Morgunblaðið - 19.01.1965, Blaðsíða 15

15
Þriðjudagur 19. janúar 1965
MORGUNBLADIÐ
:
j
■ Hvoð er hægt
Framhald af bls. 10.
ur og því hægt að búa að öllu
leyti á rannsóknum annarra
þjóða á fyrirbærinu. Að
minnsta kosti hefur til þessa
ekki verið sköpuð hér aðstaða
til vísindaiðkana í undirstöðu
greinum læknisfræðinnar,
þrátt fyrir að reglugerð Há-
skóla íslands mæli svo fyrir
að hann skuli vera „vísinda-
leg rannsóknarstofnun og vís-
indaleg fræðslustofnun.“
íslenzka þjóðin hefur sín
séreinkenni eins og hver önn-
ur þjóð og það er nauðsynlegt
að kunna glögg deili á þeim
eigi þjóðinni að vegna vel. í
því sambandi kemur mér í
hug, nú þegar stendur til end-
urskoðun á skólalöggjöf okk-
ar, það sem ég benti á fyrir
nokkrum árum í útvarpser-
indi, að kynþroskaaldur þjóð-
arinnar hefði lækkað. Væri
ekki ástæða til að hugleiða nú,
hvort rétt hafi verið farið að,
síðast er skólalöggjöfinni var
breytt, að lengja skólaveruna-,
þannig að menn verða nú
stúdentar eldri að árum en áð-
ur. Það er rétt að ekkert ligg-
ur fyrir um það, að kyn-
þroskabreytingunni hafi fylgt
tilsvarandi breyting á andleg-
um þroska, en það er mjög
ólíklegt að hið gagnstæða hafi
átt sér stað — og alla vega
hlýtur það að vera ávinning-
ur fyrir þjóðfélagið að fækka
foreldrum á skólabekk með
því áð taka tillit til breyting-
arinnar sem hefur orðið á kyn
þroskaaldri þjóðarinnar.
Þar að auki er íslenzka þjóð
in alveg einstæður efniviður
til rannsókna á erfðaeiginleik-
um mannsins. Þessu til skýr-
ingar vil ég tilfæra aldarfjórð-
ungs gömul ummæli mín:
„Atvikin hafa hagað því svo,
að hér á þessu landi hefir af
náttúrunni verið gerð tilraun,
sem hvergi á sinn líka. — Á
eyðieyju voru fyrir liðlega
1000 árum settir nokkur þús-
und menn. Afkomendur þeirra
hafa síðan búið þar einangr-
aðir og án teljandi blöndunar
af framandi blóði, aðeins háð-
ir ytri aðstæðum. Þeir og niðj-
ar þeirra skráðu allt um ætt
og uppruna sinn og síðar það
sém á daga landsbúa hefur
drifið.“
Um það munu varla vera
skiptar skoðanir, að við jafn-
ar aðstæður þá muni rann-
sóknir á landinu sjálfu og líf-
verum þess líklegastar til að
gefa þær upplýsingar er jafn-
framt hafi almennt gildi, þann
ig að við gætum einnig orðið
veitendur á sviði vísindanna.
Þjóðfélagið má ekki álíta sig
svo fátækt, að það hafi ekki
efni á að sinna þeim málefn-
um er hér hafa verið rakin,
því þá dæmir það sig til eilífr-
ar fátæktar. — Það er svo
aftur álita mál, að hve miklu
leyti þjóðfélagið hefur bol-
magn til að halda uppi vís-
indastarfsemi í þeim undir-
stöðu-vísindum sem eru alger-
lega alþjóðleg og sem þess
vegna er hægt að stunda hvar
sem er í heiminum, s. s. stærð-
fræði, efnafræði og eðlisfræði.
Mér þykir sennilegt að fyrst
um sinn verðum við að láta
okkur nægja hina hagnýtu
hlið þessara greina, en eftir-
láta hinum efnameiri þjóðfé-
lögum unairstöðuransóknir
þeirra.
Það sem á að gera til efl-
ingar raunvísinda hér á landi
verður því eftirfarandi:
1. Að reisa hús yfir undir-
stöðugreinar læknisfræðinnar
og því þarf að fylgja hæfileg-
ur búnaður og starfslið til að
sinna vísindalegum störfum
auk kennslunnar. í því ætti
einnig að vera deild fyrir rann
sóknir á mann- og erfðafræði
þjóðarinnar.
2. Reisa hús yfir náttúru-
gripasafn með aðstöðu fyrir
rannsóknir og kennslu í öll-
um höfuðgreinum náttúrufræð
innar.
Jón Steffensen.
Niels Dungal, prófessor, sv.ar-
ar þannig:
HÁSKÓL.I íslands, sem nýlega
varð hálfrar aldar gamall, hef
ur orðið til án þess að fyrst
og fremst hafi verið hugsað
um að hann yrði vísindastofn-
un landsins. Á seinni hluta
síðustu aldar eru stofnaðir
skólar í Reykjavík til þess
að framleiða þá embættis-
menn, sem landið vantaði, og
Iþað var fyrst og fremst fátækt
in, sem réð því að farið var
að kenna embættismannaefn-
unum hér í stað þess að kosta
þau í mörg ár í Kaupmanna-
höfn. Þannig verður fyrst til
prestaskólinn, síðan lækna- og
lagaskólinn, sem svo renna
inn í háskólann þegar hann
var stofnaður 1911. Þá var
bætt við heimspekideild og
norrænan látin vera hluti af
þeirri deild, en annars varð
engrar víðindastarfsemi vart í
stofnuninni. Engin starfsemi
var þar í eðlisfræði eða efna-
fræði, nema lítið eitt til að
kenna læknaefnum efnafræði,
engin náttúrufræðikennsla af
neinni tegund. Þótt við höf-
um átt ýmsa ágæta náttúru-
fræðinga, sérstaklega í grasa-
fræði, jarðfræði og fiskifræði,
^jþá hefur engin grein náttúru-
fræðinnar verið kennd í há-
skólanum til þessa.
Það sem fyrst og fremst er
iþörf á að bæta við háskólann
er náttúrufræðideild. Þar vant
ar prófessora í jarðfræði, dýra
fræði, grasafræði, skordýra-
fæði, fuglafræði og fiskifræði,
en einnig í almennri líffræði.
Síðustu árin hafa sýnt okkur
hve mikils virði er fyrir fisk-
veiðarnar að hafa góða fiski-
fræðinga til þess að skipu-
leggja veiðarnar af viti og var
ast að þær verði eyðilagðar
í framtíðinni með ofveiðinni,
sem hætt er við þegar veiðin
eykst með fullkomnari tækj-
um, Hér þurfa fiskimennirnir
að þekkja hvert kvikindi sem
þeir fá úr sjónum og þeir eiga
að vita allt sem máli skiptir
um gagnfiskána, sem þeir
sækjast mest eftir að veiða.
Mér er sagt að á kanadískum
togurum séu menn skyldir til
að frjóvga eina fötu af þorsk-
hrognum á ári, enda er það
talið nægja til þess að gefa
sjónum aftur það sem skipið
veiðir.
í Hollandi er sagt að hver
tíu ára drengur viti meira um
túlípana en vanalegir garð-
yrkjumenn í öðrum löndum.
Holland lifir meira á túlípön-
um en nokkurt, annað land í
heimi og flytur laukana út um
allan heim. Þessi atvinnuvegur
byggist á þekkingu sem unnizt
hefur í háskólum þeirra og
hefur síðan breiðst til allra
þeirra sem á henni þurfa að
halda. Hér höfum við stundað
fiskveiðar í marga áiatugi án
iþess að hafa nokkura vísinda-
starfsemi til þess að afla nauð
synlegrar þekkingar á slíkri
starfsemi. Sú tiltölulega litla
vísindastarfsemi sem fiskifræð
ingar okkar hafa getað tekið
að sér síðustu árin, hefur þeg-
ar sýnt að við þurfum á miklu
víðtækari hafrannsónum að
halda en unnt hefur verið að
halda uppi fram að þessu, ef
fiskveiðarnar eiga að ganga
vel og skynsamlega.
Landbúnaðurinn þarf á mikl
um efnarannsóknum að halda
til þess að unnt sé að gera
nauðsynlegar rannsóknir á
jarðvegi og plöntum fyrir
bændurna. En hann þarf líka
á ýmiskonar eðlisfræðirann-
sóknum að halda, ekki aðeins
til þess að geta rannsakáð jarð
veg og vatn, heldur einnig
til þess að geta fundið nógu
góðar aðferðir til þess að
geyma fóður og mat handa
mönnum og skepnum.
Eðlisfræði og efnafræði eru
því nauðsynleg raunvisindi til
þess að geta staðið undir ýmis
konar öðrum rannsóknum,
sem oft er ekki unnt að fram-
kvæma nema vísindastofnun
sé til, sem unnt sé að snúa
sér tii um ýmiskonar tilraun-
ir í slíkum raunvísindum.
Eðlisfræðistofnunin, sem
bandariska ríkisstjórnin gaf
mikla fjárupphæð til að sett
yrði á stofn hér á 50 ára af-
mæli háskólans, getur farið
að taka til starfa áður en langt
um líður, og gr enginn vafi
á því, að þar fær háskólinn
mikilsverða vísindastofnun,
sem á eftir að verða ekki að-
eins háskólanum, heldur einn-
ig landi og þjóð bæði til gagns
og sóma.
Þá vantar efnafræðistofnun,
sem geti orðið undirstaða að
öllum nauðsynlegum efnafræði
rannsóknum hér, og ættu ekki
að þurfa að líða mörg ár áður
en sú stofnun verður til.
Náttúrufræðideildin átti sam
kv. áætlun háskólans þegar
að vera komin upp, en hefur
dregizt allt of lengi vegna fjár
skorts. Við höfum marga á-
gæta náttúrufræðinga, sem
tekið geta að sér kennslu í öll
um þessum fræðum, en vantar
enn nauðsynleg skilyrði til að
geta unnið og kennt.
Yfirleitt eigum við nóg af
mönnum sem eru færir um að
taka að sér bæði kennslu og
vísindastarfsemi í' náttúru-
fræði og raunvísindum. Erfið-
leikarnir við að koma upp
kennslu á vissum sviðum eru
venjulega mest í því fólgnar
að fá menn til þess að taka
starfið að sér, þannig að vís-
indunum sé nægur gaumur
gefinn. Hér er til nóg af mönn
um sem færir eru til þess að
leysa öll þessi störf vel af
hendi. Það sem vantar er hús
næði handa þeim til að geta
unnið og kennt og nægilega
launuð embætti, til þess að
þeir geti gefið sig alla að vís-
indastörfum og kennslu.
Þótt þetta verði verulegar
fjárupphæðir, er þess að gæta
að þær spara mikinn gjald-
eyri, þegar menn þurfa ekki
að fara utan til að leita sér
lærdóms. Hins vegar geta upp
götvanir vísindamannanna oft
orðið þjóðinni svo mikils virði
í sambandi við atvinnugreinar
hennar, að gera verður ráð
fyrir að flestar vísindastofnan-
ir borgi óbeinlínis kostnaðinn
við þær, en allar hjálpa þær
til að flytja aukna menningu
inn í landið, svo að þjóðin
eignast fleiri menningarstoðir
en hún hefur nokkurntíma
átt áður. Slíkt verður sjaldn-
ast metið til fjár.
Niels Dungal.
Ólafur Bjarnason dr. med.,
yfirlæknir í Rannsóknastofu
Háskólans, svarar spurning-
unni á þessa leið:
Þar sem ég tel þessa spurn-
ingu svo yfingripsmikla, að
henni verði ekki svar-að til
hlítar í stuttu máli, mun ég
aðeins drepa á nokkuð það,
sem læknavísindi varðar.
Laeknisfræðinni má eins og
öðrum greinum raunvisinda
skipta í hagnýt vísindi og
grundvallarrannsóknir. Þó
skyldi varast að draga of
skörp mörk þar á milli. Miklu
varðar að náin samvinna sé
milli þeirra manna, sem
stunda hagnýt læknisstörf og
hinna er fást við grundvallar-
rannsóknir í læknisfræði. Þeir
síðarnefndu afla sér gjarnan
verkefna úr tíðum fyrirbær-
bærum hagnýtrar læknis-
fræði, kanna eðli þeirra og
orsakir af fróðleiksfýsn og
með sjónármið gagnseminnar
í huga. Þá er það mikils virði
hverjum lækni, sem sjúklinga
stundar áð hafa á einhverju
skeiði starfsæfi sinnar feng-
izt við grundvallarrannsóknir
í læknisfræði. Gildir þar einu
hvort aim rannsóknir á heil-
brigðri starfsemi líkamans
eða einhverju sjúklegu ástandi
er að ræða. Við slíka vinnu
venst læknirinn því, að hafa
sjónarmið hinn’ar vísindalegu
aðferðar efst í huga, en það
leiðarljós ættu allir læknar
að hafa sér fyrir hugskots-
sjónum í daglegu starfi. Á
tímum þeirrar gjörbyltinigar,
sem átt hefur sér stað á sviði
læknisfræðinnar síðustu tvo
áratugi má með sanni segja, að
sjónarmið listarinnar hafi
þokað fyrir aðferðum vísind-
anna í starfi læknisins. Enda
þótt hið fyrrnefnda megi
aldrei vanmeta í skiptum
læknis við einstaka sjúklinga.
í samræmi við það, sem að
ofan er sagt, hefir viðureign
við sjúkdóma á síðustu árum
færzt æ meir frá sjúkrabeðn-
um inn í rannsóknastofurnar.
Vafalítið færist þróunin æ
meir í þá átt á næstu árum
og áratugum. Það sem hér á
landi er mest aðkallandi í dag,
til eflingar læknavísindanna,
er því að skapa þeim læknum
og öðrum, sem fást við rann-
sóknarstörf í þágu læknis-
fræðinnar stóraukna og bætta
vinnuaðstöðu. Það er ekki nóig
að fjölga sjúkrarúmum, það
þarf að margfalda það rann-
sóknastofuhúsnæði, sem nú er
fyrir hendi og 'búa það nauð-
legum tækjum. Það eru þegar
allmargir ungir íslendingar
erlendis við framhaldsnám og
vísindastörf, sem bíða eftir
því, að fá tækifæri til að leggja
þjóð sinni lið á þessum vett-
vangi og við þurfum að senda
enn fleiri út af örkinni, til
að afla sér framhaldsmenntun-
ar í ýmsum undirstöðugrein-
um læknavísinda.
Þeir menn, sem nú fást við
rannsóknastofustörf í þáigu
læknisfræðinnar hér á landi
sjá ekki fram úr aðkallandi
verkefnum, sem miðast við
daglegar þarfir. Ýmiskonar
rannsóknartækni, sem þegar
er sjálfsögð talin í nágranna-
löndum okkar og ómissandi í
starfi, er ekki unnt að nýta
hér vegna skorts á húsnæði,
tækjum og mannafla.
Hér hefur aðeins verið
drepið á það vandamál hag-
nýtrar læknisfræði á fslandi,
sem ég tel mest aðkallandi í
dag. Úrlausn þess þolir enga
bið. En hvað um læknisfræði-
legar grundvallarrannsóknir?
Með nauðsynlegu fjármaigni,
aðstöðu, tækjum og mannafla
getum við sinnt þeim eins og |
aðrir. Og það verðUm við að
sjálfsögðu að gera, ef við
ætlum okkur að skapa hér 1
menninigarþjóðfélag, sem sé l
á borð við það, sem tíðkast hið
næsta okkur. Aðstaða til
grundvallarrannsókna er hér
að ýmsu leyti ákjósanleg. Ein-
angrun þjóðarinnar, smæð
hennar, ættfræðiáhugi og
skráning ætta langt aftur í
tímann, almenn lestrarkunn-
átta og menntun í betra lagi, -
allt eru þetta atriði, sem auð-
velda athuganir á ýmsum
erfðafyrirbærum og sjúkdóm-
um, svo að eitthvað sé nefnt.
Einnig er hér af þessum sök-
um auðveldara að fylgjast
með afdrifum sjúklinga, en
víða annars staðar. Ýmsir er-
lendir aðilar hafa komið auga
á þessa sérstöðu okkar og
kynnu að vera fúsir til að veita
nokkurt fé til einstakra verk-
efna. Ekki er þó æskilegt að
byggja um of á slíku. Og
verður þjóðin því sjálf að
legigja að mörkum stóraukið
fé til slíkrar starfsemi í fram-
tíðinni.
Ólafur Bjarnason.
Páll A. Pálsson, yfirdýra-
læknir, svarar þannig:
Það hygg ég ’einna vænleg-
ast til eflingar vísindastarfi
hér á landi, ef takast mætti
að vekja þjóðina til fulls skiln
ings á þeirri staðreynd, að
nú á tímum er vísindaleg
vinna í hvers konar raunvís-
indum meginundirstaða þró-
unar og framfara í atvinnu-
og efnahagsmálum í öllum
löndum, líka á íslandi.
Þær þjóðir, sem ekki gera
sér grein fyrir þessari stað-
reynd, dragast fljótt aftur úr,
bæði tæknilega og menning-
arlega. (
Hér á landi hafa menn yfir
leitt ekki áttað sig á, hvað í
húfi er, og því hefir ríkt allt
of mikil fáskiptni í þessum
málum.
Hér er þörf fræðslu og áróð
urs til að eyða tortryggni og
vantrú, sem furðu víða verð
ur vart gagnvart vísinda- og
rannsóknastörfum.
Þjóðin verður að bú.a svo
að vísindastarfseminni í land
inu, að við séum ávallt einfær
ir um að stunda rannsóknr á
landi okkar og hafinu um-
hverfis það og að nota þau
auðæfi, sem þar eru að finna,
á sem skynsamlegastan og
hagkvæmastan hátt. En jafn
framt verðum við að vera
þess megnúgir að nýta vísinda
lega reynslu og þekkingu, sem
aðrar þjóðir hafa aflað og sam
ræma hana þörfum og stað-
háttum hér á landi. Fjárfest-
ing í þessu skyni mun reynast
öðrum ráðstöfunum arðbær-
ari, er til lengdar lætur.
Síðustu áratugina hefur ver
ið komið á fót hér á landi
nokkrum stofnunum til vís-
indalegrar vinnu í ýmsum
greinum raunvísinda. Hafa
Framhald á bls. 17