Morgunblaðið - 18.03.1965, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 18. marz 1965
ILEIKHUSMALUM OSLOAR
Leikhúsbréf frá Skúla
Ósló, 1. marz.
ÞAU tíðindi gerðust í vikunni
sem leið, að annað af tveimur
gamanleikhúsum Óslóar varð
gjaldþrota. Ríkissjóður var
stærsti kröfuhafinn og borgar-
sjóður næststærstur. Leikhúsið
skúldaði 250 þúsund ri. kr. í ó-
greiddan skemmtanaskatt, en
alls nema skuldirnar kringum
hálfri milljón króna. Leikhús
þetta heitir „Edderkoppen" og
í 23 ár hefur Leif Juster rekið
það. Hann er sjálfur landskunn
ur gamanleikari og hefur jafn-
an haft á að skipa mjög vin-
sælum leikurum. Leikhúsið hef
ur vitanlega aldrei notið eyris-
styrks en hinsvegar orðið að
greiða síhækkandi skemmtana-
skatt, sem Juster hefur nú slig-
ast undir. En þó er önnur á-
stæða þyngri, fyrir því hvernig
fór.
Stóru leikhúsin í Ósló: Nati-
onalteatret, Det norske Teatret
og Oslo Ny Teater hafa átt í sí-
felldum fjárhagsvandræðum
eftir stríðið, en notið fjárstyrks
frá ríki og borg, sem farið hef-
ur smáhækkandi með syo að
segja hverju ári. Og stundum
hefur Nationalteatret fengið
aukafjárveitingu til þess að
forða því frá gjaldþroti (því að
það er ekki ríkisstofnun þó að
það heiti þjóðleikhús). Þess má
geta að Centralteatret, sem
verið hefur í eign sömu ættar
í meira en hálfa öld, lognaðist
út af fyrir nokkrum árum,
enda naut það aldrei neins
styrks.
Leikhússtjórnirnar fundu upp
annað ráð til þess að draga fólk
að. Þær tóku upp svokallað
„abonnements-system“, sem
veitti stofnunum og félögum —
jafnvel fámennum félögum
eins og saumaklúbbum — ríku-
legan afslátt á aðgöngumiðum
ákveðna daga, því á þann hátt
fengu þau ríkisstyrk út á fleiri
miða. Vitanlega óx aðsóknin að
styrktu leikhúsunum stórlega,
undir eins og öll þessi félög
gátu boðið meðlimum sínum
aðgöngumiðana fyrir hálft verð
eða nálægt þvi. Mörgu fólki
þótti girnilegra að fara t.d. í
Nationalteatret en í Edder-
koppen eða Chat Noir, úr því
aðgöngumiðarnir kostuðu miklu
minna, og það er ekki láandi.
En þetta varð Edderkoppen að
bana.
Á gjaldþrotafundinum mættu
fulltrúar frá borginni og rík-
inu, aðalkröfuhöfunumT Full-
trúi borgarinnar lýsti yfir því,
að borgarsjóður vildi strika út
kröfu sína ef fjármálaráðuneyt-
ið gerði eins. En fulltrúinn frá
ríkissjóði sagði að það væri
ekki hægt. Að visu væri stjórn
in hlynnt því að bjarga Edder-
koppen, en hún teldi víst að
Stórþingið væri á móti því og
mundi hundskamma fjármála-
ráðherrann ef hann leyfði sér
að gefa eftir þessar 130 þúsund
krónur. Á því strandaði, og
Edderkoppen er þrotabú í stað
gamanleikhúss í dag.
Ýmsir höfðu búizt við því, að
einhverjir fjáðir Oslóbúar
mundu bjarga málinu, því að
Edderkoppen og Leif Juster
voru mjög vinsælir. En svo
bregðast krosstré sem önnur
tré.
En nú uppgötvuðu Óslóbúar
allt í einu að borgin á ekkert
revy-leikhús lengur. Því að
hitt gamanleikhúsið, Chat Noir,
er að hætta við sína revyu og
auglýsir fruirisýningu á „music
al“, sem nefnist „Fantasticks",
11. marz. Maðurinn á Karl Jo-
han- er súr á svipinn þegar hann
hugsar til þess, að nú er hvergi
í borginni hægt að skemmta
sér eina kvöldstund við að
horfa og hlusta á leikara, sem
skopast neyðarlega að því sem
gerist í daglegu lífi þjóðarinn-
ar.
En Leif Juster er alls ekki
svipsúr. Þegar hann er spurður
að því, hvort hann láti ekki sjá
sig aftur, svarar hann og bros-
ir út í annað munnvikið: —
Hver veit? Þá yrði ég aftur-
ganga, og þér vitið að þær eru
vinsælar um allan heim — sér-
staklega ef þær eru eftir Ibsen.
ooOoo
En hvað liður þá hinum leik-
húsunum?
75 óra:
Jón Ásbjörnsson,
fyrrum hæstnrétfnrdómori
Jón Ásbjörnsson, fyrrv. hæsta-
léttardómari, er 75 ára í dag,
fæddur í Nýlendu á Seltjarnar-
D«si 18. marz 1890.
Jón á að baki langan og merk-
an feril sem lögfræðingur. Hann
varð stúdent í Reykjavík 1910 og
cand. juris frá Háskóla íslands
1914, en þá gerðist hann málflutn
ingsmaður í Reykjavik. Að
embættisprófi loknu varð Jón
málflutningsma'ður við landsyfir
réttinn og síðar Hæstarétt við
stofnun hans árið 1920. 1. maí
árið 1945 var Jón Ásbjörnsson
skipaður dómari í Hæstarétti og
gegndi því embætti til 1. apríl
1960, er hann lét af störfum fyrir
aldurssakir, og er það allra mól
áð því starfi hafi hann gegnt af
einstakri kostgæfni og vand-
virkni, svo sem öðru sem hann
hefur tekið sér fyrir hendur um
æfina.
Auk málflutnings og dómara-
starfa hefur Jón Ásbjörnsson
gegnt mörgum trúnaðarstörfum,
fór m.a. með forsetavald við
þriðja mann við andlát Sveins
Björnssonar. Hann var bæjarfull
trúi í Reykjavík 1926—30, for-
maður Málfutningsmannafélags
íslands 1922—26, var skipaður í
Félagsdóm í september 1941 —
1945, í landskjörstjórn 1934 —
1956, í stjórn fþróttasamlbands
íslands 1912 — 1918, í stjórn
Eimskipafélagis íslands 1929 — 45
í stjórn Fornleifafélagsins og í
stjórn Sparisjóðs Reykjavíkur og
nágrennis um langt skeið.
Jón Ásbjörnsson var frum-
kvöðull að stofnun Hins ísienzka
fornritafélags 1928 og forseti
þess frá upphafi. Hann hefur
alla tíð verið lífið og sálin í út-
gáfustarfsemi félagsins.
Jón Ásbjörnsson verður -að
heiman í dag.
Skúlasyni
Þau virðast komast sæmilega
af, þó ekkert þeirra spynni gull.
Það er „Norske Teatret" sem
einna mest kveður að þessi ár-
in, undir forustu Tormods
Skagestad (ráðunautur þess er
Ivar Eskeland, sem flestir ís-
lendingar þekkja nafnið á,
NATIONAL-TEATRET —-
Þjóðleikhúsið — hefur jafnan
mörg járn (leikrit) í eldinum
samtímis. Síðustu vikurnar hef
ur „Heilög Jóhanna“ Bernard
Shaws verið einna oftast á
sviðinu, en í gærkvöldi frum-
sýndi leikhúsið Ionesco-leikinn
„Le Pieton de l’Air“, sem kall-
að er „Luftgjengeren" á norsku.
Aðalpersónurnar Berenger og

• • ;
Úr leik Ionescos: Blaðamaðurinn (Wilfred Breistrand) hef
ur tal af Berenger rithöfundi (Henki Kolstad).
vegna starfs hans að kynningu
islenzkra bóka í Noregi). Þjóð-
leikhúsið hefur ekki verið
skammað eins mikið í vetur og
stundum áður, þó stjórnandi
þess sé ekki leikhúsmaður,
heldur kæmi í fyrstu að leik-
húsinu sem fjárhagsstjóri. Og
hinni nýi stjórnandi Oslo Ny
Teater, Mentz Schulerud, virð-
ist hafa verið sæmilega hepp-
inn með þau leikrit, sem hann
hefur sýnt í vetur. (Hann var
áður leiklistarráðunautur úr-
varpsins hér).
Ég var á fimmtudagskvöldið
á frumsýningu leikrits Thorn-
tons Wilders, „Bærinn okkar“
(sem mun hafa verið sýnt
heima). Fyrir 20 árum sýndi
Studioteatret þennan leik í Ósló
og Agnes Mowinchel var leik-
stjórinn. Sviðsumbúnaður er
enginn í leiknum, allt er ósýni-
legt, en áhorfandinn á að sjá
það í anda, með aðstoð „regis-
sörsins“, sem er ein aðalper-
sónan á sviðinu, og af því sem
persónurnar segja, ýmist lif-
andi eða dauðar. Þó leikstjórn
Pals Skjönbergs sé ágæt og vel
farið með flest aðalhlutverkin.
efast ég um að leikritið verði
langlíft.
Undanfarið hefur norska leik
húsið verið að sýna „Draum-
spel“ Strindbergs og útlendan
leik, „Ai, ai — for en artig
krig“ sem sýnir grátbroslegar
hliðar á lífi stríðsþjóðanna á
meðan á hörmungunum stóð.
Bæði þessi leikrit hafa fengið
sæmilegar móttökur. Ég býst
við að færri sjái „Bæinn okk-
ar“. Til þess þyrfti Osló að
eiga góðan stofn leikhúsfólks,
sem nennti að sjá leikinn oftar
en einu sinni.
frú hans (Henki Kolstad og
Urda Arneberg) eru franskir
ferðalangar, stödd í Englandi
ásamt dóttur sinni og heimilis-
vini, þ.a.m. Jöhn Bull (Einar
Sissener) og blaðamaðurinn
(W. Breistrand).
Berenger er frægt leikrita-
skáld, en hættur að yrkja. Enski
blaðamaðurinn vill hafa tal af
honum ,og eftir langa umhugs-
un svarar Berenger: „Ég spyr
sjálfan mig hvort bókmenntirn-
ar megni að gera sanna mynd
af kaotiskri raunverunni. Eigi
hún að verða jafn hræðileg og
lífið verður hún að vera þús-
und sinnum grimmari og hrotta
legri. Hversu hrottalegar sem
bókmenntirnar eru, geta þær
ekki gefið okkur nema daufa
og smækkaða mynd af rudda-
legri raunverunni. Sama er að
segja um dásamlegu raunver-
una. Hún yfirgengur alla skálda
list líka.“ — Þetta er i rauninni
kjarninn sem Ionescu leitast við
að sýna i leiknum.
Og nú skiptast á harmur og
skop allan leikinn. Hann er
eins og skuggamyndasýning,
þar sem skiptast á harmþrung-
in ekkja, hlæjandi Maurice
Chevalier, börn deyjandi úr
hungri, trúður sem gleypir egg
og kemur með það á sömu sek-
undunni úr afturendanum á sér
o.s.frv. Þetta er lífið. — En svo
kemur allt í einú það fyrir-
brigði, að Berenger skáld verð-
ur léttari en loftið og labbar
sig upp í himingeiminn og
bregður sér upp í eilífðina. Þeg
ar hann kemur aftur er hann
óþekkjanlegur: harmur hans og
þjáning hefur gert hann að
skari. Ionesco lætur hann ekki
segja frá því, sem hann hefur
séð, en lætur hann segja sam-
hengislausar setningar sem
flestar eru eins og gátur, með-
an sunnudags-Englendingarnir
halda áfram leiktrúðasýningu
lífsins, svo að harmur og skrípa
leikur skiptast á. En Berenger
á ekkert eftir af lífinu, nema
ástúð konu sinnar og dóttur.
Meðferð Henki Kolstads á
aðalhlutverkinu er allgóð. Hann
er kunnastur fyrir gamansöm
hlutverk, en tekst þó sæmilega
að hrífa áhorfendur í því trag-
íska líka. En Urda Arneberg
(frú Berenger) hrífur „frá a
til ö“ í þessu hlutverki, enda
vinnur hún hvern sigurinn öðr-
um meiri síðustu árin, svo leik-
gyðjurnar Tore Segelcke og
Liv Strömsted mega fara að
vara sig á henni hvað líður. —■
Ég nefni ekki Lillebil Ibsen i
því sambandi, því að eiginlega
er hún utan við alla prima-
donnusamkeppni. Ég hef ekki
séð hana á leiksviði síðan í
hittifyrra, í „Kæri lygalaupur“,
sem þau Per Aabel gerðu að
einu mest sótta leikriti þess
vetrar (þann leik ættu þau að
sýna heima; það er auðvelt við-
fangsefni fjárhagslega, því að
leikendurnir eru aðeins þau
tvö). En núna á dögunum sá
ég hana aftur í sjónvarpinu, í
„Heysótt" Noel Cowarts, og hún
yfirgnæfði þar allt — eins og
hún er vön. Þetta leikrit Co-
wards er eitt af þeim fáu, sem
ég hef haft verulega gaman af
að sjá í sjónvarpi.
Svo kem ég að því siðasta,
sem ég sá í Osló núna, og sem
mér fannst líka langskemmti-
legast. Það var núna á föstu-
dagskvöldið í norsku ÓperunnL
Hún sýndi „Brúðkaup Figaros1*
Mozarts. Eiginlega bjóst ég ekki
við að skemmta mér sérstaklega
vel, því að ég var búinn að sjá
söngleikinn í fjórum höfuðborg
um áður, þ.á.m. oft í Kaup-
mannahöfn með ýmsum söngv-
urum í gamla daga — fyrir
hálfri öld. En það verð ég að
segja um þessa sýningu, að hún
gat yngt hvern þann, sem ekki
er kominn í dauðann, um mörg
ár. Mér finnst ég hafi aldrei
séð betur farið með þetta ynd-
islega verk Mozarts, en norska
óperan gerði.
Arvid Fladmoe stýrði hljóm-
sveitinni, sem ekki er stór, svp
frábærlega, að söngvarar smá-
hlutverkanna nutu sín til fulls,
en þetta er list, sem allir hljóm
sveitarstjórar ekki kunna. En
vitanlega voru það aðalhlut-
verkin, sem réðu úrslitunum.
í þeim var að mestu leyti
„gestaspil“. Danski söngvarinn
Ib Hansen lék Figaro svo töfr-
andi vel, að mér verður það
minnisstætt. Ung sænsk stúlka
Birgit Nordin, lék „pasjann1*
Cherubino. Ég man aldrei til að
rödd og leikur hafi farið jafn
ágætlega saman og hjá henni.
í þessu hlutverki, Hins vegar
varð ég ekki hrifinn af Mirj-
ana Dancuo, suðrænni söng-
konu, sem lék greifafrúna Alma
viv og ekki heldur greifanum
sjálfum (Knut Skram). Þau
voru bæði „óliprari í túlkun-
inni“ en Mozart hefur ætlazt
til, held ég.
En sýningin sem heild verð-
ur mér minnisstæð. En svo
skiptir hún um svip. f dag
verður skipt um í aðalhlutverk
unum, og Lasse Kolstad verð-
ur ekki öfundsverður af að taka
við Figaro-hlutverkinu af Tb
Hansen, Lasse er að visu frá-
bær leikari, en hitt er annað
mál hvort röddin fullnæc'ir
kröfunum. En Kari Frisell tek-
ur við hlutverki greifafrúar-
innar og geri ég ráð fyrir að
hún skili því engu síður vel en
Mirjana Dancuo, ef dæma skal
eftir hinni ágætu frammistöðu
hennar í „Carmen“.
Óneran og „Riksteatret" (sem
heldur uppi sýningum lands-
endanna á milli) eru rikisfyrir-
tæki að öllu leyti og eru í sí-
felldum vexti. Síðan Odd
Griiner Hegge tók við stjórn
óperunnar (hún var fyrstu tvS
Framhald á bls. 27