Morgunblaðið - 21.01.1965, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 21. jan. 1965
MORCUNBLAÐIÐ
13
Dr. Benjamín Eiríksson:
HugEeiðing um stjórnmál
FERJA EÐA BRÚ
FRIÐRIK Þorvaldsson hefir
Btungið upp á því, í grein í Tím-
enum hinn 10. þ.m., að nota
gjaldeyrisforðann til þess að
lby@gja fyrir brú yfir Hvalfjörð,
í stað þe&s að taka upp ferju-
þjónustu yfir fjörðinn. Þetta er
fráleit hugmynd.
Þegar Mússolini fór með völd
á Ítalíu byggði hann mikinn flota
Iherskipa. Meðal ráðunauta hans
voru menn, sem álitu að hyggi-
legra væri að byggja færri skip,
en búa þau betur að þjálfuðum
áhöfnum og skotfærum til æf-
inga. En Mússolini vissi sem var
að fjöldi herskipanna og stærð
þeirra var fyrir augað ag fjöld-
ann, sem í ríki hans hafði litla
aðstöðu til þess að mynda sér
sjálfstæðar skoðanir á stefnu
Ihans. Hann þóttist vita, að til
þess myndi aldrei koma að her-
Bkipanna þyrfti með í styrjöld.
Blikkfloti með óþjálfaðar áhafnir
reyndist því lítið vopn, þegar til
átti að taka.
Eitthvað þessu líkt hefir stjórn-
in á efnahagskerfi íslendinga oft
verið seinustu áratugina. Ráða-
xnenn hafa heldur viljað fjölga
„dráttarvélum", um einn af
hundraði, þótt það þýddi að
hinar 99 yrðu ekki nýttar fyrir
skort á varahlutum, hjólbörðum
og eldsneyti. Ég á við það, að með
aliskonar höftum hefir verið
kreppt að rekstri atvinnutækja
landsmanna, til þess að hægt væri
að leggja rekstrarfé þjóðarinnar
■— gjaldeyrisforðann — í fram-
Ikvæmdir, sem við ríkjandi stefnu
í efnahagsmálum hefir ekki verið
til fjármagn til, fjármaign, sem
ég álít að myndi hafa myndast
innanlands eða fengizt erlendis,
ef stefnan hefði verið önnur, þ.e.
ef hún hefði verið sú, að tryggja
fulla nýtingu þeirra tæ'kja og
mannvirkja, sem þegar væru til,
sú, að miða að því að viðhalda
og efla hæfilegan gjaldeyris-
forða, og efla frelsi í fram-
kvæmdum og viðskiptum með
hans hjálp.
Skýrslur sýna igreinlega, að
með vaxndi frelsi hefur á undan-
förnum árum fylgt í senn aukin
sparifjármyndun landsmanna og
aukinn hlutur fjárfestingarvar-
anna í heildarinnflutningnum.
Um þetta þarf því ekki að deila.
Fátt gefur því íslenzku þjóðinni
meiri arð en rekstrarféð og
trygging þess, gjaldeyrisforðinn.
Til allrar óhamingju kornst sú
skoðun á kreik fyrir fáum árum,
að viðunandi haigvöxt væri ekki
að fá nema með stóriðju. Nú
hefir reynsla seinustu ára — svo
langt sem hún nær — sýnt, að
þjóðarfriamleiðslan og útflutn-
ingurinn hefir aukizt stórkost-
lega á Skömmum tíma, án þess
að stóriðjunni væri til að dreif.a.
Af þessu hefir leitt tvennt. Ann-
ars vegar vilja sumir menn draga
þá röngu ályktun, að ekki eigi
að leggja í stóriðjuframkvæmd-
irnar, þær séu óþarfar — eða
jafnvel verra. Hinsvegar hefir
sumum mönnum sést yfir það,
hvað það er sem í raun og veru
hefir valdið hinum öra hagvexti,
en það er að handaböndin hafa
verið höggvin af þjóðinni. Það
er frelsið og framtakið sem á
þakkimar, því að fiskigengd og
innflutt atvinnutæki eru hvorugt
nýjungar. En menn hafa haft
misjafnlega greiða aðstöðu, og
misjafnlega mikla hvatningu, til
þess að bera sig eftir björginni —
heima og erlendis.
í lok seinustu heimsstyrjaldar
átti íslenzka þjóðin forða erlend-
is sem nam um $ 94 milljónum
eða um 4 milljörðum króna.
Þessi gjaldeyrisforði hefði getað
orðið traustur grundvöllur heilla-
vænlegs framfaratímabils í lífi
þjóðarinnar, hefði rétt verið á
haldið. í stað þess var mynduð
nýsköpunarstjórn, sem eyddi
gjaldeyrisforðanum á hálfu þriðja
ári, og hrökklaðist frá völdum
eftir að hér hafði myndast upp-
lausnarástand á flestum sviðum
efnahags- og fjármála. Komm-
únistaforingjarnir hlupu frá öll-
um vanda, eins og þeirra var von
og vísa. Þeir héldu að himnaríki
Stalíns biði handan næstu ára-
móta. Síðan hefir margt gerzt
sem torveldað hefir það starf að
lægja þær öldur, sem styrjöldin
ýfði og urðu að brotsjóum fyrir
lánley si nýsköpunarst j órnarinn-
ar.
Greinarhöfundur Tímans ætti
nú að skilja, að mér væri ekkert
fjær skapi en að leggja það til,
að gjaldeyrisforðinn verði tekinn
til þess að kosta með honum brú
yfir Hvalfjörð. Ef til vill er bezt
að fullyrða sem fæst um brúna,
meðan ekki er til kostnaðaráætl-
un um hana. En afstaða mín bygg
ist á því, að ég held að hún
myndi verða okkur ofviða, kostn
aðarins vegna. Og þótt vér ef til
vill gætum fengið erlent lánsfé
til hennar, þá er það fé, sem vér
gætum notað betur í annað, eink-
um þar sem vér eigum kost á
ferjuþjónustu. Bílferjur eru síður
en svo úreltar. í Noregi og yfir
Ermasund eru þær nýjasta nýtt.
Ég hefi einnig séð brúna hjá
Annapolis yfir Chesapeake Bay.
Hún er voldugasta mannvirki,
sem ég hef séð. En sú fram-
kvæmd byggst á allt öðrum for-
sendum en eru til staðar hér á
landi.
Það væri rangt að gleyma því
sem gott má segja um nýsköpun-
arstjórnina. Hún stuðlaði að sætt
um á milli stríðandi afla á vett-
vangi stjórnmálanna. Að visu
varð langtum minna úr en til
stóð,1 en það var algjörlega sök
kommúnistaforingjanna, sem
hlupust undan merkjum, með-
fram af ástæðum sem ég nefndi,
frekar en sökum illmennsku.
Mikill hluti allrar lýðræðislegrar
stjórnmálastarfsemi er fólgin í
því, að fá menn til þess að sætta
sig við staðreyndir, sem ekki
verður breytt, eða ekki verður
breytt nema á löngum tíma, eða
að gangast undir ok sem er óum-
flýjanlegt. Þetta er sú leið sem
þeir verða að ganga til þess að
koma fram þeim málum sem
Á þriðjudögum reynir vega-
gerðin að hjálpa bilalestum
yfir Holtavörðuheiði og áfram
norður. Þessi mynd var tekin
af einum bílnum, sem ætlaði
að freista þess að flytja snjó-
bíl norður til Húsavíkur. í
fyrrakvöld um 10 leytið náðist '
snöggvast í Ingólf á R-535.
Hann var þá að leggja af stað
frá Blönduósi í bílalest og
voru 12 bílar i henni. Hafði
þeim gengið sæmilega yfir
Holtavörðuheiði.
þeim liggur á hjarta, og öðrum
mönnum eru staðreyndir sem
þeir vildu fá breytt, eða ök, sem
þeir vildu ekki þurfa að taka á
sig. Stjórnmálaþroskinn og stjórn
málakunnáttan birtist þá í því,
hvernig okkur tekst að gera hið
óljúfa ljúfara, bæði fyrr aðra og
ekki síður fyrir okkur sjálfa.
Þekking og menning geta hér
reynzt mikilvæg hjálpargögn. En
það er stórkostleg yfirsjón að
ætla sér að kaupa samvinnu með
því að spilla því, sem að lokum
allir verða að byggja á.
Hin erfiða aðstaða íslenzks at-
vinnulífs er staðreynd, sem allir
stjórnmálaflokkarnir ættu nú þeg
ar að taka fullt tillit til. Fyrr eða
síðar munu þeir hvort eð er neyð
ast til þess, ef þeir ætla að fara
hér með völd. Þessi aðstaða er
hverfulleiki náttúrunnar og til-
tölulegur fábreytileiki framleiðsl
unnar, sem gerir óumflýjanlega
fjölbreytta verzlun, atriði sem
ekki þarf frekar að útskýra í
stuttri blaðagrein. Af þessu leiðir
að öflugur gjaldeyrisforði er eitt-
hvert þýðingarmesta grundvallar
atriði íslenzkra stjórnmála. Hann
þarf að aukast um 150-200 millj-
ónir króna á ári að jafnaði. Erfið
leikar áratugsins á undan styrj-
öldinni hefðu orðið með allt öðr-
um svip, hefði þessa höfuðmáls
verið gætt í tíma. Af þessu leiðir,
að enginn ábyrgur maður ætti
að láta sér detta í hug að mynda
nýja nýsköpunarstjórn. En menn-
irnir, sem vilja mynda nýsköpun-
arstjórn, eru í mínum huga menn,
sem vilja mynda ríkisstjórn sem
byggi stefnu sína á því að eyða
gjaldeyrisforðanum, losa um
nauðsynletg aðhöld í peningamál-
um og fjármálum, sem myndun
og efling gjaldeyrisforðans bygg-
ist á, (hann er því mannanna,
þ.e., ríkisstjórnarinnar verk),
hlaupast svo frá völdum og skilja
við þjóðfélagið í flagi. f dag er
mér ekki kunnugt um marga
framámenn í stjórnmálum, sem
vilja nýsköpunarstjórn. Ég held
heldur ekki að þeir muni fá vilja
sinn. Og þótt svo illa tækÍ2rt til
að þeir fenigju hann, þá myndu
þeir fljótlega bíða ósigur. Þjóðin
skilur betur nú en fyrir tveimur
áratugum hvað er fjöregg sjálf-
stæðis hennar og aflgjafi fram-
faranna. Afstaða núverandi ríkis-
stjórnar byggist augljóslega á
fullum skilningi þessa máls.
ÞVÍ er margyfírlýst af vitrum
mönnum, meðal annarra okkar
eigin stoáldum, fyir og siðar, a'ð
eins sé að yrkja, annarra að
6kilja.
„Mitt er að yrkja, ykkar að
skilja" sagði hið nýlátna þjóð-
skáld okkar, Davíð Stefánsson
frá Fagraskógi. Og það sem sá
imaður fullyrti, var etoki aðeins
þaulihugsa'ð, stooðun mótuð úr
langri og hairðri listbaráttu og
reynslu stoálds og manns, en eitt-
hvað þrautofið inní tilfinningu
hans og karakter, aldrei vara-
yfirlýsing, en blóðug staðreynd,
sem hann hyllti eða beygði sig
(fyrir. Og honum var vel ljóst,
að hér var ékki um að ræða for
réttindi einnar stéttar eða hóps,
eitthvað sem stoáld átti eitt rétt
ó að njóta. Fyrir honum var
þetta inntak þeirrar almennu
verkaskiftingar, sem heiðarlegt
mannfélag hlaut að byggjast á.
Og það var ein orsök þess hve
hann hataði yfirgang þann og
oflæti, sem enn tíðkast mjög í
heiminum, þar sem einn þykist
allt vita, og allt geta, aðrir ekk-
ert, og haga sér í samræmi við
þá stríðsyfirlýsingu. Davfð var
líka alltaf ljóst að „ríkið“ getur
eldrei tekið að sér hlutverk ein-
staklingsins, og ekki fremur um
■köpun þess, sem látið verður í
•skana en listaverka og annarra
menningarverðmæta. Þessvegna
var fyrirlitning hans á ofbeldi
og einræði jafnt brúnu og rauðu,
svo sannfærandi, og ekki a'ðeins
ofræði stjórnmálatfursta og auð-
jöfra, heldur engu síður yfirgang
öreiga, listamanna og annarra
kraftajötna anda og handa. Davíð
var einstaklingsfhyggjumaður 1
þess orðs sönnustu merkingu, al-
sjálfsráður einstaklingur, ’ jafnt
gagnvart kóngi og klerki sem al-
múgamanni. Hann hatfði sann-
reynt það að allsstaðar voru
menn, sem sköruðu framúr að
afli og hugprýði, og aðrir sem
runnu í troðnar slóðiir þeirra, og
hann fann jafnt til með öllum,
þeim veika og smáa, sem skorti
afl að lyfta Grettistökum, og
þeim sterka og framgjarna, sem
engu síður háði baráttu uppá liíif
og dauða við sitt ofurefli.
Davíð Stefánsson var d'ramblaus
ma'ður en stoltur, sjálfur ljúfur
ag iítillátur eins og barn, en stór-
látur vegna fósturjarðarinnar og
forfeðranna, vegna móður sinnar
og föður, landsins síns og Eyja-
fjarðar.
Ég ætla mér ekki þá dul að
freista að skiigreina hér gildi
skáldskapar, og annars skapandi
framtaks, fyrir frelsi og afkomu
einnar þjóðar, hvað þá gildi
beinnar sköpunar annarsvegar,
ef svo mætti að orði komast, og
á hinn bóginn þess sem við
áðrir leggjum fram, sem þó af
veikum mætti sé, kappkostum
að skilja og meta mikla sköpun,
færa okkur hana í nyt og út-
'breiða með öllum ráðum. Ef til
vill er framlag þessara tveggja
unnenda lífsins, fyrir þjóðarbú
og mannkyn, etoki ýkja mikið.
Og þó ég taki hiklaust undir
með skáldinu, að eins er að yrkja
og annars að skilja, og þessi
verkaskifting innan víngarðs
Drottins, sé eitt af undrum ver-
aldar, og án hennar félli mikill
'hluti þess, sem skapað er, í grýtta
og ófrjóa jörð, er samú'ð mín
sem fyr óskift með þeim, sem
standa einir sér, og berjast til
þrautar, falla eða lifa af, óstudd-
ir og án öryggis frá neinum hóp-
um eða samtökum — mönnum
eins og Davíð Stefánssyni frá
Fagraskógi.
Velferðarríki nútímans verður
aldrei annað en nýr postulíns-
hundur, ef látlaust á að þynna
mjöðinn til þess að gera hann
meiri að fyrirferð, eins og stefnt
er að á mörgum sviðum, með
standard íseringu meðalmennsk-
unnar á vegum hinnar opinberu
fjölmiðiunar og hatursskritfum
um þá, sem uppúr standa og hug
hafa að brjótast nýjar óvarðaðar
leiðir, og standa uppí hárinu á
ráðviltum valdsmannalýð.
Davfð Steflánsson ánetjaðist
aldrei neinum ráðamönnum eða
alsherjarkenningum. Hann vann
það ei fyrir vinskap manns að
víkja atf götu sannleikans. Mitt
er að yrkja, ykkar að skilja,
voru hans kjörorð. Hver og einn
varð síðan að ráða þær gátur
eftir sínum smekk og þroska.
Á veraldarvísu var Davíð Stef-
ánsson si'ðvandur og réttlátur,
og byggði í þeim efnum á
strangri þjóðlegri erfð. Sá sem
ná vill dýrmætri eign, verður
miklu til að kosta. Davíð skuld-
aði engum, og vildi heldur ekki
að neinn borgaði fyrir sig, eins
og nú er í tízku. Sá sem eignast
vill mitt hús, verður að greiða
þáð fullu verði, og með geði
glöðu og hreinu, annars er það
engum falt. Þannig mundi hann
sennilega hafa hugsað í dag, þó
ég telji mig ekki þurfa að efast
um tilgang hans með söfnun
hinna þjóðlegu verðmæta, sem
geymd eru í húsi hans.
Hús skáldsins á A'kureyri stend
ur nú autt og yfirgefið af mönn-
um. En fláar byggingar munu til
í þessu landi, þar sem fjölskrúð-
ugra lífi er lifað innan veggja.
Rammur þefur af gömlum skræð
um og fornum munum, blandast
á hverju nýju vori ilmi af laufg-
aðri björk og greninálum, sem
góðir andar, fornir og nýir, nær-
ast á. Davfð byggði sjálfur þetta
hús í Drottins natfni, og safnaði
þangað bókum, listaverkum og
öðrum þjóðlegum gersemum, eða
tók í umsjá sína, með ekki ólík-
um hug og Árni Magnússon fyr
á öldum. Og þessir hlutir og þjóð
minjar urðu smám saman óað-
skiljanlegir stoáldinu Davíð Stef-
ánssyni frá Fagraskógi. Ást hans
á þjóð sinni og bjástri hennar
um aldir má lesa úr hverjum
krók, eins og hverri línu í skáld-
skap hans.
Þeir menn ynnu þarft verk
fyrir land sitt, sem stuðiúðu að
því að allt fengi að vera með urn
merkjum í húsi Davi'ðs skálds,
og það yrði eign atþjóðar. Sú
fullvissa að hlutverk hans væri
að yrkja, okkar að skilja, hlaut
að rísa öndverö gegn því að
hann færði mönnum gjatfir aí
þessum heimi, eða þæði þær. Það
er hlutur Okkar, hinna almennu
njótenda í heiminum, að skilja,
meta og útbreiða, eins og við
höfum afl til.
ÖIl skulum við þess minnug er
við í dag hyllum þjóðskáldið, a'ð
við kaupum ekki þetta hús hans
vegna, heldur okkar vegna, og
hvorki hann sjálfur né nokkur
annar gat að eigin geði og vild
afhent það neinum, vegna þess
að það var andstætt sáttmála
skáldsins við lífið, að útsfcýra
hug sinn nánar, fyrir ö'ðrum en
Guði einum.
R. J.