrkun, þótt ekkert annað
sé að þeim gert, breytast þær í
eftirsótt beitiland og jafnvel í
gott slægiuland.
— Það hefur verið tnlað um
auð mýranna. í hverju er hann
fólginn?
— Mýrar byggjast fyrst og
fremst upp af rotnuðum jurta-
leifum og eru því forðabúr af
„niðursoðnum“ næringarefnum.
íslenzkar mýrar einkennast eink
um af mikilli ösku, sem er að
rekja til eldgosa og fokefna.
Þeir, sem líta í kring um sig
í náttúrunnar ríki, sjá víðs veg-
ar, þar sem niðurgrafnir vatns-
vegir eða gil hafa skorið í sund-
ur, svo að næsta umhverfi hefúr
gertþornað, hvernig mýrargróður
inn hefur vikið fyrir valllendis-
gróðri, sem er svo gróskumikill,
að hann liggur í legu, og þannig
hefur það verið á sömu blettun-
um í marga áratugi ef ekki um
aldaraðir.
í þessu sambandi er viðeigandi
að benda á landþurrkunartil-
raun, sem Klemenz á Sámsstöð-
um gerði á árunum 1935 til ’44.
Flatlend mýri með lélegum mýr-
argróðri var þurrkuð og ekkert
annað við hana gert. Ekkert á-
burðarkorn borið á hana. Árið
1935 gaf mýrin af sér 5,6 hey-
hesta af hektara, 1938 24 hesta
og 1944 39,2 hesta. Af svona landi
óábornu fæst ágætt hey, sem
hestar og kíndur eta með beztu
lyst en kýr ekki. Séu aftur á
móti næg steinefni borin á, fá
kýrnar matarlystina.
Hér verður þó að taka fram,
að mýrar eru mjög misjafnar að
frjósemi.
— Viltu gera nokkurn saman-
burð á ræktun sanda og mýra?
— Það er of yfirgripsmikið til
að því verði gerð viðunandi skil
í stuttu máli. Sandar eru mjög
misjafnir til ræktunar, ekki síð-
ur en mýrar. Ef gera á lauslegan
samanburð, þá verður hann al-
mennt þessi: Ræktun mýra er lík
lega rúmlega þrefalt dýrari en
ræktun þurra sanda. Það er fljót-
legra og vandaminna að koma
söndunum í rækt, þeir eru ör-
uggir með að gefa á fyrsta ári
kúgæfa töðu en þeim getur verið
hætt við uppskerubresti í miklum
þurrkum. Vel þurrkaðar og vel
ræktaðar mýrar gefa meiri upp-
skeru með minni áburði en sand-
ar. Hagfræðilegur samanburður.í
þessu sambandi á sums staðar
rétt á sér en annars staðar ekki,
þess vegna skal hér staðar numið.
— Þú hefur starfað meira og
minna í öllum landsfjórðungun-
um. Finnst þér munur á bænd-
um eftir landshlutum — sveit-
um?
— í alla fjórðungana hef ég
komið en ég er ýmist ókunnugur
eða lítið kunnugur í mörgum
sveitum, einkum á Vesturlandi
og Norð-Austurlandinu. Ekki
neita ég því, að ég þykist finna
nokkurn mun á bændum bæði
eftir landsfjórðungum og sveit-
um, en munurinn á milli sveita
sama héraðs virðist mér minni
nú en t.d. fyrir 30—40 árum.
— f hverju er sá munur aðal-
lega fólginn?
— Ef ég grunaði þig um
græzku, mundi ég segja, að nú
værir þú að lokka mig út á hála
braut. Ég mun hafa orð fyrir að
vera ómyrkur í máli, en nú mun
þó varlegast að gæta sín. Gamlir
málshættir segja: „Hver dregur
dám af sínum sessunaut11 og
„Fjórðungi bregður til fósturs“.
í þessu sambandi er fóstrið ekki
einungis fósturforeldrarnir, held-
ur og annað fólk, sem umgengizt
er, ennfremur náttúran s. s. lands
lagið og veðurfarið. Það mun
vera heimslögmál að skapgerðar-
munur sé á hálendingum (fjalla-
búum) og láglendingum, og að
þeim fyrrnefndu hætti til (eða
hafi fyrrum hætt til) að líta nið-
ur á þá síðarnefndu. Til dæmis
hefur mér verið sagt, að svo hafi
verið bæði á Fljótsdalshéraði og
á Suðurlandi, svo að tvö hérlend
dæmi séu nefnd. En nú á dögum
munu lágsveitarmenn ekki
standa hinum að baki. Ef til vill
eimir enn eitthvað af skapgerð-
armun, en hann jafnast smám
saman út af sívaxandi mann-
flutningum og kynblöndun. Ekki
vil ég hætta mér út í mannjöfnuð
milli landshluta — ég kynni að
tala af mér.
— Hefurðu nokkurn tíman — í
huganum — gert samanburð á ís-
lenzkum bændum og erlendum?
— Já — oft — og það hafa
fleiri gert. Danskur búvísinda-
maður, sem hér var á ferð fyrir
löngu síðan, var spurður að því,
hvaða munur væri á dönskum
bændum og íslenzkum. Hann
svaraði á þá leið, að danskir
bændur vissu fátt nema hvernig
þeir ættu að erja jörðina, en ís-
lenzkir bændur vissu flest nema
hvernig þær ættu að erja jörð-
ina.
Þessi ummæli munu ekki hafa
verið út í hött á þeim tíma. Nú
er öldin önnur, en þó mun þessi
mismunur ekki hafa jafnazt út
og gerir ef til vill seint eða aldrei.
íslenzkir bændur hafa frá fyrstu
tíð hugsað um fleira en búskap-
inn, enda er því að þakka, að við
urðum þekkt bókmenntaþjóð.
Hvaða önnur þjóð getur státað
af andansmönnum í bændastétt á
borð við Stjörnu-Odda, Snorra,
Jón Bjarnason í Þórormstungu,
Stephan G., Guðmund frá Nesi
og Vilhjálm á Narfaeyri, svo að-
eins örfá nöfn séu nefnd?
Ég kann ekki að dæma um,
hvort íslendingar eru jafnvitrari
en aðrar þjóðir. Ýmsir halda þvi
fram. Og vel má vera, að land-
námsmenn hafi verið af betri
enda sinnar samtíðar, en svo
mikið er víst, að okkar harðbýla
fósturland hefur gefið börnum
sínum tækifæri til að þroska hin-
ar meðfæddu gáfur (Intelligenz)
og alls ekki veitt næði til að
svæfa þær með sællífi í hugs-
analausu svefnmóki.
Löngum var ég læknir minn,
lögfræðingur, prestur,
smiður, kóngur, kennarinn,
kerra, plógur, hestur.
Er ekki þessi vísa Stephans G.
lykillinn að hinu fjölþætta mann-
viti íslenzkrar bændastéttar?
Er það ekki sígilt náttúrulög-
mál, að sérhvert upphaf á einnig
sinn ændi? Lífverur fæðast,
þroskast, hrörna og líða að lok-
um út af, og að síðustu þurrkast
tegundir út af yfirborði jarðar.
Mannverunni er einnig spáð þess
um endalokum, og að þá taki skor
dýrin ef til vill við yfirráðum
jarðar. En er á meðan er, og í því
sambandi óska ég þess, að ís-
lenzkir bændur megi sem lengst
halda velli sem hugsandi vits-
munaverur. Þess vegna hugsa ég
til þess með hryllingi, ef til þess
kæmi, að landbúnaðurinn yrði
gerður að eins konar verksmiðju-
samstæðu, þar sem hver „bóndi“
ynni sama handtakið frá morgni
til kvölds alla sína „búskapartíð“.
Ég sé fyrir mér slappa mann-
veru með sljóu svefnþrungnu
augnaráði reika heim til sín af
vinnustaðnum; þegar heim er
komið lyppast hún niður í sætið,
tekur ekki bók í hönd en starir
gleðivana augum fram fyrir sig.
Vitsmunaneistinn er svæfður,
hefur misst flugtakið. Þessa
mynd, sem að vísu er lánuð úr
erlendu verksmiðjuhverfi, verð-
ur mér á að bera saman við hið
glaðlega, gáfulega yfirbragð nú-
tíma bænda á íslandi.
— Það eru komnar þrettán
spurningar. Ekki dugar það. Mig
Iangar líka til að bæta a.m.k.
einni við. Finnst þér vera heppi-
legt form á stjórn búnaðarmála
að því er varðar opinber afskipti
eða íhlutun um búnaðarmál?
— Að mínu áliti er formið ekkl
aðalatriðið. Ég mundi aðeins
æskja smávægilegra breytinga,
en sem ef til vill gætu þó reynzt
viðkvæmar. En aðalatriðið er, að
nauðsynjamálin nái fram að
ganga og þá í réttri röð, en til
þess að svo megi verða þurfa
broddarnir á hverjum tíma að
vera starfi sínu vaxnir og kunna
að velja sér ráðgjafa.
— Viltu segja mér eitthvað um
álit þitt á framtíð landbúnaðar-
ins?
— Ég hef bjargfasta trú á
góðri framtíð landbúnaðarins.
Jafn frjósamur mýrarjarðveg-
ur og hér á íslandi mun óvíða
finnanlegur. Hinn nóttlausi,
bjarti sumartími bætir mikið upp
lágt og óreglulegt hitastig, enda
hefur það sýnt sig, að grasupp-
skera af vel hirtum túnum gefur
lítið eftir uppskeru í nágranna-
löndunum. Við fáum einnig ótrú-
lega mikla uppskeru af korni og
garðávöxtum, og þó eigum við
mikið eftir að læra við þá fram-
leiðslu. Véltæknin við landbún-
aðinn, sem sums staðar er- ef til
vill ýmist of eða van, hefur
breytt ýmsum erfiðustu verkun-
um (sem áður þóttu) í unglinga-
gaman.
Þeir bændur, sem þegar hafa
komið sér vel fyrir með ræktun,
búpening og húsakost, hafa á-
gæta afkomu, og sanna þar með,
að það er hægt að lifa góðu lífi
í sveit á íslandi. En því miður
hefur fjöldi bænda misst af
strætisvagninum — eins og nú er
tízka að orða það — og berjast
því í bökkum. Það eru misjafnir
menn í bændastétt eins og í öðr-
um stéttum þjóðfélagsins. Síðan
á stríðsárum hefur fólksflóttinn
úr sveitunum verið eitt helzta á-
hyggjuefni þeirra, sern eftir hafa
setið og raunar fleirum. Og víst
er sárt að sjá góðar bújarðir —
stundum vel hýstar — fara í
eyði. Framleiðslan gengur þó
ekki saman heldur þvert á móti
þróast með hverju nýju ári, en
þrátt fyrir það veldur auðn
sveita, sveitahluta og einstakra
Framhald á bls. 17