Morgunblaðið - 19.06.1965, Blaðsíða 10

10
MOkCU NBLAÐIÐ
Laugardagur 19. júní 1965
Kosningaréttur
kvenna 50 ára
Viðta! við Sigríði J. Magnússon
í DAG, 1’9. júní, eru liðin 50 ár
síðan staðfest voru lögin - um
kosningarrétt kvenna. Hóf Kven-
réttindafélagsins í Tjarnarkaffi
í kvöld er helgað þessu afmæli.
Mhl. hefur átt viðtal við Sigríði
J. Magnússon, sem í 17 ár. var
formaður Kvenréttindafélagsins
og hefur unnið kvenréttindamál-
um einna mest gagn af þeim
sem nú eru uppi.
— Já, það eru 50 ár í dag síð-
an stjórnarskrárbreytingin var
undirrituð, þar sem gert er ráð
fyrir að konur hafi bæði kosn-
ingarétt og kjöngengi, sagði Sig-
ríður. f>ó var það fyrst bundið
því skilyrði að konan væri 40 ára,
en aldurtakmarkið lækkaði, svo
um eitt ár í einu. Það er bezt
að ég leyfi ykkur að heyra
hvernig þetta frumvarp hljóðaði
orðrétt:
„Kosningarrétt við óhlutbundn-
ar kosningar til Alþingis hafa
karlar og konur, sem fædd eru
hér á landi eða hafa átt lög-
heimili s.l. 5 ár, er kosning fer
fram, þó getur enginn átt kosn-
ingarétt, nema hann hafi óflekk-
að mannorð, hafi verið heimilis-
fastur í kjördæminu eitt ár og
sé fjár síns ráðandi, eða í skuld
fyrir þeginn sveitastyrk. ■ Enn
fremur eru þau skilyrði sett, að
hmir nýju kjósendur, konur þær
og karlmenn, er ekki höfðu kosn-
ingarrétt skv. stjórnskipunarlög-
unum frá 1903 fái ekki rétt þann,
er hér um ræðir, öll í einu held-
ur þannig að þegar semja á al-
þingiskjörskrá í næsta sinn eftir
að lög þessi eru komin í gildi,
skal setja á kjörskrá þá nýja
kjósendur, sem eru 40 ára eða
eldri og að öðru leyti fullnægja
hinum almennu skilyrðum kosn-
ingaréttar. Næsta ár skal á sama
hátt bæta við þeim nýju kjós-
endum, sem eru 39 ára og svo
lækkar aldurstakmarkið um eitt
ár í hvert sinn til þess að allir
kjósendur, konur sem karlar, hafi
náð kosningarétti svo sem segir
í upphafi þessarar greinar.
Nú hafa hjón með sér óskilinn
fjárhag og missir konan ekki
kosningarétt sinn fyrir því. Með
sömu skilyrðum hafa karlar og
konur sem eru 35 ára eða eldri
kosningarétt til hlutbundinna
kosninga.“
— Hvers vegna var aldurstak-
markið svona hátt í fyrstu?
— Alþingismenn voru hræddir
við að fá svo marga nýja kjós-
endur inn á kjörskrá í einu. En
þarna var um fleiri að ræða en
konur einar. Allir þeir karl-
menn sem ekki höfðu haft kosn-
ingarrétt fram að þessu, bættust
líka við. Mótspyrnan á Alþingi
var eiginlega meiri varðandi
kjörgengi kvenna við bæjar- og
sveitarstjórnarkosningar en til
Alþingis. Karlmenn óttuðust að
konur tækju þá alveg völdin í
bæjar- og sveitarstjórnunum.
Einum þingmanninum þótti t.d.
óhugnanlegt til þess að hugsa,
að landlæknir (Guðmundur
Björnsson) færi að hjóla um
bæinn milli vinnukvennanna, til
að afla sér atkvæða. Frumvarpið
um að veita konum kosningarétt
til sveitarstjórna kom fyrst fram
á Alþingi 1881 og var samþykkt,
en það var kjörgerngið sem olli
rr.estu deilunum. Ég held að það
hafi verið Þorlákur Guðmunds-
son í Fífuhvammi, sem bar þetta
frumvarp fram. Kjörgenigisrétt-
urinn var þó samþykktur hvað
eftir annað á Alþingi, en alltaf
synjað í ríkisráði, því Dönum
þóttu konur ekki nógu þroskaðar
til að veita þeim slíka ábyrgð.
Náðu lögin ekki staðfestingu
fyrr en 1907 og tóku gildi 1908.
En til að konur fengju kosninga-
rétt og kjörgengi til Alþingis
þurfti stjórnarskrárbreytingu.
Þegar umræður voru á Alþingi
um það, héldu margir þingmenn
því fram, að konur kærðu sig
sjálfar ekki um þessi réttindi,
þar eð engin tilmæli hefðu borizt
frá þeim um það. Árið 1900 héldu
Hið íslenzka kvenfélag og Kven-
réttindafélagið því fund oig söfn-
uðu 12 þúsund undirskriftum að
áskorun til Alþingis um að sam-
þykkja lögin. Héldu félögin
síðan áfram að ýta á eftir mál-
inu. Lögin voru líka samþykkt
nokkrum sinnum á Alþingi, sem
þá var aðeins ráðgefandi, eins og
kunnugt er, en þeim var synjað
í ríkisráði. Loks undirritaði kon-
ungur þau 19. júní 1915 síðan eru
50 ár í dag.
— Annars held ég nú að mót-
spyrnan gegn kosningarétti og
kjörgengi kvenna hafi verið
minni hér en víðast annars stað-
ar, segir Sigríður ennfremur.
T.d. var barátta kvenna fyrir
sömu réttindum miklu harðari í
Englandi og Danmörku, en þar
fengu konur kosningarétt og
kjörgengi sama ár og við. Þess-
ara tímamóta var minnst með
hátíðlegri athöfn í danska þing-
inu 5. júní s.l. Éig var reyndar
boðin þangað, en gat ekki komið
því við að fara. í upphafi.barátt-
unnar í Danmörku er t.d. haft
eftir einum þingmanninum, að
kvenfólk, börn og afbrotamenn
megi aldrei fá kosningarétt. Og
þegar konur tóku upp á því að
iðka alls konar ókvenlegar at-
hafnir, eins og að hjóla, var
gerður aðsúgur að þeim.
— En hvernig var þessari rétt-
arbót tekið hér á íslandi, eftir
að lögin höfðu verið staðfest?
— Þegar skeytið kom um þetta
19. júní, var mikill' fögnuður
meðal kvenna í Reykjavík. En
Alþingi átti að koma saman 7.
júlí og var hátíðahöldunum
frestað þangað til. Nákvæm frá-
sögn af þeim er í árs-
riti Kvenréttindafélagsins, „19
júní“. Konur söfnuðust saman í
barnaskólaportinu og þaðan var
gengið í skrúðgöngu til Alþingis-
hússins með 200 hvítklæddar
smámeyjar í farabroddi, en þær
báru allar hinn nýja íslenzka
fána, sem þá var lögfestur um
leið. Ég held að þeir, sem nú eru
á miðjum aldri og yngri, geri sér
ekki grein fyrir því hve mikla
baráttu var búið að heyja fyrir
því að fá eigin fána. Þú getur
t.d. ekki munað eftir því, þegar
Einar Pétursson var tekinn fast-
ur af dönsku varðskipi, vegna
þess að hann hafði íslenzka fán-
ann uppi. Þeir íslendingar einir,
sem komnir eru til ára sinna,
muna hvílíkan fögnuð það gat
vakið að sjá íslenzkan fána í er-
lendri höfn. Ég man t.d., þegar
Sigríður J. Magnússon.
ég var einu sinni á leið frá ítalíu'
og kom eftir vikudvöl í kulda í
Englandi til Edinborgar og kom
allt í einu auga á íslenzkan
fána í höfriinni í Edinborg; eftir
langa leit að Gullfossi. Þá fannst
mér ég vera komin til íslands.
Annars hálf vorkenni ég ungu
fólki nútímans, að hafa ekki
upplifað og þekkt það að fá
ýmislegt sem manni er. nauðsyn-
legt 0|g er búinn að þrá lengi.
Það kann ekki að meta þessi
lífsins gæði og missir því af því
að njóta þeirra. Það er saelt að fá
það sem maður hefur lengi þráð.
— Hafa íslenzkar konur nú
notfært sér þessi réttindi, sem
þær fengu fyrir 50 árum?
— Ef maður lítur á þátttöku
kvenna í opinberum málum, er
ekki hægt að segja það, þar sem
við eigum nú aðeins eina konu
á Alþingi og fáar í bæjar- og
sveitarstjórnum. Hins vegar álít
ég að margar laigabætur, sem
gerðar hafa verið á þessum ár-
um, séu meira og minna að
þakka kosningarétti kvenna. Við
höfum nuddað þangað til ekki
var lengur hægt að standa á
móti, og þingmenn hafa þurft
að taka tillit til okkar, til að
tryggja sér fylgi. T.d. er trygg-
ingarlöggjöfin okkar nú eins góð
og nokkurs staðar annars staðar.
Skattamál hjóna eru konum hag-
stæðari hér en nokkurs staðar á
Norðurlöndum. Launajafnrétti
eiga konur að fá 1. janúar 1967,
a.m.k. á pappírnum. Ýmislegt
fieira mætti telja, og við höfum
ekki alltaf borið okkar eigin hag
einan fyrir brjósfj. T.d. beittu
konur sér fyrir þeirri breytingu
á lögum, að í stað þess að kona
ríkisstarfsmanns fái eftirlaun,
þá komi orðið „maki ríkisstarfs-
manns“. Um leið má geta þess,
að konur í æðri stöðum hjá rík-
inu eru alltof fáar.
— Hvað sem fyrstu kven-
réttindahetjunum þætti nú um
framkvæmdir okkar í þessum
málum nú, þá er ég viss um að
það hefði a.m.k. glatt Laufeyju
Valdemarsdóttur, að nýju stúd-
entarnir með hæstu einkunnirnar
i báðum deildum í Menntaskól-
anum í Reykjavík, eru stúlkur.
Það er einmitt einn af þeim for-
dómum, sem konur hafa þurft að
berjast við, að konur geti ekki
lært stærðfræði. Þetta spáir góðu
um framtíðina.
— Af hverju stafar það helst, að
konur eru svo fáar í æðri stöð-
um?
— Ég held að ástæðan fyrir því
hve fáar konur gegna æðri stöð-
um geti m.a. verið sú, að úr of fá-
um er að velja. Nú á dögum giftir
fólk sig svo ungt, trúlofast og
jafnvel giftist í menntaskóla, og
þegar komið er í háskóla er það
alltaf stúlkan, sem verður að
hætta sínu námi og gæta bús og
barna. Þar ræður almennings-
álitið auðvitað miklu. Á fundi al-
þjóða kvenréttindafélagsins í
Trieste 1964 hélt Agda Russel,
sendiherra Svía í Júgóslavíu, er-
indi, þar sem hún hélt því fram,
að ef um hálfsdagsstarf hjá hjón-
um þyrfti að vera að ræða vegna
barna og heimilishalds, þá væri
það engu síður skylda eigin-
mannsins en konunnar, að taka
þátt í því, þannig að hvort hjón-
anna um sig vinni hálfan daginn
úti. En það fer sjálfsagt alveg í
bága við almenningsálitið á ís-
landi, því hér þykir sjálfsagt að
það sé konan sem fórni.
— Kvenréttindakonum er
stundum borið það á brýn, að
þær vilji fá konur frá heimilun-
um út í atvinnulífið. Þetta er
ekki rétt nema að nokkru leytk
Auðvitað viljum við að konur fái
tækifæri til að nota hæfileika
sína, þj-Óðfélaginu til gagns. Eins
og kemur fram í svörum við
spurningar, sem lagðar eru fyrir
ýmsa þekkta þjóðfélagsborgara
í blaðinu „19. júní“, þá yrði það
miklu stærri hópur, sem hægt
væri að velja úr til að gegna
þeim störfum er þjóðfélagið þarf
að leysa af hendi, ef konur væru
með. Hins vegar segja sálfræð-
ingar um allan heim, að börn-
unum sé nauðsynleg að njóta
r.ærveru móðurinnar fyrstu æfi-
árin. Ég álít að það valdi ekki
úrslitum hve langan tíma móðir-
in er með börnunum, heldur
hvernig sá tími er notaður. Ég
tel að menntuð kona, sem er
ánægð vegna þess að hún fær að
nota hæfileika sína után heim-
ilis, hafi meiri áhrif á uppeldi
barns síns en sú, sem er óánægð
og þar af leiðandi sínöldrandi
allan daginn. Það sem fyrst og
fremst ríður á í uppeldi barnsins
er traust, skilningur og kærleik-
ur. Geti móðirin veitt börnum
sínum það, ætti allt að vera í
lagi. Því eins og Páll postuli
segir: „Mest af öllu í þessum
heimi er kærleikurinn".
Stúlkumar voru farnar aö
ganga í menntaskóla
Um líkt leyti og kon-ur fengu 1 og piltar. Sama vorið útskrifaðist
kosningarétt og kjörgengi á ís- einmitt fyrsiti kvennahópurinn úr
landi, voru sitúlkur einnig farn- Menntaskólanum, 8 stúlkur. Mbl.
ar að fá sömiu menntunaraðstö'ðn I náði snöggvast. tali af tveimur
þ.essara 50 ára stúdenta í gæir,
hinar voru flognar sin í hverja
áttina eftir afmæilið. Við hittum
þær frú Áslaugu Benedi'ktsson*
Frú Þórunn Kvaran og frú Áslaug Benediktsson. Þær urðu stúdentar fyrir 50 árum.