Morgunblaðið - 30.06.1965, Blaðsíða 12

1S
MORCUNBLADID
Miðvikudagur 30. júní 1965
. ...
Landbúnaður — Sveitirnar — Landbunaður
Af hverju kemur kalið ?
EINN af tíu sérfræðingum Bún-
aðardeildarinnar er dr. Bjarni
Helgason. Hann starfar að jarð-
vegsrannsóknum.
Á dögunum skrapp hann austur
á Hérað að skoða kalskemmdirn-
ar. — Búnaðarsíðan hefur lagt
fyrir hann nokkrar spurningar
sem hér birtast ásamt svörum
hans. —
— Þú varst nýlega á ferð að
athuga kalskemmdir.í túnum aust
ur á Héraði?
— Já, ég var þar á snöggri ferð
um miðja sl. viku, eftir að Jónas
Pétursson hringdi4 mig og sagði
mér, að nú gæfist alveg sérstakt
tækifæri til að sjá kal í .þess
verstu mynd. Við Jónas skoðuð
um tún á allmörgum bæjum, að-
allega í Fellunum og á Völlum.
Á þeim stöðum, sem við sáum, er
kalið mjög misjafnfega mikið, og
í heild er það miklu meira en
ég hafði áður gert mér grein fyr-
ir. Kalskemmdirnar eru einna
mestar á alveg flötu landi og í
lægðum í túnum, þar sem svell
mun hafa legið lengi yfir. Hins
vegar eru þær minni, þar sem
snjó mun hafa skafið tiltölulega
fljótt burtu.
— Er tíðarfarið aðalorsök kals-
Ins? Skiptir ekki grasfræið og
áburðurinn líka einhverju máli?
— Því er mjög erfitt að svara.
Óneitanlega er freistandi að
kenna fyrst og fremst tíðarfarinu
um og álíta, að grasið hafi blátt
áfram kafnað undir langvarandi
svelli, eða vegna of mikils raka í
jarðveginum, þegar svellin tók
upp. En þá komum við að því,
sem er mjög athyglisvert í þessu
sambandi, að á útjörð virðist
ekkert kal að sjá. Mér finnst það
benda til þess, að grasfræið og
áburðurinn, eða kannske hvort
tveggja, geti skipt miklu máli
líka.
Það eru fyrst og fremst ný-
ræktuð tún sem hafa skemmzt
og því er ekki að leyna, að gras-
fræið, sem sáð hefur verið í upp-
hafi, er allt af erlendum stofn-
um. Þessir aðfluttu grasstofnar
eru ekki aldir upp við sömu vetr-
arveðráttu og hér ríkir, enda þótt
sumarveðrátta sé nægilega góð
til, að þeir dafni ákjósanlega, og
lifi hér líka flesta vetur. Það er
staðreynd.að' vetrarveðráttan get-
ur gert út af við þessa aðfluttu
grasstofna alveg eins og hún get-
ur gert'út af við vissar trjáteg-
»mdir.
Það er líka mjög sennilegt, að
langvárandi og einhæf áburðar-
notkun geti ýtt undir kalhættuna,
maður talar nú ekki um ef notk-
unin verður óhófslega mikil eins
og víða á sér stað með Kjarnann.
tJtborgun
mjólkur-
búanna
Á sJ. ‘ ári var útborgun
1 mjólkurbúanna pr. I. „eftir
' því, sem næst verður komist":
tsafirði
Akureyri
Ólafsfirði
Sauðarkróki
Blönduósi
Húsavík
Hvammstanga
Borgarnesi
Flóabúinu
kr. 7.58
— 7.24
— 7.11
— 7.04
— 7.00
— 6.98
_ 6.96
— 6.84
— 6.84
t verðlagsgrundvelli land-
búnaðarafurða er verðið á-
' kveðið 6,84 kr. pr. L
Kal í túni á tilraunastöð Bún aðardcildar á Kofpúlfsstöðum.
Túnið kól þar sem fosfór skorti.
Þetta er samt ekki .exnhlítt frek-
ar en flest annað í þessum efn-
um.
— Er mikill munur á nýrækt-
uðu túnunum og þeim gömlu?
— Alls staðar þar sem ég sá,
voru nýræktirnar svokölluðu
mjög áberandi verr útlítandi en
gömlu túnin, svo að sumsstaðar
voru grænir grastoppar aðeins á
stangli í þeim. Nýræktirnar eru
kannski með viðkvæmari gróðri
en gömlu túnin, þar sem innlend-
ir grasstofnar ríkja. En það er
áberandi í nýræktunum, sem
margar eru frekar ósléttar eða
missignar, að grasið lifir í hæstu
blettunum en hefur drepizt í
lægðum á milli, þótt hæðamis-
munur sé innan við ca 15 sm.
Þetta gæti bent til einhverra raka
áhrifa líka, að það sé of lengi
óeðlilega rakt í lægðunum og
grasið kafni því af þeim orsök-
um.
í framhaldi af þessu dettur mér
líka í hug, að mikið af þessum
nýræktartúnum er á framræst-
um mó- og torfmýrum. í slíkum
jarðvegi er hreyfing á vatni mjög
Íítil, þótt á yfirborðinu sýnist allt
þurrt. Þetta er jarðvegur, sem, ef
allt er með felldu, heldur rakan-
um mjög vel eða kannski föst-
um í sér. Það mundi því vera
mjög merkilegt, ef sömu gras-
tegundir ættu jafnvel við í hvaða
jarðvegi sem er. Mér finnst ó-
sennilegt ,að sömu grastegundir
eigi jafnvel við í móatúni, sem
er þurrt frá náttúrunnar hendi,
og í mýratúni, sem aðeins sýnist
/ Ijáfarinu
VORIÐ var að koma — ylur í
lofti, ilmur úr jörð. Ef þá hefði
verið til hið fallega ljóð Áróru
Guðmundsdóttur, sem nýlega
birtist í Lesbók, þá hefði sjálf-
sagt kveðið við í sálinni:
Dagarnir lengjast
og létt verður manni um sporið.
Leynir sér ekki, að nú er á
ferðinni vorið.
Sólin rís árla og gælir við
hríslur og glugga.
Grípur hún myrkrið og
hneppir í ljósfælna skugga.
Það var verið að halda húnað-
arfélagsfund í sveitinni. Hann
var fjölmennur, allir mættir, ut-
an þeir, sem alltaf sitja heima,
nema þegar þeir fara á kjörfund
eða til augnlæknisins.
Þetta er framfarapláss og bún-
aðarfélagið er í fararbroddi með
ýmsar framkvæmdir á félagsleg-
um grundvelli. Þess vegna liggja,
að venju, mörg mál fyrir aðal-
fundi. Og það taka margir til
máls. En þeir taka það samt flest-
ir fram í upphafi máls síns, að
þeir ætli nú ekki að fara að
halda neina ræðu, þeir hafi nú
ekki svo mikið að segja, og raun-
ar hafi næsti ræðumaður á und-
an þegar tekið fram það sem þeir
ætluðu að leggja til málanna.
En það er nú samt svona. Þeim
þykir vissara að láta í ljós sina
skoðun, svo að það fari ekki neitt
milli mála hver sé þeirra mein-
ing.
Þetta verður langur fundur.
Það vissi stjórn búnaðarfélagsins
fyrirfram, þess vegna hafði hún,
eins og oft áður, fengið tvær hús-
mæður í sveitinni til að fram-
reiða kaffi handa fundarmönn-
um. Þegar nokkuð er liðið á fund
inn er gert hlé á störfum og sezt
að kaffidrykkju. — Við eitt borð-
ið sitja 4 bændur. Einn þeirra er
ungur maður. Hann hefur raun-
ar Isngi verið önnur hönd rosk-
ins föður síns, en nú er farið að
skrifa hann fyrir búinu og hann
er genginn í búnaðarfélagið.
Það ber margt á góma hjá þeim
fjórmenningunum við kaffiborð-
ið. Hér verða þær viðræður ekki
raktar, enda ástæðulaust. Hins
vegar skal hér tilgreind ein setn-
ing eftir unga bóndanum er hann
sagði: Það skal nú ekki verða
langt þangað til ég fæ mér bíl.
Þetta þótti félögum unga bónd-
ans við borðið mikil f jarstæða og
var það eðlilegt, því að þegar
þetta var sagt, voru aðeins tveir
bílar í öllum hreppnum, vöru-
skrjóður lausamanns á Ósi og
Iæknisjeppinn og enginn venju-
legur bóndi gerði sér yfirleitt
neinar vonir um að eignast slíkt
farartæki, því að þá áraði illa í
sveitum landsins af fjárpestum,
framsóknarpólitík o. fl. plágum.
Nú er öldin önnur og er óþarfi
að rekja þá sögu. En nú er svo
komið, að á langflestum sveita-
bæjum er til einhverskonar bif-
reið, vörubíll, jeppi eða drossía
og á sumum bæjum fleiri en einn.
Og flestar fólksbifreiðar á mann
eru í einhverju hreinræktaðasta
landðúnaðarhéraði — Rángár-
þingi. Þar koma 175 bílar á
hverja 1000 íbúa. I Borgarfirði
eru þeir 161, í Ámessýslu 158,
í Dalasýslu 157. Næst kemur svo
Reykjavík með 146 fólksbíla á
hverja eitt þús. íbúa.
Það er vissulega ástæða til að
gleðjast yfir þessari þróun mála.
Nú má með miklum rétti segja,
að bíllinn sé bóndans þarfasti
þjónn, sem getur, með réttri notk
un, orðið öllum búandmönnum
til ómetanlegs gagns við bústörf-
in og ánægju og uppléttis í tóm-
stundum.
þurrt. Mýratúnin eru í rauninni
oft svo blaut, þegar komið er
nokkra sentimetra niður, að
vinda má vatnið úr jarðveginum
eins og úr blautri tusku. í þess-
um efnum vantar okkur mikið
tilraunir, en í framtíðinni verður
án efa að taka meira tillit til jarð
vegsins í sambandi við val gras-
tegunda í túnin.
Kalskemmdir nú og á undan-
förnum árum hafa verið mjög
áberandi í nýræktum, sem hafa
verið djúpplægðar með svoköll-
uðum Skerpiplóg. Orsökin er ef-
láust sú, að upp hefur verið
plægður mjög ófrjór eða „dauð-
ur“ jarðvegur, og slíka ófrjósemi
getur tekið mjög langan tíma að
bæta.
— En hvað er þá helzt til úr-
bóta?
— Þetta er mikið vandamál, en
það talaðist svo til milli mín og
ræktunarráðunauts þeirra Aust-
firðinga að hefja tilraunir, fyrst
og fremst með áburð til að fá ein-
hverjar upplýsingar varðandi
þann þátt málsins. Þetta verða á
þessu stigi tilraunir aðallega með
fosforáburð og kalk. Auk þess
tók ég nokkur jarðvegssýnishorn,
þegar ég var á ferðinni þarna
fyrir austan, bæði úr kalskellum
og óskemmdu landi, ef verða
mætti, að einhver mismunur
væri á jarðveginum, sem auðvelt
væri að ráða við.
Jarðvegurinn og jarðvinnslan
eru án efa mjög mikilvæg atriði
í sambandiv ið kalið ekki síður
en grasstofnarnir, og því fyrr sem
hafizt er handa, því betra.
Búnaðarsíðan þakkar dr. Bjarna
greinagóð svör og óskar honum
góðs árangurs í leit hans að or-
sökum kalaskemmdanna.
Dr. Bjarni Helgason
Rosinn í
F1 j ótshlí ðinni
Breiðabólstað, 6. sept. 1835.
„Fyrir fjórum dögum náði ég
fyrsta bagga í garð, þ.e. 60 hest-
um af 5 vikna gömlu heyi; hitt
er nú að fúna á túninu. Öll eftir-
tekja sláttarins getur ei orðið
meiri en svo sem til að halda
lífinu í 10 kúm eður því svarandi
af öllum peningi til samans, svo
ég hlýt að skera strax helming-
inn af því, sem ég á, svo að
embættis inntektirnar hrökkva
várla í ár til að borga búskapar-
skuldina.
Ég kæmist raunar miklu betur
af með því að hætta búskapnum
og lifa af brauðinu einu, en bæði
hafði ég ætlað að koma á skyn-
samlegum búskap, þar sem ég
setti mig niður í sveit, og líka
hrökkva inntektirnar ekki lengi
til lífs, ef þessu fer fram ,því þá
hætta allir að geta borgað.“
(Úr bréfum sr. Tómasar Sæm-
undssonar).
Hvammur í Norðurárdal
Sveitin og kirkjan
\ HVAMMUR er eitt algeng-
1 .asta bæjarnafn á íslandi. —
I Þeir eru víst um hálfur þriðji
= tugur. Tveir eru prestsetur —
I Hvammur í Dölum og Hvamm
= ur í Laxárdal. Sá Hvammur,
I sem hér birtist mynd af er í
I Norðurárdal. Þar var prestset-
1 ur fram á þessa öld er
: Hvammsprestakall sameinað-
1 ist Stafholti, 1911.
Árin 1783—1786 var skáldið
= sr. Jón Hjaltalín prestur í
1 Hvammi, flúinn þangað aust-
I ur úr Skaftáreldum. Þá var
| ekki gott að búa í Norðurár-
I dal frekar en annars staðar.
í Þannig lýsir sr. Jón árinu
1884 í Tíðavísum:
Liðna árið rauna-rammt
rúði gæða-standið.
Mun það verða minnissamt
meðan byggist landið.
Einni öld síðar var annar
Jón prestur í Hvammi — Jón
Ó. Magnússon síðar á Mæli- j
felli.. í Hvammi fæddist Magn j
ús sonur hans 26. nóv. 1887 j
— tvíllaust einn fjölhæfasti j
gáfumaður sinnar samtíðar.
Síðasti presturinn í Hvammi j
var sr. Gísli Einarsson — síð-
ar í Stafholti. Sonur hans,
Sverrir, hefur búið í Hvammi
síðan 1916. Hann var formað-
ur Stéttarsambands bænda
fyrstu tvo áratugina. Mun is-
lenzk búnaðarsaga ávallt
geyma með virðingu og þökk
nafn þess ágæta og góðviljaða
bónda og minnast giftudrjúgr-
ar forustu hans meðan bænda
samtökin voru að mótast og
vinna sér þann sess í þjóðfé-
laginu sem þau þegar hafa
hlotið.
„„...■.■■■.niiiiminuimiwimumiiniuniHiiimumiiiiiiiuiiiiiniiniinininiiimiiiiiuuiininmnuiniunmiMmMÉ