Morgunblaðið - 18.03.1965, Síða 15

Fimmtudagur 18. marz 1965
MORGUNBLADIÐ
15
GuvMiar J. Friðrikssoni, formaður F. 1. I.:
Staða nlenzks iðnaðar
EFTIRFARANDI ræðu hélt
Gunnar J. Friðriksson, formaður
Félags íslenzkra iðnrekenda, við
setningu Ársþings iðnrekenda sl.
þriðjudag.
Samkvæmt þeim áætlunum,
sem nú hafa verið gerðir, mun
aukning heildar-þjóðarfram-
leiðslu á árinu 1964 hafa numið
um 6%. Vegna mjög hagstæðrar
verðþróunar á útflutningsvörum
landsins, hefur hins vegar aukn-
ing þjóðartekna orðið öllu meiri,
eða um 8% miðað við árið 1963.
>að, sem mestu hefur valdið
um aukningu þjóðarframleiðsl-
unnar, er stóraukið aflamagn og
þá fyrst og fremst vegna aukins
aflá á síldveiðum. Áætlað er, að
aukning á heildarverðmæti út-
flutningsins hafi orðið 18%, sem
auk hagstæðs sjávarafla stafar af
hækkandi verðlagi útflutnings-
framleiðslunnar. Þessa hækkun
má að verulegu leyti rekja til
hagstæðrar efnahagsþróunar í
helztu viðskiptalöndum okkar.
Þannig er áætlað, að aukning
heildar-þjóðarframleiðslu í
Bandaríkjunum hafi á árinu 1964
numið um 7%. Tala atvinnuleys-
ingja þar í landi hefur farið lækk
andi og nam í árslok 1964 4%,
miðað við 5,7% árið áður. Útlit
er enn fyrir vaxandi framleiðslu
í Bandaríkjunum á árinu 1965.
Aukning iðnaðarframleiðslunn
ar í Vestur-Þýzkalandi var á-
ætluð 8% árið 1964, í Frakk-
landi 5%, í Hollandi 6% og á
ítaliu 4%.
í EFTA-löndunum varð þróun-
in einnig hagstæð, að Englandi
undanskyldu, enda hafa Bretar
við verulega efnahagsörðugleika
að etja, einkum vegna halla á
greiðslujöfnuðinum. Þó er gert
ráð fyrir, að heildar-þjóðarfram-
leiðsla þar í landi hafi aukizt um
3%. Þá var einnig veruleg aukn-
ing á iðnaðarframleiðslunni í
Danmörku, Noregi og Svíþjóð.
Þrátt fyrir talsverða fram-
leiðsluaukningu hér á landi á síð
astliðnu ári, þá varð þróun efna-
hagsmála fremur óhagstæð, ef
undan er skilin þróun gjaldeyris-
stöðunnar, sem batnaði um 281
millj. kr. Stafar það m.a. af aukn
um lántökum erlendis, en í heild
hækkuðu þær um 460 millj. kr.
Heildareftirspurn innanlands
e"tir vöru og þjónustu varð mjög
mikil, og hafði í för með sér
mikla þenslu á vinnumarkaðnum,
og var vinnuaflsskortur víðast
hvar. Aukning heildarfjárfesting
ar.var mikil og nam 14,3%, en
það er nokkru minni aukning en
á árinu 1963. Aukning fjárfest-
ingar í iðnaði, öðrum en fiskiðn-
aoi og vinnslu landbúnaðaraf-
urða, er áætlað, að hafi numið
5.5%, sem einnig er lækkun frá
árinu áður.
Á ársþingi iðnrekenda er eðli-
legt, að reynt sé að gera nokkra
úttekt á íslenzkum iðnaði.
Um ástand iðnaðarins í dag er
það að segja, að enn liggja ekki
fyrir skýrslur né áætlanir um
iðnaðarframleiðsluna 1964. Verð-
ur því ekki hægt að gera grein
fyrir henni hér, en hins vegar má
gera sér nokkra hugmynd um
iðnaðarframleiðshma á grund-
velli talna Hagstofu íslands um
starfsmannahald í ýmsum grein-
um. Þær tölur, sem liggja fyrir
um starfsmannahald á árinu
1964, benda til þess, að um sam-
drátt í starfsmannahaldi hafi ver
ið að ræða, miðað við árið 1963.
Á sl. ári hefur samdráttur í starfs
mannahaldi orðið einna mestur í
vefjariðnaði, en það má fyrst og
fremst rekja til samdráttar, sem
átt hefur sér stað í veiðarfæra-
framleiðslu. Þá hefur einnig orð-
ið nokkur samdráttur í starfs-
mannahaldi í fataiðnaði, og bend
ir margt til þess, að um sam-
drátt í framleiðslu þeirrár iðn-
greinar hafi verið að ræða. Aðfar
framleiðslugreinar, þar sem
starfsfólki virðist hafa fækkað á
árinu, eru m.a. matvælaiðnaður,
efnaiðnaður, málmsmíði, smíði
rat'tækja og smíði flutninga-
tækja. Erfitt er að segja um
breytingar á framleiðslu þessara
atvinnugreina, nema í efnaiðn-
aði, þar sem vitað er að fram-
leiðsluaukning hefur átt sér stað,
þrátt fyrir fækkun starfsfólks.
Sú grein innan matvælaiðnaðar-
ins, þar sem samdráttur í fram-
leiðslu hefur orðið, er kexiðnað-
ur.
Aukning hefur hins vegar orð-
ið á starfsmannahaldi við um-
búðaframleiðslu, og framleiðslan
sömuleiðis vaxið. Er það í sam-
ræmi við aukna framleiðslu
frystra fiskafurða og aukna fram
leiðslu á plastumbúðum, sem er
tiltöluléga ný iðngrein. Þá hefur
og fjöldi starfsmanna í drykkjar-
vöruiðnaði aukizt nokkuð.
Af þessu má draga þá álykt-
un, að sérstaklega aivarlega
horfi í tveimur iðngreinum, það
er að segja í veiðarfæraiðnaði og
fataiðnaði. Framleiðsla í veiðar-
færaiðnaði hefur dregizt svo sam
an, að vart verður annað sagt, en
að mjög alvarlega horfi um fram
tíð hans á Islandi. Flestar aðrar
iðngreinar eiga að vísu við ein-
hverja örðugleika að etja, og
liggja ýmsar orsakir til þess.
Ef við reynum að gera okkur
grein fyrir því, í hverju örðug-
leikar iðnaðarins eru fólgnir, og
ástæðurnar fyrir þeim, er nauð-
synlegt að hafa í huga, að iðnað-
urinn bjó í áratugi á öllum svið-
um við ströngustu höft og höml-
ur á athafnafrelsi. Magn og val
á hráefnum var mjög takmarkað.
Leyfi til kaupa á vélum næstum
áfáanleg. Mjög miklar hömlur
voru á byggingu viðunandi at-
vinnuhúsnæðis, og síðast en ekki
sízt svo ströng og óraunhæf verð-
lagsákvæði að í flestum tilfell-
um var um hreina eignaupptöku
að ræða, og ekki má gleyma hin-
um áraunhæfu skattalögum, sem
þá voru í gildi.
Þegar breytt var um stefnu í
efnahagsmálum, var ekki ein-
ungis svo komið, að flest fyrir-
tæki voru tæknilega stöðnuð,
heldur voru þau og fjárhagslega
vanmegnug. Vegna skorts á eig-
in fjármagni og vegna óhag-
kvæmra lána, bjuggu þau við
mjög takmarkaða samkeppnisað-
stöðu, og má segja, að flest hafi
skort til þess, að íslenzkur iðn-
aður væri undir það búinn að
mæta aukinni erlendri sam-
keppni, sem frjálsræði í viðskipt-
um og lækkun á tollum hafði í
för með sér. Hörgull var á hús-
næði og vélum, og það skorti
fjármagn til þess að unnt væri
að ráðast í nauðsynlegar fram-
kvæmdir.
Þegar við reynum að gera okk-
ur grein fyrir stöðu iðnaðarins,
verður augljóst, að það er eink-
um tvennt, sem hefur torveldað
iðnaðinum að mæta hinni auknu
samkeppni og lækkandi tollum,
en það er hin gífurlega aukning
framleiðslukostnaðar hérlendis
annars vegar og hinn mikli skort
ur á fjármagni hins vegar. Þegar
innflutningur er frjáls frá öllum
löndum, hlýtur heimsmarkaðs-
verð að viðbættum tollum og
flutningskostnaði að ráða verði
íslenzrkar iðnaðarvöru. Fari
framleiðslukostnaður hér á landi
hraðar vaxandi en í öðrum fram-
leiðslulöndum, kemur að því, að
sú tollvernd, sem iðnaðurinn nýt-
ur verður að engu. Og verði fram
hald á þeirri þróun, kemur að
því, að íslenzkur iðnaður gerist
algjörlega ósamkeppnisfær,
vegna þess að framleiðslukostn-
aður er orðinn of hár. Mjög
glöggt dæmi um þetta er sá iðn-
aður, sem engar tollverndar nýt-
úr, Það er því nauðsynlegt, þegar
athugað er hver samkeppnisað-
staða iðnaðarins sé, að reynt sé
að gera sér grein fyrir því, hver
aukning framleiðslukostnaðar
hefur orðið á undanförnum ár-
um. Ekki er óeðlilegt, að þá sé
miðað við áramót 1961—1962, er
ný stefna hafði verið tekin upp
í efnahagsmálum og gengi krón-
unnar fært í það horf, að út-
flutningsatvinnuvegirnir gætu
starfað án styrkja.
Ef fyrst er litið á, hverjar bein-
ar kauphækkanir hafa orðið frá
þessum tíma, kemur í ljós, að
frá miðju ári 1962 og fram til síð-
ustu áramóta hækkuðu kauptaxt
ar Iðju, félags verksmiðjufólks,
þannig, að kaup karla hækkaði
um 49,2% og kaup kvenna um
76,3%. Sé hins vegar miðað við
síðustu áramót, er kaup karla
orðið 53,8% og kaup kvenna
81,7% hærra en um mitt ár 1962.
Ef bætt er við aukningu á fríð-
indakostnaði, svo sem auknu
orlofi og sjúkrasjóðsgjaldi, verð-
ur heildarkauphækkun hjá kven-
fólki yfir þetta tímabil 83.7% og
hjá körlum 55,8%. Til viðbótar
þessu koma þær kvaðir, sem lagð
ar hafa verið á framleiðsluna,
svo sem launaskattar og iðnlána-
sjóðsgjald, kostnaður vegna
hækkaðs verðs á rekstrarvörum,
svo sem rafmagni, pósti og síma,
og stóraukinn kostnaður vegna
viðhalds og viðgerðaþjónustu.
Gunnar J. Friðriksson,
formaður F.Í.I.
Þegar reynt er að gera sér
grein fyrr því, hvað allar þess-
ar hækkanir þýða, er ekki úr
vegi að taka nokkur einföld
dæmi. Ég tek það fram, að hér
eru aðeins tekin dæmi til þess að
sýna þróunina, en á engan hátt
verið að leggja dóm á verð þeirr-
ar vöru, sem valin hefur verið.
I árslok 1961 var heildsöluverð
á óniðurgreiddu smjöri 96,00 kr.,
en við árslok 1964 161,00 kr.
Þetta er 67,7% hækkun. Þar sem
hér er um fullunna landbúnaðar-
vöru að ræða, ætti þessi verð-
munur að sýna nokkuð þann
aukna framleiðslukostnað, sem
viðurkennt er, að átt hafi sér
stað á þessu timabili. Ef við nú
gerum dæmið einfalt og segjum
sem svo, að verð á íslenzku
smjöri og hinu erlenda, komnu
hingað til lands, hafi verið það
sama í árslok 1961, og verð á er-
lendu smjöri haldizt óbreytt til
siðustu áramóta, þá hefði þurft
að setja 68% toll á hið erlenda
smjör, til þess að samkeppnisað-
staða hinnar íslenzku fram-
leiðslu væri sú sama nú og í árs-
lok 1961. Við skulum nú snúa
þessu dæmi upp á iðnaðarvöru.
Mjög algengt er, að hráefnakostn
aður sé um helmingur af heild-
söluverði iðnaðarvöru. Og ef við
gerum ráð fyrir, að aukning
framleiðslukostnaðar í iðnaði
hafi verið sú sama og í landbún-
aði, þá þyrfti iðnaðarvara, sem
engrar tollveradar naut í árslok
1961, að þurfa u.þ.b. 34% toll-
vernd í dag, tií þess að halda
sömu samkeppnisaðstöðu. Sé um
tollverndaðan iðnað að ræða,
hefur hinn aukni kostnaður rýrt
tollverndina að þessu marki.
Þessi dæmi sýna glögglega,
hversu verðbóigan hefur rýrt
samkeppnisaðstöðu iðnaðarins.
Eins og fyrr er getið, sannast
þetta áþreifanlega á veiðarfæra-
iðnaðinum, sem nær engrar toll-
verndar nýtur og á fataiðnaðin-
um, þar sem tollur á efnum er
yfirieitt 65%, en tollur á hinni
fullunnu vöru 90%. En þetta eru
þær greinar iðnaðarins, sem nú
eru í mestum vanda. Þessar hækk
anir framleiðslukostnaðar hafa
að sjálfsögðu einnig komið mjog
illa við aðra framleiðendur, sem
verða að miða verð sitt við
heimsmarkaðsverð, og þá sér-
staklega framleiðendur sjávaraf-
urða. En þó hefur hækkað út-
flutningsverð og óvenjumikil og
arðbær síldveiði dregið nokkuð
úr áhrifum þeirra. Aftur á móti
hefur verðlag á erlendum iðn-
varningi verið stöðugt, og jafn-
vel frekar farið lækkandi vegna
hagkvæmari innkaupa innflytj-
enda. Nú má því segja að hin
síaukna dýrtíð lendi með öllum
sínum þunga á iðnaðinum, sem
keppa verður við erlendar iðn-
aðarvörur. Því hlýtur það að
vera alvarlegt áhyggjuefni allra
iðnrekenda, að ekki hefur enn
tekizt að stöðva verðbólguna.
í sambandi við aukinn fram-
leiðslukostnað er rétt að benda á
það, að stofnkostnaður fyrir-
tækja hefur fylgt honum eftir og
farið síhækkandi. Ef tekin er
saman tollur og söluskattur á
innfluttum vélum, þá eru að-
flutningsgjöld á þeim komin upp
í 46%, og óþarfi er að minna á,
hversu gífuriega bygging^arkostn
aður hefur hækkað á sama tíma.
Að því er veiðarfæra- og fata-
iðnað snertir, bætist ofan á þessa
örðugleika, að nokkuð hefur orð-
ið vart við undirboð, eða „dump-
ing“, svo og vaxandi innflutning
frá Austurlöndum, þar sem vinnu
afl er mjög ódýrt. Höfuðnauð-
syn ber því til að stöðva verð-
bólguna, svo að jafnvægi náist í
efnahagslífinu, og heilbrigt efna
hagslíf er frumskilyrði þess, að
þróttmikill og arðbær iðnaður
geti þróazt, eins og önnur fram-
leiðsla. Áframhaldandi verðbólga
hlýtur annað hvort að leiða til
hafta eða fellingar á gengi hinn-
ar íslenzku krónu.
Bein afleiðing hinnar geysi-
legu hækkunar á framleiðslu-
kostnaði er tilfinnanlegur skort-
ur á fjármagni, bæði til reksturs
og fjárfestingar. Hin ströngu
verðlagsákvæði hafa m.a. komið
í veg fyrir, að aukning á eigin
rekstrarfé fyrirtækja hafi orðið
tilsvarandi við aukningu fram-
leiðslukostnaðar. Bankar og aðr-
ar lánastofnanir hafa ekki getað
sinnt þörfum iðnaðarins, enda
hefur enn ekki fengizt skilningur
stjórnarvaldanna á því, að iðnað
urinn skuli njóta jafnréttis á við
hina framleiðsluatvinnuvegina,
varðandi endurkaup afurðavíxla,
þrátt fyrir viljayfirlýsingu Al-
þingis um að svo skuli vera.
Hér hefur verið gerð nokkur
grein fyrir helztu ástæðum þess
vanda, sem að íslenzkum iðnaði
steðjar. Ég vil því nú ræða í
stuttu máli nokkrar þær úrbæt-
ur, sem að gagni gætu komið við
úrlausn þessara vandamála.
Helzta áhugamál iðnaðarins
hlýtur, eins og áður er sagt, að
vera stöðvun verðbólgunnar, og
að meira jafnvægi náist á vinnu-
markaðnum. Það hlýtur fyrst og
fremst að vera á valdi ríkisstjórn
arinnar og Alþingis að gæta þess,
að sú ofþensla, sem héf hefúr
skapazt, nái ekki að hindra eðli-
lega þr.óun efnahagslífsins á ís-
landi.
I því sambandi er rétt að
benda á, að því hlýtur að vera
takmörk sett, hvað ríki, bæjar-
og sveitarfélög geta ráðizt í af
framkvæmdum, án þess að kapp-
hlaup hefjist um vinnuaflið.
Þá þarf iðnaðurinn að fá sömu
fyrirgreiðslu við útvegun fjár-
magns og aðrir framleiðsluat-
vinnuvegir, á þann hátt að Seðla
bankinn taki að endurkaupa hrá-
efna- og afurðavíxla iðnaðarins.
Ríkissjóður greiði framlag til
Iðnlánasjóðs til jafns við það
framlag, sem iðnaðurinn leggur
sjálfur til hans. Hér er ekki
farið fram á meira en það, sem
þegar hefur verið veitt öðrum -
framleiðsluatvinnuvegum.
Með því að innflutningur er nú
að mestu leyti frjáls, og sam-
keppni þar af leiðandi tryggð,
ber að fella niður núgildandi
verðlagsákvæði.
Það þarf að endurskoða reglu-
gerðarákvæði um hámarksfyrn-
ingu iðnaðarhúsa og véla, þar
sem núgildandi ákvæði eru al-
gjörlega úrelt, og taka ekki tillit
til hinnar hröðu tækniþróunar,
sem gerir vélar og tæki og jafn-
vel húsnæði úrelt á skömmum
tíma. Hér er heldur ekki farið
fram á annað en það, sem þegar
hefur fengizt viðurkennt fyrir
sjávarútveg og landbúnað.
Breyta þarf lögum um undir-
boðs- og jöfnunartolla á þann
veg, að tollyfirvöludm sé falið að
hafa á því nánar gætur, hvort
vörur eru fluttar til landsins á
undirboðsverði, og að tollyfirvöld
fái heimild til að stöðva tollaf-
greiðslu á slíkum innflutningi,
meðan rannsókn fer fram.
Vinna þarf að því skipulega að
auka tækni og hagræðingu í iðn-
aðinum með því m.a. að endur-
vekja tækniþjónustu Iðnaðar-
málastofnunar íslands. Aulca
þarf rannsóknir, með því að taka
upp náið samstajrf við rannsókn-
arstofnun iðnaðarins, sem stuðla
mun að auknum rannsóknum og
tilraunum, miðaðar við þarfir
hans.
Og með áætlanir og yfirlýsing-
ar stjórnarvalda í huga, um nauð
syn á frekari lækkun tolla og
aukningu innflutningsfrelsis, ber
að leggja áherzlu á, að slíkar
breytingar fari einungis fram að
því skilskildu, að fyrir liggi at-
huganir, er sýni áhrif breyting-
anna á viðkomandi iðnaðargrein
ar, og séð sé fyrir nauðsynlegum
ráðstöfunum, er gera iðnaðinum
kleift að mæta hinni breyttu að-
stöðu.
í heild má segja, að brýna nauð
syn beri til, að Alþingi og ríkis-
stjórn marki ákveðna stefnu í
iðnaðarmálum, þannig að áfram-
haldandi uppbygging iðnaðarins
verði ekki tilviljanakennd. Slík
fastmótuð stefna er öllum nauð-
synleg, sem taka verða ákvarð-
anir fram í timann. Hún er nauð-
synleg þeim, sem í atvinnurekstr
inum standa, og hún er engu að
síður nauðsynleg lánastofnunum,
svo að þær geti markað útlána-
stefnu sína samkvæmt henni.
Áður en við reynum að gera
okkur nokkra grein fyrir fram-
þróun ionaðarins, langar mig að
vekja athygli á staðreynd, sem
afsannar þær fullyrðingar, sem
stundum verður vart, að iðnað-
urinn eigi tilveru sína hér á
landi að þakka höftum og tollum.
Löngu áður en höftum var beitt
hér, til takmörkunar á innflutn-
ingi, og áður en nokkur veru-
legur munur var á tollum hrá-
efna og fullunninna vara, voru
starfandi fyrirtæki í flestum
þeim iðngreinum, sem til eru hér
á landi i dag.
Til gamans má geta þess, að
tvö elztu íyrirtæki innan þessara
samtaka tóku til starfa 1896, en
það er klæðaverksmiðja og sút-
unarverksmiðja; gosdrykkjaverk
smiðja 1905, ölgerð 1913, sæl-
gætisgerð 1917, smjörlíkisgerð
1918, gas og súrefnisframleiðsla
1919, sápugerð 1922 og kaffi-
brennsla 1924.
Það blandast engum hugur um
það, að til þess að geta haldið
uppi því menningar- og velferð-
arríki, sem ljóst er, að við vilj-
, um hafa, er okkur íslendingum
Framhald á bls. 17