Morgunblaðið - 19.01.1965, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 19.01.1965, Blaðsíða 10
10 MORCU N BLAÐIÐ Þriðjudagur 19. janúar 1965 Hvað er hægt að gera til að efla íslenzk raunvísindi? í D A G halda áfram svör vísindamanna við spurn- ingu blaðsins um, hvað hægt sé að gera til eflingar raunvísinda hér á landi. — Fimm vísindamenn og for- ystumenn um vísindamál svöruðu spurningunni í blaðinu sl. sunnudag. í dag svara spurningunni 6 menn. Fleiri munu bætast í hópinn, enda hefir þetta efni vakið marga til um- hugsunar og mun vonandi verða til þess að sem flest sjónarmið komi fram um þessi efni. Jakob Gislason, raforku- málastjóri, segir: RAUNVÍiSINDIN eru í eðli sínu alþjóðleg og það er trauðla hægt að telja neina sérstaka grein þeirra eða sér- stakrar vísindarannsóknir til sérstaks þjóðernis. En þó leggja ýnxsar þjóðir misjafn- lega mikla áherzlu á ýmsar vísindagreinar og sinna viss- um rannsóknarverkefnum fram yfir önnur. Eru það þá oftast séreinkenni í náttúru landsins og sérhagsmunir þjóðarinnar, sem ráða verk- efnavali og vísindalegum áhugamálum hennar. Fer það þá venjulega eða oft og einatt saman, að hin sérlegu einkenni í náttúru landsins skapa vísindamönn- unum sérstaklega góð skil- yrði til vísindaiðkunar á viss- um sviðum og svo hitt að hagsmunir þjóðar þeirrar, sem landið byggir, eru að meira eða minna leyti tengdir vissum sérkennum landsins. í þessum skilningi getum við talað um íslenzk raunvís- indi, þau sem bezt skilyrði eru til að iðka hér á landi og þau, sem skipta hag þjóðar- innar mestu máli. Sem dæmi slíkra greina raunvísindanna má nefna fiskifræði og hafrannsóknir, jarðfræði og ýmsar greinar hennar, jarðmyndunarfræði, jarðeðlisfræði, jarðhitafræði, svo og vatnafræði í víðri merkingu, jöklafræði, jarð- skjálftafræði, viss heimskauta- fræði og einnig veðurfræðina og er þessi upptalning á eng- an hátt tæmandi. Engin þess- ara fræðigreina er alveig sér- stök fyrir ísland og flestar þeirra stundaðar af kappi í öðrum menningarlöndum, en hér á landi beinast rann- sóknir innan þessara vísinda- greina fyrst og fremst að því, sem sérkennilegt er fyrir land okkar. Hvað er þá hægt að gera til að efla íslenzk raunvísindi í þeim skilningi, sem hér hefur verið sett fram? Þeirri spurn- ingu má svara á þá leið, að um skilyrði til eflingar vís- indaiðkunar og rannsóknar- starfa gildi hér á landi, al- mennt tekið, hið sama sem í öðrum löndum. Það þarf að igefa ungum hæfileikamönn- um kost á að afla sér full- komnustu visindalegrar undir- búningsmenntunar, sem hægt er að fá. An vísindamanna verða engin vísindi til. Það þarf síðan að skapa þessum mönnum viðunandi skilyrði til vísindastarfa hér' heima á íslandi. Óhjákvæmilegt er að bjóða .efnilegum ungum vís- indamönnum góð laun og tryggja þeim viðunandi lífs- kjör hér heima, því mjög er sótzt eftir slí'kum mönnum um allan heim. Og jafnframt þarf að koma upp igóðum vís- indastofnunum velbúnum af rannsóknartækjum, bókasöfn- um og öðru, sem tilheyrir. Allt þetta kostar að sjálf- sögðu æði mikið fé og aldrei munum við í þessu efni geta keppt að fullu við fjölmennar og auðugar þjóðir í öðrum löndum. Má því búast við, að freisting verði alltaf mikil hjá ungum menntamönnum að sækjast eftir tilboðum er- lendis frá um há laun og góð kjör og að láta heillast af mikilvægum verkefnum og spennandi rannsóknarstörfum undir fullkomnum vinnuskil- yrðum og vonum um frægð oig frama hjá stærri þjóðum. En án íslenzkra vísindamanna starfandi á fslandi er ekki um nein íslenzk raunvísindi að ræða. Það er því alla vega augljóst mál, að til þess að efla islenzk raunvísindi verð- um við að veita til þeirra ærnu fé til muna meiru en enn er gert. ( í því sambandi mætti einn- ig leiða hugann að því, að vel unnin og árangursrík vísinda- störf er draga að sér athygli annarra þjóða, sikapa einnig töluverða möguleika á að fá hingað til landsins erlent fé til eflingar íslenzkri vísinda- starfsemi. Þegar íslenzkir vís- indamenn hafa sýnt getu og áhuga í vissum greinum raunvísinda og þegar um það er að ræða að skilyrði til slíkra rannsókna eru betri hér á landi en' annars staðar, þá stendur oft til boða að fá til þeirrar vísindaiðkunar fjár- hagslegan stuðning erlendis frá, er um getur munað hjá svo lítilli þjóð, sem við íslend- ingar erum. Raunvísindastofnun Há- skóla íslands og þær rann- sóknarstofnanir, sem frum- varp til laga um rannsóknir í þágu atvinnuvaganna gerir ráð fyrir, munu án efa efla raunvísindi á íslandi, ef vel verður að þeim búið. Að tryggja þeim góð þróunarskil- yrði er því eitt af því, sem hægt er að gera til að efla ís- lenzk raunvísindi. Milli slíkra rannsóknarstofnana er að sjálfsögðu eðlileg verkaskipt- ing, sem byggist á skiptingu á ýmsar vísindatgreinar, en hitt er ekki síður nauðsynlegt að góð samvinna sé á milli ýmsra rannsóknagreina. „Hóp- vinna eða „Teamwork" er nauðsynleg og óhjákvæmi- leg við hin margvíslegustu verkefni raunvísindarann- sókna, svo sem Surtseyjar- rannsókn og sitthvað annað. Jafnframt er nauðsynlegt að yfirleitt séu mikil og góð kynni meðal raunvisinda- manna í ýmsum greinum ag þeim gefist tækifæri til þess að ræða sín á milli viðfangs- efni sín og vxsindaleg áhuga- mál. Er ástæða til að gera beinlínis skipulegar ráðstaf- anir til að auðvelda þetta. Hvað snertir rannsóknarstofn anir, sem komið er upp, þá er viðsjárvert að dreifa þeim alltof mikið sitt á hvorn stað- inn og ber heldur að safna saman rannsóknastofum ýmsra greina, svo sem við getur átt, í rannsóknarmið- stöðvar á þann hátt sem gert er víða með erlendum þjóðum á seinni árum og svo sem nú er að nokkru áformað að igera að Keldnaholti við Reykjavík. Kannske má í fáum orðum segja, að íslenzk raunvísindi verði efld með því að veita enn fleiri efnilegum mönn- um skilyrði til þess að afla sér fullkominnar vísinda- menntunar, að veita enn meira fé til raunvísindaiðkun- ar og rannsókna hér á landi, að tryggja það skipulagslega enn betur en hingað til hefur verið gert, að sinnt verði öll- um þeim raunvísindarann- sóknum og sérstöku rann- sóknarviðfangsefnum, sem ís- lenzk teljast samkvæmt þeirri skilgreiningu er gefin var hér að framan, til dæmis með því m.a. að koma á fót allsherjar vísindaráði er hafi það að sér- stöku verkefni að vaka yfir þessu. Og loks að auka enn meir samvinnu og samskipti við erlendar vísindastofnanir og vísindamenn á þann hátt að íslenzk raunvísindi verði í senn íslenzk og þó um leið lif- andi grein á meiði alþjóðlegr- ar vísindastarfsemi. Jakob Gíslason raforkumálastjóri. Jón Jónsson, forstjóri Fiski- deildar, segir: Takmark hagnýtra fiski- rannsókna er að afla þeirrar þekkingar, sem nauðsynleg er til skynsamlegrar nýtingar fiskistofnanna. Þessarar þekk- ingar er aflað með kerfis- bundnum athugunum á eðlis- háttum fisksins sjálfs, áhrif- um umhverfisins og áhrifum veiðanna á fiskistofnana. Rannsóknir á eðlisháttum fisksins eru t.d. fólgnar í at- huigunum á hrygningu fiska, árgangaskipan, vexti, fæðu, göngum o.fl. Með rannsóknum á umhverfinu er t.d. átt við athuganir á hinu eðlisfræði- lega og efnafræðilega ástandi sjávarins, svo og svifdýrum sjávarins, bæði plöntu- og dýrasvifi. Þetta hvorttveggja er grundvöllurinn fyrir mati okkar á áhrifum veiðanna á stofninn, en þar til kemur einnig nákvæm þekking á hinni raunverulegu sókn í einstöku tegundir á ákveðn- um svæðum og tímum. Nú er svo komið að á ár- inu 1965 verða starfandi á Fiskideildinni 14 sérfræðingar og 20 aðstoðarmenn við sjó- og fiskirannsóknir. Hefur stofnunin með höndum þau verkefni, sem talin eru hér að framan auk ýmissa annarra, t.d. heyrir undir hana síldar- leit og fiskimiðaleit. Ríkisstjórnir undanfarinna ára hafa sýnt þessum málum mikinn skilning og má segja að við séum komnir all-veru- lega áleiðis. Þó vantar okkur í rauninni þýðingarmesta hlutinn, en það er fullkomið hafrannsóknarskip. Ýmsar kerfisbundnar rannsóknir okkar eru í molum, vegna þess að okkur vantar hentugt skip, eða að þau sem fyrir hendi eru, verða að sinna öðrum aðkallandi verkefnum. Nú er hinsvegar langt kom- ið undirbúningi að smíði fuillkomins hafrannsóknaskips og er það von okkar, að bygg- ing þess geti hafizt á þessu ári. Þetta mál hefur verið lengi á döfinni, en allur undir- búningur hefur verið þeim mun gaumgæfilegri og vand- aðri. Það er ekkert vafamál, að starfsemi þessa skips á eftir að verða íslenzkum sjávar- útvegi mikil lyftistöng. Sjór- inn umhverfis ísland og dýra- lífið í honum er merkilegt vísindalegt verkefni. Á því sviði getum við lagt fram þýðingarmikinn skerf, þótt smáir séum. Nýtt og fullkomið hafrann- sóknarskip er því það sem bezt er hægt að gera.til efl- ingar íslenzkum hafrannsókn- um. Jón Jónsson. Jón Steffensen, prófessor, segir: Svar við þessari spurningu hlýtur að verulegu leyti að óyggjast á mati hvers og eins á getu þjóðfélagsins annars vegar og hins vegar á mögu- leika raunvísindanna til að skila arði. Spurningunni verð- ur naumast svarað á einhlítan hátt, því sínum augum lítur hver á silfrið. Ég vil ræða nokkuð þá lámarksaðstöðu er ég tel að þjóðfélagið geti ekki sér að skaðlausu látið undir höfuð leggjast að veita raun- vísindum hér á landi. Raunvísindum er stundum skipt í tvo megin flokka, und- irstöðu- og hagnýt vísindi, en það verður að hafa hugfast, að bágt er að segja hvenær und- irstöðuvísindi verða hagnýt og að öll hagnýt vísindi byggja á þeim fyrrnefndu. Afrakst- urinn af hagnýtu vísindunum kemst fyrr í askana en af und urstöðuvísindunum og af þeim sökum eru þjóðfélögin mun örlátari við þau fyrrnefndu en hin síðartöldu. Þett* á við í ríkum mæli um íslenzka þjóð- félagið og segir þar til sín getuleysi fámennisins. Um það mun vart ágrein- ingur að þeim fjármunum sem varið hefur verið til hagnýtra vísinda hér á landi hafi skilað sér með rentu og nægir í því efni að leiða hugann að fisk- veiðum og fiskiðnaði okkar, landgræðslu, jarðhitanýtingu og útrýmingu manna- og bú- fjársjúkdóma. Allt eru þetta greinar á sama meiði, ís- lenzkri náttúru, en greinarn- ar halda því aðeins áfram að bera ávöxt og auka við hann, að maður kunni góð skil á meiðinum. En rannsókn á náttúru landsins í víðtækum skilningi (loft, sjór, land og lífvérur þeirra) er að miklu leyti sérmál okkar, sem ekki verður unnið að nema á land- inu sjálfu og þess vegna ekki þess að vænta að aðrir greiði úr því fyrir okkur. Það verð- um við að gera, annað væri vansæmandi fyrir okkur. Nokkrum fjármunum ver þjóðin nú til rannsókna á nátt úru landsins, en hvergi nærri nægjanlegra til þess að koma þeim á æskilegan grundvöll. Þar sem um er að ræða sér- hæf íslenzk verkefni þá verða þau ekki lærð til hlítar nema í landinu sjálfu. Þessar náms- greinar þarf því að kenna við háskóla okkar. Það hefur þann kost að nemandinn kynn ist þá þegar í stað íslenzkum staðháttum og hvaða verk- efni bíða hér úrlausnar og þau gætu orðið námsverkefni við kennsluna hér og þannig til hagsbóta fyrir þjóðfélagið. En þeim, er erlendis nema, er oftast beint að verkefnum er ekki snerta ísland sérstaklega. Svo ég snúi mér að þeirri grein raunvísindanna er veit að mér sérstaklega, mannin- um, þá hefur í því efni skip- ast svo sérkennilega til hér á landi, að helzt er sem maður- inn sjálfur sé talinn óviðkom- andi náttúru landsins, eða að litið sé svo á að fslendingur- inn sé eins og hver annar mað Framhald á bls. 15.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.